POYTUGʻ — Andijon viloyati Izbos-kan tumanidggn shahar (1980-y. dan). Tuman markazi (1935-y. dan). T. y. stan-siyasi. Viloyat markazi (Andijon sh.)dan 12 km. Aholisi 29,2 ming kishi (2003). Katta Fargʻona kanalidan suv oladi. Toponimistlarning fikricha, shahar nomi «poy» — quyi, etak va «tugʻ» — bayroq, toʻgʻon soʻzlaridan vujudga kelgan (Mahmud Koshgʻariyda tugʻ — toʻgʻon). Shunga asoslanib, … Читать далее
PORTLASH — oniy vaqtda chegaralangan hajmda katta miqdorda energiya ajralib chiqish jarayoni. Maʼlum xajmni egallab turgan modda P. natijasida energiya ajratib, atrofdagi muhitni juda katta kuch bilan harakatga kelti-ruvchi yuqori bosimdagi qizigan gazga aylanadi. Portlash qattiq jismda uning yemirilishi va parchalanishi bilan kuzatiladi. Muhitningt-rasi, zichligi, bosimining keskin koʻtarilishidan yuzaga kelgan harakat P. toʻlqini deyiladi. Bu … Читать далее
MISSISIPI (mahalliy indeyslar tilida — katta dare) — AQSHdagi dare, dunyodagi eng katta daryolardan biri. Uz. 3950 km (Missuri daryosining boshidan hisoblaganda 6420 km), havzasining mayd. 3268 ming km2. Minnesota shtatining shim. qismidagi koʻldan boshlanadi, Markaziy tekisliklar va Meksika boʻyi pasttekisligini shim. dan janubga kesib oʻtib, delta hosil qilib (32 ming km2) Meksika qoʻltigʻiga quyiladi. … Читать далее
MEʼMORLIK, arxitektura — foydalanishdagi maqsad va vazifalar, zamonaviy texnik imkoniyatlar va jamiyatning estetik karashlaridan kelib chiqib bino va inshootlarni loyihalash va qurish sanʼati. Meʼmor inson hayoti va faoliyati uchun zarur fazoviy muhitni tafakkur kuchi bilan avval ijodiy loyihada rejalab, uni amalda yuksak did va mahorat bilan bunyod etadi. Meʼmorlik asarlari qatoriga turli-tuman binolar, uyjoylar, meʼmoriy … Читать далее
SEL OMBORI, selxona, sel saqlagich — sel oqimlarini tartibga solish va hududni sel vayrongarchiligidan muhofaza qilish uchun moʻljallangan gidrotexnika inshooti; seddan himoya vositalarining asosiy turi. Sel ombori aksariyat soy oʻzanlarini toʻgʻon bilan toʻsib barpo qilinadi. Toʻgʻonlar tuproq, qumloqi va shagʻalli toshtuproqlar, temirbeton konstruksiyalar va b. dan quriladi. Kichik So. sigʻimi ming va oʻn ming m3, … Читать далее
PORTLATUV ISHLARI — tabiiy (tog jinsi, yogʻoch, muz) yoki sunʼiy (tosh, gʻisht, beton devor, metallar va b.) materiallarni koʻporish, siljitish, ularning tuzilishi yoki shakl oʻzgarishini tekshirish maqsadida xalq xoʻjaligida bajariladigan ishlar. Portlatuv ishlari portlovchi moddalar va zaryad yordamida bajariladi. Portlovchi moddalarni qoʻporiladigan obyekt orasiga joylashtirish uchun unda, odatda, oldindan burgʻilab boʻshliq (shpur, kamera) qaziladi. Portlatuv … Читать далее
MAYMURGʻ (soʻgʻdiycha mann — qishloq, murg—oʻtloq, Seroʻtloq qishloq) —1) Samarqandlan jan.-sharkda joylashgan, uncha katta boʻlmagan Suk) mulki — rustoq. Xitoy manbalarila Ma, Mimo va Mimo-xe shaklida uchraydi. Markazi — hoz. Quldoryupa sh. xarobasi oʻrnida joylai!gan Boshda in. boʻlgan. Maymurgʻ soʻnggi antik davri (mil. 4—5-a. lar) va ilk oʻrta asrlarda (6—10-a. lar) Sugd tarkibiga kirib, Dargʻom … Читать далее
XORAZM, Qadimgi Xorazm — Turon va Eron mintaqalari oraligʻida joylashgan tarixiy oʻlka va qad. davlat. X. hududi qadimda Amudaryo adoqlaridan jan. ga tomon Murgʻob va Tajan daryolarining yuqori oqimlarigacha choʻzilgan. Shu boisdan bu qad. tarixiy oʻlka fanda 2 xil: Kdd. Xorazm va Katta Xorazm nomlari bilan maʼlum. X. haqidagi ilk maʼlumotlar Avesto, Doro I ning … Читать далее
SUXONA — RF Yevropa qismi (Vologda viloyati) dagi daryo. Kubena kulidan boshlanadi. Suxonaning koʻldan chiqish joyiga shlyuzli toʻgʻon qurilgan. U Yug daryosi bilan qoʻshilgandan keyin Shim. Dvina daryosi hosil boʻladi. Uz. 558 km, havzasining mayd. 50,3 ming km2, oʻrtacha suv sarfi 463 m3/sek. Yuqori oqimi da (Vologda daryosi quyiladigan joygacha) ilon izi boʻlib sayoz oʻzanda … Читать далее
XONBANDI — qad. suv ombori (10-a.). Hoz. Jizzax viloyati Forish tumani markazidan 12—15 km shim. da, Pasttogʻ darasi ichiga qurilgan. X. Nurota togʻidan oqib chiqadigan Osmonsoy va Ilonchisoyttt sel suvlarini jamgʻarib, yozda ekinlarni sugʻorish uchun barpo etilgan. X. toʻgʻoni granit toshlar va suvga chidamli maxsus qorishmalardan ishlangan. Toʻgʻonning bal. 15,25 m, uzunligi ustki qismida 51,57 … Читать далее