MANJURLAR, manchjurlar, (oʻzlarini manzu deb atashadi) — xalq, umumiy soni 10 mln. kishi (1990-y. lar oʻrtalari). Asosiy qismi XXRning shim.-sharqiy qismi Dunbey (Manjuriya) da yashaydi. Tili — Oltoy moʻgʻul-tungus tiliga mansub, 16-a. dan moʻgʻul yozuviga ega. Dindorlari — buddizm, daosizm va b. dinlarga eʼtiqod qiladi. Hozirda Manjurlar orasida xitoy tilida soʻzlashish keng tarqalgan, manjur tili … Читать далее
MIN — oʻrta asrdagi Xitoyda imperatorlar sulolasi (1368— 1644). Moʻgʻullarning Yuan sulolasi agʻdarilishi natijasida Chju Yuanʼchjan tomonidan asos solingan. 15-a. boshida bosqinchilik siyosati olib borgan. 1407-y. Xitoy qoʻshinlari Vyetnamni bosib olgan. Jan. dengizlar va Hind okeani mintaqalari tomon Chjen Xe qoʻmondonligi ostida 7 ta dengiz ekspeditsiyasi joʻnatilgan. Portugaliyaliklarning Xitoyda oʻrnashib olishga urinishlari munosabati bilan Min … Читать далее
PEKIN, Beyszin (xitoycha — shim. poytaxt) — Xitoyning poytaxti. Siyosiy, iqtisodiy, ilmiy va madaniy markazi. Kattaligi jihatidan mamla-katda Shanxaydan keyin 2-oʻrinda. Buyuk Xitoy tekisligining shim. qismida, uch tomondan togʻlar bilan oʻralgan. Iqlimi moʻtadil, mussonli iqlim. Yanv. ning oʻrtachat-rasi —4,6°, iyulniki 26°. Yillik yogʻin 636 mm. Aholisi 12 mln. kishi (1999, shahar atrofi b-n). Pekin aloxdsa … Читать далее
KANSI (haqiqiy ismi Syuan Ye., (1654.4.5-1722.20.12, Pekin) – Xitoydagi manjurlarning Sin sulolasi imperatori (1662-y. dan). Kansi xukmronligi vaqtida manjurlar tomonidan Xitoyni istilo qilish tugallangan. Qoʻshni xalklar va davlatlarga nisbatan bosqinchilik siyosati olib borgan. 1691-y. da Xalxani bosib olgan, Oyrat xonligi bilan urush olib borgan. Kansi davrida Tibetda manjurlar sulolasining hukmronligi mustahkamlangan, Amur daryosi boʻyidagi rus … Читать далее
TIBET MUXTOR RAYONI, Tibet (xitoycha Siszan) — Xitoyning jan. gʻarbiy qismidagi maʼmuriy birlik, Tibet togʻligida. Mayd. 1,2 mln. km2. Aholisi 2,52 mln. kishi (1998). Maʼmuriy markazi — Lxasa sh. Aholisining aksari qismini tibetlar, shuningdek, ularga yaqin syan, nu, dulun, abor, lishmi, dafla xalqlari tashkil etadi. Tibetbirma guruhlari tilida soʻzlashadi; buddizmlamaizm diniga eʼtiqod qiladi. Asosan, qishloqlarda … Читать далее
TAYPIN QOʻZGʻOLONI — Xitoydagi Sin sulolasiga qarshi koʻtarilgan dehqonlarning eng yirik qoʻzgʻoloni (1850—64). Unga Xun Syusyuan, Yan Syutsin va b. boshchilik qilgan. 1850-y. yozida Szintyan (Guansi viloyati)da boshlangan. Taypin qoʻzgʻoloni dastlab lokal xarakterga ega boʻlgan. Qoʻzgʻolonga puxta tayyorgarlik koʻrilgan, qatʼiy intizomga boʻysungan armiya tuzilgan. Qoʻzgʻolonchilar Yanszi vodiysida «Samoviy moʻlkoʻllik davlati» («Taypin tyango») barpo etganlar. Markazi … Читать далее
BIYANXU (xitoycha Bo Yanxu, Bay Yanxu) (71882) 19-a. 6070-y. larida doʻngon (xueyszu) xalqining Shim. Gʻarbiy Xitoydagi Sin sulolasi zulmiga qarshi koʻtargan qoʻzgʻoloni rahbarlaridan biri. Sianfu (Shensi viloyati)da, dehqon oilasida tugʻilgan. 1862-y. dan qoʻzgʻolonda ishtirok etgan va 1868-y. ga kelib uning rahbarlaridan biriga aylangan. Shensi viloyatidan chekinib, Gansu viloyatida 1869—72 y. larda kurash olib borgan. Xitoyning … Читать далее
NURXATSI (1559—1626) — manjur xoni. Oysingoro kavmidan. Min sulolasi tu-manboshisi Mangu Temurning avlodi. Szyanchjou jujanlari qabilasi bosh-ligʻi (1583). Min imperiyasi vassali; 1589-y. minlarga koʻrsatgan xizmati uchun dudu syanshi (general) harbiy unvonini olgan. Nurxatsi manjur kabilalarini birlashtirishga kirishgan. 30 yillik urush harakatlaridan soʻng, 1616-y. N. Xetu-ola (hoz. Lyaonin viloyatida) sh. ni markaz qilib xonlik tashkil etib, … Читать далее
SIN SHIXUANDI, In Chjen (mil. av. 259—210) — Sin saltanati podshosi (mil. av. 246 — 221), Xitoy imperatori (mil. av. 221—210). Sin hukmdorlari xonadoniga mansub boʻlgan. Xitoydagi oltita podsholikni bosib olib, mil. av. 221-y. yagona markazlashgan Sin imperiyasini barpo etgan va oʻzini birinchi Xitoy imperatori — S. Sh. deb eʼlon qilgan. Uning davrida, mil. av. … Читать далее
HUN XOQONLIGI, Ulugʻ hun xoqonligi, Hunlar davlati — Markaziy Moʻgʻuliston, Baykalor-ti, Xesi yoʻlagi, Shim. Xitoyda qadimda mavjud boʻlgan davlat (mil. av. 240 — mil. 216). Xitoy manbalarida «shyunnu» nomi bilan qayd etilgan. Mil. av. 3-a. oxirida (214-y.) birinchi Xi-toy imperiyasi — Sin (Chin) davlati hunlarga hujum qilib, ularga tegishli baʼzi hududlarni bosib olgan. Shundan soʻng, … Читать далее