ACHINSK — RF Krasnoyarsk oʻlkasidagi shahar (1782-y. dan). Chulim daryosi boʻyida. T. y. tuguni. Aholisi 122 ming kishidan ziyod (1999). Tegirmon, goʻsht, glinozyom k-tlari, tikuvchilik va mebel f-kalari, mexanika, pivo, neftni qayta ishlash z-dlari bor. A. yaqinidan koʻmir va oqaktosh qazib chiqariladi. Oʻlkashunoslik, tarix muzeylari, teatr bor. Achinskga 1682-y. da asos solingan.
ATSETON TANALAR, keton tanalar — roksimoy kislota, atsetosirka kislota va atsetondan iborat moddalar guruhi. Ular oʻzaro yaqin munosabatda boʻladi. Yogʻ kislotalarning normal almashinuvi natijasida R-oksimoy kislota, uning oksidlanishidan atsetosirka kislota va bu kislotaning dekarboksillanishidan atseton hosil boʻladi. Normal sharoitda Aseton tanalar SO2 gacha toʻla oksidlanib, organizmda ortiqcha toʻplanmaydi. Lekin baʼzi patologik holatlarda (qand kasalligida, och … Читать далее
AXTACHI — 1) qad. oʻzbek qabilalaridan biri;
AXLOQ TUZATISH ISHLARI — OʻzRda jinoiy jazo turi. Mahkumni axloqan tuzatish — unda qonunga itoatkor xulq-atvorni, inson, jamiyat va mehnatga, jamiyat turmushi qoidalari hamda anʼanalariga hurmatni shakllantirishdan iborat. Axloq tuzatish ishlari ish hakining 10% dan 30% gacha miqdorini davlat daromadi hisobiga ushlab qolgan holda shaxsni mehnatga majburan jalb qilishdan iborat. Axloq tuzatish ishlari faqat asosiy … Читать далее
AXALSIXE — Gruziya Respublikasidagi shaher. Aholisi 25 ming kishi (1999). T. y. stansiyasi. Batumi, Axalqalaki va Borjomiga boradigan avtomobil yoʻllarining tuguni. Qoʻngʻir koʻmir qazib olish r-ni markazi. Kraxmal, pivo, gips, gʻisht, taxta tilish, vino z-dlari, goʻsht k-ti, mebel f-kasi, ped. va tibbiyot bilim yurtlari, q. x. texnikumi, teatr, oʻlkashunoslik va tarix muzeylari bor. A. balneologiya … Читать далее
AFFIKS (lot. affi xus_ — biriktirilgan) — soʻzning qismi. Oʻzakka zid qoʻyiladigan, soʻz yasalishi yoki grammatik ifoda shakllanishiga xizmat qiladigan morfema. Shunga kura ikki turga ajraladi. Soʻz yasovchi, shakl yasovchi. Oʻzakka nisbatan joylashishiga koʻra soʻz boshida (affiks), soʻz oʻrtasida (infiks), soʻz oxirida (suffiks) keladi. Oʻzbek tilida asosan oʻzakdan keyin (ish-chi, olma-zor), baʼzan oʻzak oldida ham … Читать далее
AFRIGʻ, Ofrigʻ — mil. 4-a. boshida Xorazmda hukmronlik qilgan xorazmshoh nomi, afrigʻiylar sulolasi asoschisi. Qad. Xorazmdagi koʻplab qalʼalarning bunyod etilishi Afrigʻ nomi bilan bogʻliq (Q. Afrigʻiyilar madaniyati).
AFINA TARBIYASI — mil. av. 7-5-a. larda qad. Afinada bolalar va oʻsmirlar (qullardan tashqari) tarbiyasi tizimi. 7 yoshdan 16 yoshgacha boʻlgan bolalar grammatika maktabi, kifarachilar va palestra maktabida oʻqitilgan. Oʻziga toʻq oilalarning farzandlari mashgʻulotlarni 18 yoshgacha gimnasiyyaya davom ettirganlar. 18—20 yoshdagi oʻsmirlar tarbiyasi Efebiyapya shugʻullanish bilan yakunlangan. Maʼnaviy tarbiya gimnastik tarbiya bilan qoʻshib olib borilgan. … Читать далее
AFANASYEVA Zinaida Ivanovna (1907.26.9, Sankt-Peterburg – 1975.8.8, Toshkent) — balet oʻqituvchisi. Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan sanʼat arbobi (1955). 1919—25 y. larda Leningrad xoreografiya bilim yurtida, shuningdek uning pedagoglar tayyorlaydigan boʻlimida oʻqigan. 1942—46 y. larda Yangiyoʻl oʻzbek musiqali teatrida baletmeyster-pedagog. Afanasyeva Navoiy nomidagi opera va balet teatrida mumtoz raqsdan daryo berdi (1946—53). Toshkent davlat xoreografiya bilim yurtining … Читать далее
AUTOGEMOTERAPIYA — bemorning venasidan olingan qonni muskul orasiga yoki teri ostiga yuborib, orga-nizmning muhofaza quvvatini oshirish va almashinuv jarayonlarini yaxshilash; ayrim kasalliklarni davolash usuli; yiringli yalligʻlanish (furunkulyoz va h. k.) kasalliklarida qoʻllaniladi.