YORUGʻLIK OʻTKAZGICH — yorugʻlik energiyasini maʼlum masofaga yoʻnaltirib uzatuvchi qurilma. Metall b-n qoplangan, yaxshi silliqlangan, ichki sirti yorugʻlik nurini juda yaxshi kaytara oladigan silindr yoki konus shaklidagi naylardan iborat; ular, asosan spektrning koʻzga koʻrinadigan va infraqizil qismini oʻtkazadi. Optik tola (diametri 0,3 mm dan kichik Yorugʻlik oʻtkazgich) deb ataluvchi shaffof dielektriklardan yasalgan, sirtiga metall krplangan … Читать далее
YEVNUXOIDIZM (yun. eunuchos — bichilgan odam) , erkaklarda — hezalaklik, ayollarda — erkakchalishlik — jinsiy bezlarning tugʻma kamchiligi yoki jarohatlanishi, yoxud gipofizdan gonadotrop gormonlar kam chiqishi sababli roʻy beradigan kasallik. Erkaklarda koʻproq uchraydi. Yevnuxoid gigantizm va yevnuxoid semirish (yogʻ bosish) degan ikki turi bor. Odatda, aralash xili uchraydi. Belgilari: boʻy oʻsib ketadi, skelet nomutanosib oʻsadi … Читать далее
YUNUSOBOD OKTEPASI — oʻrta asrlar arxeologiya yodgorligi (5—13-asrlar). Toshkentning shim. sharqiy qismida, Oqtepa kanali boʻyida joylashgan. 1886 yil V. P. Nalivkin qayd qilgan. 1940 — 41 yillarda A. I. Terenojkin qazishlar olib borgan. 1975-yil va 1977—85 yil Toshkent arxeologiya ekspeditsiyasi (M. S. Mershchiyev, M. I. Filanovich) tomonidan oʻrganilgan. Yunusobod Oktepasi — jan. tomoni baland va … Читать далее
YULDUZOʻT — chinniguldoshlarga mansub bir yillik begona oʻt. Oʻrta Osiyoda tarqalgan. Ildizi oʻqiddiz, sertomir. Poyasi ingichka, qoʻtarilib oʻsadi, sershox, boʻyi 5 — 30 sm. Barglari qarama-qarshi joylashgan, pastkilari bandli, yuqoridagilari bandsiz, tuxumsimon. Gullari oq, mayda, gulbandi uzun. Mevasi choʻziq, koʻp urugʻli koʻsakcha. Apr. — oktyabrda gullab, mevalaydi. Bir tupi 15—20 ming mayda urugʻ beradi. Urugʻidan … Читать далее
YER QAZIRLAR, yer sichqonlar (Soricidae) — hasharotxoʻrlar (sut emizuvchilar) turkumining oilasi. Osiyo, Yevropa, Afrika va Amerika qitʼalarida keng tarqalgan, 21 tacha urugʻi bor. Oʻzbekistonda mitti oqtish (Suncus etruscus), kichik oqtish (Crocidura suaveolens), ola putorak (Diplomesodon pulchellum) va oqqorin oqtish (Crocidura leucodon) uchraydi. Yer qazirlar sut emizuvchilarning ichida eng maydasi, mas, mitti yer sichqon tanasining uz. … Читать далее
YAPON TURPI, daykon — karamguldoshlar oilasiga mansub ikki yillik oʻsimlik turi, sabzavot ekini. Vatani— Yaponiya. Zakavkazye, Oʻrta Osiyo va Uzoq Sharqda ekiladi. Bargi uzun (1 m gacha), toʻpguli shingil, ikki jinsli, oq, pushti, binafsha yoki sariq rangli, chetdan changlanadi. Urugʻi yirik, yumshoq, qoʻzoqcha. Bir tup oʻsimlikdan 20—30 g urugʻ olinadi. Ildizmevasining ogʻirligi 30 kg (uz. … Читать далее
GʻOʻZA UZUNTUMSHUQ QOʻNGʻIZI, meksika gʻoʻza uzunburuni (Apgpopotsh §gapsN$ Vop.) — qattiq-qanotli (qoʻngʻiz) lar turkumiga man-sub hasharot. AQSH va Markaziy Ame-rikada tarqalgan. Tanasining uz. 5,0 — 5,5 mm, yosh qoʻngʻizlar sargʻish-qoʻngʻirdan toʻq jigarranggacha, yoshi kattalari esa asosan, qora tusda. Xartumchasi ingichka, yaltiroq, uzun (uzunligi tanasining yarmigacha), tuxumi, lichinkasi, gʻumbagi oq. Gʻoʻzaning xavfli zararkunandasi. Oʻzbekistonda karantin obyekti … Читать далее
GʻOʻZA POYA KUYASI (R1a1uyeyoga uSeIa .) — oʻyiqqanotli kuyalar oilasiga man-sub tur. Kapalaklarining qanoti yoyilganda 17 mm cha; old qanotlari och jigarrang, orqa qanotlari esa qoʻngʻirroq kulrang boʻlib, uzun hoshiyalar 6-n oʻralgan. Qurti xira oq rangda, uz. 11 mm cha, boshi qoramtir, qalqoni birinchi boʻgʻimda. Gʻumbagi jigarrang, tanasining oxirgi qismida uchi qay-rilgan kalta, yoʻgʻon tikani … Читать далее
GʻOZPANJA — raʼnodoshlar oilasiga mansub bir va koʻp yillik oʻsimliklar turkumi. Oʻzbekistonda sharq Gʻ. si (R. opepshNzZig.), pakana Gʻozpanja (R. virta .), koʻp qirqilgan Gʻozpanja (R. tiShSha I..), jungʻor Gʻozpanjasi (R. 50op§opsa V§1.), chiviqsimon Gʻozpanja (R. U1p>a1a yet), oʻrmalovchi Gʻozpanja (R. ger1ap5 .), osiyo Gʻ. si (R. a51apsa Zt.) va b. koʻplab turlari uchraydi. Osiyo … Читать далее
BUXORO ARKI — Buxorodagi qad. shaharsozlik yodgorligi. Dastlab mil. av. 1-a. da qurilgan. Shaharning qad. qalʼasi. Arablar istilosiga qadar arkda shahar hokimlari — buxorxudotlar yashagan. Somoiiylar davrida (9 — 10-a. lar) qayta qurilib devor va burjlar b-n mustahkamlangan. Krraxoniylar davrida (11—12-a. lar) va moʻgʻullar bosqinchiligi vaqtida (13-a.) ark bir necha bor vayron qilingan. Hoz. qiyofasi … Читать далее