KUBRO, Najmiddin Kubro (taxallusi; asl ism-sharifi Ahmad ibn Umar ibn Muhammad Xivaqiy al-Xorazmiy) (1145—Xiva—1221) — ulugʻ shayx, tasavvufning taniqli vakillaridan biri, kubroviylik tariqatining asoschisi (uning taxallusi «dinning ulugʻ yulduzi» maʼnosini beradi). Kubroning karomat koʻrsatish, voqealarni oldindan bilish, oʻtkir nazari bilan taʼsir eta olish xislatiga ega inson boʻlganligi haqida rivoyatlar tarqalgan. Kubro yoshligidan ilmga qiziqqan, qobiliyatli boʻlgan. Islom asoslari, shariat, hadis va tafsirni juda tez oʻzlashtirib oladi. 16—17 yoshlarida tahsilni chuqurlashtirish maqsadida Xorazmdan chiqib, Eron, Misr, Shomu Iroq mamlakatlarini kezadi. Tariqatdan xabardor boʻlishga intilib, bir necha shayx, darvishlar suhbatida boʻladi. Ilk dafʼa Misrda shayx Roʻzbixon Vazzon Misriy (1189-y. v. e.)ga murid toʻshadi, undan tariqat odobini oʻrgavadi, shayxning qiziga uylanadi. Keyinchalik Hamadonda shayx Ammor Yosir (1187-y. v. e.), Dizfulda shayx Ismoil Qasriy (1193-y. v. e.) kabi ustozlardan saboqoldi. 25 y. dan ortiqumrini ilm tahsiliga bagʻishlagan Kubro 1185-y. Xorazmga kaytib keladi. Bu yerda katta xonaqoh qurdirib, oʻz diniy maktabini yaratadi. Kubro kishilarni ezgulikka, ilmga, saxonat va mardlikka daʼvat etdi. Uning tarbiyasini olgan yuzlab odamlar irfoniy maʼrifatdan bahramand boʻldilar. Kubroning muridlari Majdiddin Bagdodiy (1209/1219-y. v. e.), Saʼdiddin Humaviy (1252-y. v. e.), Najmiddin Doya (1256-y. v. e.) tasavvuf tarixida nom qozongan shayxlardir.
Kubro oʻz qarashlarini arab tilida yozgan bir necha risolalarida bayon etgan. Ulardan asosiylari: «Favoih aljamol va favotih al-jalol» («Jamol xushboʻyliklari va jalolning kashfi», «Al-usul al-ashara» («Oʻnta usul»), «Risola at-turuq» («Tariqatlar risolasi»), «Risolat al-xoif al-hoim min lavm alloim» («Malomatchining malomatidan hazar qiluvchi haqida risola») va b. K. ning fors tilida yozgan «Fi odobus solikin» («Soliklar odobi haqida») risolasi ham bor. K. Qurʼonga mutasavviflar nuqtayi nazaridan sharh berishni oxirigacha yetkaza olmadi, bu ishni uning shogirdlari tugalladi. Forscha ruboiylarida javonmardlik, pok axloq gʻoyalari ifodalangan.
Kubro moʻgʻul bosqinchilariga qarshi jangda shahid boʻlgan. Qabri Koʻhna Urganchda. Keksa shayx va donishmand insonning bu jangdagi qahramonligi, jasorati avlodlarga ibrat boʻlib qoldi. Kubro shaxsi va uning merosi Oʻzbekistonda mustaqillik tufayli oʻrganila boshlandi. 1995-y. da Oʻzbekistonda Kubro tavalludining 850-y. ligi nishonlandi.
Ad.: Bertels Ye. E., Sufizm i sufiyskaya literatura, M., 1965; Komilov N., Najmiddin Kubro, T., 1995; Joʻzjoniy A. Sh., Tasavvuf va inson, T., 2001.
Najmiddin Komilov.