MIN — oʻrta asrdagi Xitoyda imperatorlar sulolasi (1368— 1644). Moʻgʻullarning Yuan sulolasi agʻdarilishi natijasida Chju Yuanʼchjan tomonidan asos solingan. 15-a. boshida bosqinchilik siyosati olib borgan. 1407-y. Xitoy qoʻshinlari Vyetnamni bosib olgan. Jan. dengizlar va Hind okeani mintaqalari tomon Chjen Xe qoʻmondonligi ostida 7 ta dengiz ekspeditsiyasi joʻnatilgan. Portugaliyaliklarning Xitoyda oʻrnashib olishga urinishlari munosabati bilan Min … Читать далее
MONGOLLAR, moʻgʻullar (oʻzlarini mongol deb ataydi) — Mongoliyada yashaydigan asosiy xalq. Oʻtgan asrning oʻrtasida Mongollar yashagan hududning jan. kismi XXR tarkibiga kiritilib unga Ichki Mongoliya deb nom berilgandan soʻng, ular Mongoliya M. i va XXR M. iga boʻlinib ketgan. Mongoliyada 1,64 mln. kishi, XXRda 5,24 mln. kishi (1990-y. laroʻrtalari), Rossiya Federatsiyasi tarkibidagi Buryatiyada ham yashaydi. … Читать далее
PEKIN, Beyszin (xitoycha — shim. poytaxt) — Xitoyning poytaxti. Siyosiy, iqtisodiy, ilmiy va madaniy markazi. Kattaligi jihatidan mamla-katda Shanxaydan keyin 2-oʻrinda. Buyuk Xitoy tekisligining shim. qismida, uch tomondan togʻlar bilan oʻralgan. Iqlimi moʻtadil, mussonli iqlim. Yanv. ning oʻrtachat-rasi —4,6°, iyulniki 26°. Yillik yogʻin 636 mm. Aholisi 12 mln. kishi (1999, shahar atrofi b-n). Pekin aloxdsa … Читать далее
KANSI (haqiqiy ismi Syuan Ye., (1654.4.5-1722.20.12, Pekin) – Xitoydagi manjurlarning Sin sulolasi imperatori (1662-y. dan). Kansi xukmronligi vaqtida manjurlar tomonidan Xitoyni istilo qilish tugallangan. Qoʻshni xalklar va davlatlarga nisbatan bosqinchilik siyosati olib borgan. 1691-y. da Xalxani bosib olgan, Oyrat xonligi bilan urush olib borgan. Kansi davrida Tibetda manjurlar sulolasining hukmronligi mustahkamlangan, Amur daryosi boʻyidagi rus … Читать далее
XALXA (moʻgʻulcha xalx — qalqon, yopinchiq) — Shim. Mongoliya hududining tarixiy nomi (etnonim sifatida axoliyey nomida sakdanib qolgan). Moʻgʻul yilnomalarida 15-a. da 5 ta oʻtoq (otok) dan iborat boʻlgani qayd etilgan. 17-a. da X. 7 xoshunga yoki 13 oʻtoqqa, manjurlar davrida — 3 aymoqqa, keyinchalik 4 ga boʻlingan. Ularning tepasida xonlar turgan. Hozir X. MXRning … Читать далее
BURHONIDDIN XOJA ibn Ahmad xoja (Oyxoja laqabi bilan mashhur) (? — 1759.15.10) — Sharqiy Turkistondagi Yorkent xonligi hokimi. Ofoqxoja avlodidan. Burhoniddin xoja Xitoydagi Manjur imperiyasi yordamida Yorkent xonligini qoʻlga olib (1755), mustaqil siyosat yurgizishga harakat qiladi. Lekin bunga qarshi manjurlar katta qoʻshin yuborib, ikki yil davom etgan urushlardan soʻng Qashqar, Yorkent va Xoʻtan sh. larini … Читать далее
TIBET MUXTOR RAYONI, Tibet (xitoycha Siszan) — Xitoyning jan. gʻarbiy qismidagi maʼmuriy birlik, Tibet togʻligida. Mayd. 1,2 mln. km2. Aholisi 2,52 mln. kishi (1998). Maʼmuriy markazi — Lxasa sh. Aholisining aksari qismini tibetlar, shuningdek, ularga yaqin syan, nu, dulun, abor, lishmi, dafla xalqlari tashkil etadi. Tibetbirma guruhlari tilida soʻzlashadi; buddizmlamaizm diniga eʼtiqod qiladi. Asosan, qishloqlarda … Читать далее
ULUS (moʻgʻulcha — davlat, xalq, odamlar) — 1) Moʻgʻullar davlati shakllanish davri (13a. boshi)da muayyan bir noʻyota tobe boʻlib, unga qarashli yerlarda koʻchmanchilik bilan hayot kechiruvchi kattakichik oilalar guruhi; 2) Chingizxon tuzgan ilk moʻgʻul davlati; 3) moʻgʻullar istilosi davrida bosib olingan hududlardan Chingizxon farzandlariga boʻlib berilgan mulk (udel) lar (mas, Joʻji ulusi, Chigʻatoy ulusi va … Читать далее
SHENYAN, Mukden — Xitoyning shim. sharqiy qismidagi shahar, Xuanxe daryosi boʻyida. Lyaonin provinsiyasining maʼmuriy markazi. Aholisi 6,7 mln. kishi (shahar atrofi bilan, 1998). Transport yoʻllarining yirik chorrahasi. Sanoat markazi. Mashinasozlikning turli tarmoklari (sanoat jihozlari, transport vositalari, elektrotexnika motorlari ishlab chiqarish) rivojlangan. Rangli metallurgiya (qoʻrgʻoshin va rux eritish), kimyo, oynashisha, yengil, oziqovqat sanoati korxonalari ishlab turibdi. … Читать далее
SZYANSU — Xitoyning sharkay qismidagi provinsiya. Yanszi daryosi quyi oqimi havzasida. Sharqiy Xitoy va Sariq dengizlar bilan oʻralgan. Mayd. 102,6 ming km2. Aholisi 71,8 mln. kishi (1999). Maʼmuriy markazi — Nankin sh. Shanxay sh. alohida maʼmuriy birlik. S. Xitoyning aholi zich yashaydigan provinsiyasi. Szyansu, asosan, Shim. Xitoy tekisligida joylashgan. Iklimi tropik, mussonli iklim. Yillik yogʻin … Читать далее