TRAVMATOLOGIYA (yun. travmatos — yara, jarohat, shikastlanganlik va… logiya) — aʼzo va toʻqimalarning mexanik shikastlanishi, ularning oldini olish va davolash yoʻllarini oʻrganadigan fan. T. xirurgiyaning turli sohalari (neyroxirurgiya, koʻkrak xirurgiyasi) hamda organizm tayanch va harakat aʼzolari (suyak, boʻgʻim, muskul, paylar) va teri shikastlari va b. masalalarni uz ichiga oladi. Travmatologiya ortopediya bilan birga mustaqil fan qisoblanadi.
Insoniyat tarixida tibbiyot avvalo jarohatlarni davolashdan boshlangan, shuning uchun Travmatologiyani tibbiyotning barcha sohalari ichida eng koʻhnasi deyish mumkin. Qad. Misr mumiyolari va b. arxeologik topilmalarni oʻrganish shuni koʻrsatadiki, miloddan bir necha ming yil ilgari yashagan odamlar singan suyaklarni mahkamlashning sodda usullarini bilishgan. Travmatologiyaning ilk ilmiy asoslari Gippokrat asarlarida keltirilgan. Mas., u yelka suyagi chiqishlarini joyiga solishning bir necha usullarini, suyak singanda repozitsiya va immobilizatsiya qilish yoʻllarini taklif etgan. Oʻrta asrlarda Travmatologiyaning rivojlanishi Abu Ali ibn Sino nomi bilan bogʻliq. Uning «Tib qonunlari» asarida yumshoq toʻqimalar jarohatlarini, suyak sinishlari va chiqishlarini davolash haqida batafsil yozilgan. Fransuz olimi Ambruaz Pare ham Travmatologiyaning shakllanishiga oʻz hissasini qoʻshgan. 18—19-a. larda Travmatologiyaning rivoji Gʻarbiy Yevropa vrachlari J. Malgen, G. Dyupyuitren, T. Koxer, L. Beler, G. Kyuncher, rus vrachi N. I. Pirogov nomlari bilan bogʻliq.
Oʻzbekistonda bu soxa fan sifatida 20-y. lardan rivojlana boshladi. 1926-y. da Oʻrta Osiyo untining tibbiyot ftida suyak sili va ortopediya dotsentlik kursi joriy etilishi, 1930-y. da Fizioterapiya intida ortopediya klinikasi ochilishi, uning 1932-y. da Ortopediya, travmatologiya va suyak sili i. t. institutiga aylantirilishi travmatologiya va ortopediya muammolari ustidagi tadqiqot ishlarining rivojlanishiga imkon berdi.
Int urush davrida yopildi, 1946-y. da Travmatologiya va ortopediya instituti sifatida tashkil etildi.
20-a. da oʻtgan bir necha urushlar Travmatologiyada yangiyangi davolash usullarining qoʻllanilishiga, ilmiy-texnik yutuqlar esa jarohatlarni aniqlash va davolash uchun yangi apparatlar va materiallarning kashf etilishiga olib keldi. Intra va ekstramedullyar osteosintez, sterjenli va sixli kompressiondistraksion apparatlarning yaratilishi, stabilfunksional osteosintezning qoʻllanilishi, texnika yutuklaridan keng foydalanish zamonaviy Travmatologiyaning rivojlanishiga asos boʻddi.
Rentgen nurlarining kashf etilishi Travmatologiyaning jadal rivojlanishi uchun turtki boʻldi, hozirgacha rentgen Travmatologiyada asosiy tekshirish usuli hisoblanadi.
Qadimdan jarohatlarni davolashda tabiblar Sharq tabobati usullaridan foydalanib kelganlar. Urushdan keyingi yillarda olib borilgan ilmiy ishlar, asosan, harbiy jarohatlar va ularning osteomiyelit, soxta boʻgʻim, choʻltoq kabi asoratlarini davolash, protezlash sohalariga taalluqli boʻldi.
Oʻzbek olimlari tomonidan choʻltoqliklarni va jarohatlarni davolashda suyak plastikasi qilish (N. M. Shomatov), jarohatlarni davolashda Sharq tabobati usullarini qoʻllash, xususan, mumiyoi asl bilan siniq va yaralarni davolash (O. Sh. Shokirov), sanoat va q. x. da travmatizm muammolarini oʻrganish (B. I. Berliner, N. D. Isaboyev), shol kasalligi asoratlarini davolash (I. X. Eshonxoʻjayev, N. F. Fayzullayev) yoʻlida i. t. lar olib borildi. Qoʻloyoqlarning kuyishdan keyingi shakl oʻzgarishlarini teri plastikasi yordamida davolash (B. M. Mirazimov), bolalar serebral falaji va suyak sinishini (Oʻ. S. Islombekov), osteomiyelit kasalligini (Sh. Sh. Hamrayev) davolash boʻyicha qilingan ilmiy ishlar Respublikada Travmatologiya va ortopediya fanining rivojlanishida katta rol oʻynadi, hoz. mavjud boʻlgan barcha tibbiyot intlarida Travmatologiya kafedralari va ixtisoslashtirilgan ilmiyamaliy markazlar faoliyat koʻrsatadi.
Zamonaviy Travmatologiyaning asosiy vazifasi shikastlangan toʻqima va organlardagi oʻzgarishlar patogenezini oʻrganish, jarohatlarni diagnostika qilish va davolash usullarini takomillashtirish, yangidan ishlab chiqish hamda asoratlarning oldini olishdan iborat.
Mirhakim Azizov.