ZULFIYA (taxallusi; toʻliq ismsharifi Zulfiya Isroilova) (1915.1.3 — Toshkent — 1996.1.8) — shoira, jurnalist, tarjimon, jamoat arbobi. Oʻzbekiston xalq shoirasi (1965). Mehnat Qahramoni (1984). Shoir Hamid Olimjonnit rafiqasi. Xotin-qizlar ped. bilim yurtini tugatgach (1931—34), Oʻzbekiston Fanlar qoʻmitasi qoshidagi Til va adabiyot in-ti aspiranturasiga oʻqishga kirgan (1935). Soʻng Yoshlar va oʻsmirlar adabiyoti nashriyotida muharrir (1938—40), Oʻzbekiston davlat nashriyotida boʻlim mudiri (1941 — 50), «Oʻzbekiston xotin-qizlari» (q. «Saodat») jur. da boʻlim mudiri (1950—53), bosh muharrir (1954—85) boʻlib ishlagan.
3. ning ilk sheʼri 1931-y. da «Ishchi» gaz. da bosilgan. Dastlab 1932-y. «Hayot varaqalari» sheʼrlar toʻplami nashr etilgan. Shundan keyin uning «Temiroy» (1934), «Sheʼrlar», «Qizlar qoʻshigʻi» (1939) sheʼriy kitoblari eʼlon qilintan. 3. sheʼriy ijodining nurlanishi «Uni Farhod der edilar» (1943), «Hijron kunlarida» (1944) va «Hulkar» (1947) toʻplamlari bilan boglik. Ayniqsa, H. Olimjonning bevaqt vafotidan keyin (1944) yozilgan, ru-hiy silsilalar va qalb iztiroblari bilan toʻla sheʼrlar 3. ijodida jiddiy oʻzgarishlar sodir boʻlganidan darak berdi. 3. shaxsiy fojiasi tasviri orqali 2-jahon urushidan katta talafot va yoʻqotishlar bilan chiqqan xalqning dard va alamlarini ifodaladi.
40-y. lar oxirida eʼlon qilingan Sovet davlatining sanʼat va adabiyot toʻgʻrisidagi qarorlari oʻzbek adabiyo-tiga ham katta zarar keltirdi. 3. bad-bin kayfiyatlar — pessimistik kechin-malar kuychisi sifatida taʼna toshlari ostida qoldi. Shundan keyin u, bosh-qa qalamkash birodarlari singari, «davr gʻoyalari» ni ifodalovchi sheʼrlar yozishga oʻtdi. Lekin koʻp oʻtmay, oʻzbek ayollari hayotini yaxshi biluvchi shoira va jurnalist sifatida dugonalari haqida sheʼr va publitsistik ma-qolalar yozdi, ularni ijtimoiy faollikka chaqirdi, insoniy haq-huquklarining poymol boʻlmasligi uchun kurashdi.
50-y. larning 2-yarmida 3. Osiyo va Afrika yozuvchilarining tinchlik va xalqaro birdamlik shiori ostida oʻtgan harakatida faol qatnashib, jahonning koʻpgina mamlakatlarida boʻldi. Hindiston, Misr, Yaponiya va qoʻshni respublikalarga qilgan safari shoira ijodida chuqur iz qoldirdi. «Mushoira», «Oʻgʻlim, sira boʻlmaydi urush», «Qozogʻiston oʻlanlari», «Men chizolmagan surat» singari sheʼrlari 3. ga shuhrat keltirdi. 3. sheʼrlarida tasvir etilayotgan hayot koʻlami kengay-ib, uning ijodiga xorijiy xalqlar hayoti manzaralari ham kirib keldi. 70-y. lardan boshlab 3. ijodidagi mil-liy hayot tasvirida yangi ranglar ka-malagi paydo boʻldi, haqqoniylik va his-hayajon kuchaydi. «Oʻylar» (1965) sheʼriy guldastasi bilan boshlangan vo-qelikni falsafiy idrok etish tamoyili «Visol» (1972), «Yillar, yillar…» (1975) sheʼriy kitoblarida da-vom etib, 3. ijodida chinakam badiiy yuksalish davri boshlanganini namoy-ish etdi. U yana doston janriga qay-tib, ustoz Oybekning soʻnggi safariga bagʻishlangan «Quyoshli qalam» (1970) dostonini yaratdi. Ayni paytda shoira bolalarga bagishlangan tur-kum sheʼrlar ham yozdi («Lolaqizgʻal-doq», 1975).
3. hayotining muhim bir qismini Hamid Olimjonning adabiy merosini oʻrganish va nashr etish ishiga bagʻishladi. Ana shu jarayonning uzviy qismi sifatida u shoirning «Semurgʻ yoki Parizod va Bunyod» dostoni asosida qoʻgʻirchoq teatri uchun «Semurgʻ» pyesasi (S. Somova bilan hamkorlikda) hamda «Zaynab va Omon» operasi lib-rettosini yozdi.
A. S. Pushkin, M. Yu. Lermontov. N. A. Nekrasov, M. Voqif, L. Ukrainka, M. Dilboziy, S. Kaputikyan, E. Ognesvet, Mustay Karim, Amrita Pritam, Ye. Bagryana va b. ning asarlarini oʻzbek tiliga tarjima qilgan.
3. asarlari koʻplab chet tillarda, shuningdek, qardosh turkiy xalqlar tillarida nashr etilgan. 3. xalqaro Javaharlal Neru (1968), «Nilufar» (1971) mukofotlari hamda Hamza nomidagi Oʻzbekiston Davlat mukofoti (1970) laureati. Shuningdek, u Bolgariyaning «Kirill va Mefodiy» (1972) ordeniga sazovor boʻlgan.
Oʻzbekiston hukumati atoqli shoiraning madaniyatimiz taraqqiyotidagi katta xizmatlarini eʼtiborga olib, Zulfiya nomidagi Davlat mukofotins taʼsis etdi. Toshkentdagi koʻchalardan biriga 3. nomi berilgan.
As: Tanlangan asarlar [3 jildli], T., 1985.
Ad.: Sultonova M., Ijod sahifalari, T., 1975; Zulfiya [bibliografiya], T., 1977; Sultonova M., Zulfiya, T., 1985; Ibrohimov M., Quyoshli sheʼriyat ijodkori, T., 1986; Ehtirom [nashrga tayyorlov-chilar: Rahima Shomansurova, Raʼno Rahmo-nova], T., 1995.
Naim Karimov.