STRUKTURALAR GEOLOGIYASI

STRUKTURALAR GEOLOGIYASI — tektonikanknt bir boʻlimi; Yer poʻstida togʻ jinslarining joylashishi, paydo boʻlish qonuniyatlarini, ularning deformatsiyasi va yotish shakllarini oʻrganadi. Strukturalar geologiyasida «Struktura» termini togʻ jinslarining fazodagi oʻrni va tektonik harakatlar natijasida ularning oʻzgarishi sifatida tushuniladi. Sg. ning asosiy vazifasi — deformatsiyani keltirib chiqaruvchi struktura shakllarining tashqi koʻrinishi (morfologiyasi) va jinslar siljishidagi kinematika jarayonini tadqiq etishdan iborat. Sg. turlicha struktura shakllari: qatlamlar, burmalar, darzliklar, uzilmalar, uzilishli buzilishlar (tashlama, siljima, surilma, sharyajlar) va magmatik hosilalarni oʻrganadi (q. Tektonik strukturalar). Endogen jarayonlar natijasida vujudga kelgan tektonik struktura shakllaridan tashqari, ekzogen jarayonlaraa choʻkindilarning qatlanish jarayonida shakllangan sedimetatsion strukturalar hamda gravitatsion kuchlar (mas, suv osti siljimalari) yuzaga kelishi natijasida hosil boʻlgan gravitatsion strukturalar mavjud. Sg. foydali qazilmalarni razvedka qilysh va ularni qazib olish bilan bevosita birgalikda vujudga keldi va rivojlanmoqda. Sg. 19-a. da Kanada va AQSHda (Ch. R. Van Xayz, Ch. Lizs va B. va R. Uillislar — tektonik uzilishlar, burmalar, klivajlar), Rossiyada (N. A. Golovkinskiy — Sharqiy Yevropa platformasida qatlamlarning gʻosil boʻlishi; A. P. Karpinskiy, V. A. Obruchev — Oltoy, Sayan, Ural togʻlarida rudali konlarning tuzilishi); Gʻarbiy Yevropada (A. Geym, M. Bertran, E. Argan — Alp togʻlarining surilma va burmalari) vujudga keldi. 20-a. oʻrtalarida Sg. ning rivojlanishiga rus geologlari N. S Shatskiy, A. L. Yanshin — platformalar, I. M. Gubkin — neftli strukturalar; A. V. Peyve, V. Ye. Xain — chukur yer yoriklari, burmalar va uzilish paydo boʻlishidagi gorizontal harakatlar, Oʻrta Osiyoda, jumladan, Oʻzbekistonda Sg. rivojlanishiga foydali qazilma konlarini bashoratlash va izlash ishlarida keng qoʻllanilishiga A. V. hamda V. A. Korolevlar hissa qoʻshgan. Strukturalar geologiyasi geologiyaning geologik syomka, geomorfologiya, stratigrafiya va litologiya, petrografiya, gidrogeologiya va muhandislik geologiyasi foydali kazilmalar geologiyasi va konchilik ishlari kabi sohalari bilan uzviy bogʻliq. Strukturalar geologiyasi geotektonikaning nazariy masalalarini ishlab chiqishda muhimdir. Tarixiy analiz metodi yordamida strukturalarning shakllanish qonuniyatlarini aniklashda ham Strukturalar geologiyasidan foydalaniladi. Struktura shakllari genezisini bilishda togʻ jinslarining deformatsiyasini oʻrganishning fizik metodlari keng qoʻllaniladi. Shunga koʻra togʻ jinslarining petrografik struktura va teksturalari togʻ jinslarining tektonik deformatsiyalari (togʻ jinslari tuzilishi)ni aks ettiradi. Mikrostrukturalarni oʻrganishni Strukturalar geologiyasining maxsus boʻlimi — petrotektonika tashkil qiladi. 20-a. oʻrtalaridan Strukturalar geologiyasi maʼlumotlariga suyangan global tektonika va geodinamika fanlari keng rivojlangan.