Орқа мия пардалар ва суюқлик билан ўралган. Унинг оқ моддасини ташкил этадиган, яъни марказга интилувчи нерв толалари бадандаги оғриқ, тана ҳарорати ва шунга ўхшаш сезги импульсларини бош мияга ўтказади ҳамда одамнинг аҳволи хусусида маълумот бериб туради. Демак, орқа миянинг оқ ва кулранг моддаси зарарланса, шундай импульслар ўтмай қўяди. У қанчалик юқорисидан зарарланган бўлса, гавданинг ўшанча кўп қисми фалажланади. Орқа миянинг яллиғланиши ёшларда камроқ, кексаларда кўпроқ учрайди.
Дардни кўпинча вируслар қўзғатади. Инфекциялар қўзғатган, интоксикация (заҳарланиш) туфайли ёки шикастланишлардан сўнг юзага келган миелитлар бир-биридан фарқланади.
Бирламчи инфекцион миелитни нейровируслар (полиемиелит, қутуриш, герпес вируслари) келтириб чиқаради. Бунда инфекция организмга қон орқали (гематоген йўл билан) ўтади ва ривожланади. Иккиламчи инфекцион миелит ривожланишида аллергик омиллар ҳамда инфекциянинг қон орқали орқа мияга келиши муҳим роль ўйнайди.
Зарарланишдан кейинги асоратлар. Орқа миянинг кўкрак, бел ва бўйин қисмлари зарарланиши энг кўп учрайди. Агар патологик жараён кўкрак қисмида кузатилса, оёқлар фалажланади, мушаклар тонуси ошади, пешоб тутилиши рўй беради. Орқа миянинг бел қисми зарарланса, оёқларда кучсиз фалажлик кузатилади, улар атрофияга учраши ҳам мумкин. Шунингдек пай рефлекслари сусайиб, тос аъзоларининг фаолияти бузилади, бунинг натижасида бемор пешобини тутолмай қолади. Орқа миянинг бўйин қисми зарарланганда эса қўлларда кучсиз фалажлик пайдо бўлади, кейинчалик бу оёқларга ўтади, бемор пешобини, баъзан нажасини ҳам тутолмай қолади. Агар миелит орқа миянинг юқори бўйин қисмида бўлса, фалажлик кучайиб, бора-бора нафас олиш ва ютиниш бузилишини келтириб чиқаради. Умуман, бу касаллик дастлаб бир неча ҳафта ўзгаришсиз кечади, сўнг шиддат билан ривожланади. Миелитда тана ҳарорати 38-39 даражага кўтарилади, бемор ҳолсизланади, бадани увишади.
Ташҳис қўйишда дастлабки аломатларга аҳамият берилади. Масалан, миелитнинг неврологик белгиларига қараб патологик жараён (яллиғланиш)нинг қаерда жойлашгани аниқланади. Даволаш жараёнида ётоқ яралар ва урогенитал инфекция ривожланишининг олдини олишга алоҳида эътибор берилади. Бунинг учун бемор баданини камфора спирти билан артиш, тана ҳолатини ўзгартириш, бел-думғаза қисмигамахсус айлана қўйиш мақсадга мувофиқ.
Даволаш муолажалари бир неча ойдан бир неча йилгача давом этади. Энг аввало сезиш қобилияти тикланади, сўнгра тос соҳасидаги аъзолар иши аста-секин яхшилана боради. Айрим беморларда паралич (фалажлик)лар сақланиб қолиши мумкин. Таъкидлаш керакки, бўйин соҳаси миелитида беморнинг нафас олиши бузилиши туфайли касаллик жуда оғир кечади, кўкрак ва бел соҳасидаги миелитда эса тос-чаноқ фаолиятининг тикланиши узоққа чўзилади. Шу жараёнда юзага келган ётоқ яра, сепсислар бемор ҳаёти учун хавф туғдиради.
Касалликнинг олдини олиш мумкин. Бунинг учун аввало, инфекцион касалликлардан сақланиш, айниқса, тонзиллит, фарингит ва ларингитнинг сурункали тус олишига йўл қўймаслик керак. Қон-томир зарарланишининг олдини олиш ва иммун тизими ишини яхшилашга ҳаракат қилиш ҳам миелитга қарши воситадир. Оғир юк кўтаришдан эҳтиёт бўлинг. Йиқилиш натижасида умуртқа поғонасига зиён етган бўлса, дарҳол муолажа олишга шошилинг. Чунки кўп ҳолларда умуртқа шикастланишларидан сўнг миелит пайдо бўлади.
Нигора АЛИҚУЛОВА,
невролог, тиббиёт фанлари доктори, профессор.