Tarjimai hol
Nizomiddin Shomiy Tabriz shaharchasida dunyoga kelgan. U boshlang‘ich ta’limni Tabrizda (Janubiy Ozarbayjonda) olgan, o‘z bilimlarini mustahkamlash uchun Bog‘dodga yo‘l oladi. 1392 yili Amir Temur Bog‘dodda chiqish qiladi. O‘sha zamonlar Shomiy aholi orasida bo‘lib, buyuk hukmdorni olqishlash maqsadida u yerda zohir edi. Shu lahzadan boshlab Nizomiddin Shomiyning hayotining yangi pallasi va ijodi boshlandi. 1401 yil Amir Temur unga “oddiy so‘zlar”dan hukmronlik davri tarixini yozish topshirdi. Ijodining samarasi o‘laroq Shomiy “Zafarnoma” (“G‘alaba kitobi”) asarini yozib tugatishga muvaffaq bo‘ldi va bugungi kungacha bu asardan avlodlarimiz Amir Temur hayoti va erishgan buyuk g‘alabalari to‘g‘risida ma’lumotga ega bo‘lishmoqda. Shomiyning asosiy ilmiy ishi Sohibqiron Amir Temurning 1404 yilgacha bo‘lgan hukmronlik davrini tilga olganligidir. Bu asarning noyobligi shundaki, Nizomiddin hukmdor Amir Temurning o‘zidan yozib oladi. U umrining so‘nggi yillarida Amir Temurning nabirasi Umar Mirzoning xizmatida o‘tkazadi. U 1411 yili Tabrizda vafot etadi.
Nizomiddin Shomiy asosiy asari hisoblangan «Zafarnoma» — Markaziy Osiyoda, Oltin O‘rda, Ozarbayjonda, Eronda, Afg‘onistonda, Iroqda, Suriyada, Misrda, Turkiya va boshqa davlatlarda bo‘lib o‘tgan tarixiy voqea-hodisalarni Sohibqiron Amir Temur hukmronlik davrini o‘z ichiga oladi. Asarning yana bir muhim jihati sohibqironning harbiy yurishlari bilan bog‘liq voqealar yaxshi ochib berilgan.
Nizomiddin Shomiyning “Zafarnoma” asarida tilga olingan ma’lumotlar shubhasiz aniq. Chunki bu asardan XV-XVI asrlarda undan keng foydalanishgan: Sharofiddin Ali Yazdiyning “Zafarnoma”si, Abdurazzoq Samarqandiyning “Matla’i sa’dayn va mujmai bahrayn”i, Fosih Xavfiyning “Mujmali Fosihi” (“Fosihlar majmuasi”), Xotifning “Temurnoma”si (Temuriylar haqida kitob”), Mirxondning “Riyozati as-safo”si, Xondamirning “Habib as-siyar”i va boshqa asarlarda. Uning ijodiy mahsuli o‘rta asr Sharqlarida muhim ahamiyatga ega.
Mazkur kitobning qo‘lyozma nusxalari Istambul, London kutubxonalarida saqlanadi Taniqli o‘rta asr tarixchisi Sharofiddin Ali Yazdiy (XV) o‘zining ilmiy ishida Nizomiddin Shomiy asari haqida alohida to‘xtalib o‘tgan va o‘z fikr-mulohazasini bildirgan.
Taniqli chexoslavalik olim Feliks Tauer Shomiyning ilmiy jurnali matnini 2 jildda nashr etdi. 1949-yilda F. Tauerning nashridan chiqqan asari, Nejati Luqal tarafdan qisqarttirilgan shakli turk tiliga Anqarada tarjima qildi.
1996 yilda Nizomiddin Shomiyning o‘zbek tilida tarjima qilingan asari chop etilgan. Tarjima 70-yillarning boshlarida sharqshunos Yu.Xakimjonov tomonidan tayyorlangan.
Bularning barchasi ushbu asar, musulmon Sharqning XIV — XV asrlarda siyosiy tarixining asosiy manbai ekanligini yaqqol namoyon etadi.