Sun’iy intellekt. Bu so‘zni oxirgi paytlar juda ko‘p eshitmoqdamiz. Qanday foydali yoki zararli tomonlari bor? Bugun axborot – texnologiyalari bo‘yicha amalga oshirilayotgan jadal ishlarni Janubiy Koreya misolida tahlil qilishga urinib ko‘ramiz…
Mag‘lub bo‘lmaydigan “mavjudot”
Xonanda Ok Dxu Xyon marhum Kim Kvan-seokning sun’iy intellekt versiyasi bilan duyet kuylashi aytilmoqda. Janubiy Koreyalik marhum yulduzning ovozini sahnaga qaytarish uchun sun’iy intellektdan foydalanilgan, ammo omma buni qanday qabul qilishi borasida xavotirlar juda ko‘p.
So‘nggi 25 yil ichida birinchi marotaba Janubiy Koreyaning super yulduzi Kim Kvang-seokning o‘ziga xos vokallari milliy televideniyeda yangi materiallarni kuylash orqali eshitiladi. Mashhur qo‘shiqchi ancha avval vafot etganligi sababli bu g‘oyat g‘ayrioddiy hodisa sifatida baholanmoqda. SBS milliy teleradiokompaniyasi shu hafta oxirida efirga uzatiladigan yangi dasturlarida Kimning ovozini jonlantirish uchun sun’iy intellektdan foydalanishni rejalashtirmoqda. Janubiy Koreyada taniqli qo‘shiqchilarni qayta tiklash uchun sun’iy intellektdan birinchi marta foydalanilayotgani yo‘q. Dekabr oyida mahalliy musiqiy kanal bir ko‘rsatuvida sun’iy intellekt yordamida marhum rassomlarning gologrammalaridan foydalanib, ularning xotirasini yodga olgandi.
Yangi yil arafasida esa Pop super yulduzlari 2014 yilda operatsiyadan so‘ng vafot etgan xonanda Shin Xe-chulning sun’iy intellektli versiyasi bilan onlayn tarzda chiqish qilishdi. Sun’iy intellektual namoyishlar, musiqa shoulari muxlislarni kuchli hayajonga solmoqda. Biroq ayrim koreyslar marhumlarning ovozini tiriltirish yaxshi emasligi haqida bong urmoqda. Afsonaviy koreys qo‘shiqchisi Kim bor-yo‘g‘i 31 yoshda edi. 1996 yilda kariyerasining eng yuqori cho‘qqisida vafot etganida, “Oddiy kishining maktubi”, “Mening hayotim qo‘shig‘i”, “Sahroda” singari taronalari xitga aylanib ulgurgandi. Uning o‘limi shu qadar dahshatli hisoblanadiki, ba’zilar o‘z joniga qasd qilishining rasmiy sababini hech qachon qabul qilmagan, aksincha u o‘ldirilgan yoki fitna qurboni bo‘lgan degan nazariyalarga ishonishni afzal ko‘rishadi. Bir necha o‘n yillar o‘tgach, muxlislar hanuzgacha Tegu shahridagi bolalik uyi yonida, uning sharafiga nomlangan ko‘chada to‘planishadi. Garchi bu yilgi marosimlar asosan koronavirus pandemiyasi tufayli onlayn tarzda o‘tkazilgan bo‘lsa – da, uni qadrlovchilar ancha faol bo‘lishdi. Ruhini shod qilish borasida Kim Kvan-seokning tug‘ilgan shahri Teguda 2016 yil 10 iyun kuni gologramma konserti bo‘lib o‘tganligi esa juda katta voqea sifatida baholanildi.
Sayyohlar butun dunyo bo‘ylab, Tegu shahridagi Kim Kvan-seok nomi bilan atalgan ko‘chaga tashrif buyurishlari mumkin. SBS milliy teleradiokompaniyasi bu oy efirga uzatiladigan yangi dasturda Kimning ovozini qayta yaratish uchun sun’iy intellektdan foydalanayotganini e’lon qilganida bu 90 foiz muxlislarni g‘azabga soldi. Ular o‘z kumirlarining o‘rnini hech qanday texnologik vosita bosolmasligini haligacha qattiq munozaralarida bayon etishmoqda. “Qayta tiklangan ovoz unga juda o‘xshaydi, go‘yo Kim uni tiriklayin yozib olgandek”, – deydi marhum qo‘shiqchining 30 yillik muxlisi Jou Yon. Sun’iy intellekt Kim vafot etganida atigi ikki yoshda bo‘lgan yosh muxlis Park Xay Xenni ham hayratga soldi. “Mening istaklarimdan biri Kimning ovozida ko‘proq qo‘shiqlar eshitish edi… Ko‘zlarimdan yoshlarim to‘kildi”, dedi u. SBS prodyuseri Nam Sang Munning ta’kidlashicha, sun’iy intellektning inson bilan raqobatlashishi g‘oyasi unga jahon chempioni Li SeDolning Janubiy Koreyaning sun’iy intellekt dasturi Han Dolni 2019 yilgi qadimgi GO strategik o‘yinida qabul qilishini tomosha qilganidan keyin kelgan. Ajablanarlisi shundaki, Li har uchta uchrashuvning bittasida g‘alaba qozongan.
Bundan atigi bir oy oldin Li, professional GO tanlovidan chiqib ketishini e’lon qilib, sun’iy intellektni “mag‘lub bo‘lmaydigan mavjudot” deb atadi. GO bo‘yicha jahon chempioni Li SeDol 2016 yilda Google’ning AlphaGO dasturini qabul qildi. Li HanDolga qarshi o‘yin Namni avvalroq Google DeepMind tomonidan ishlab chiqilgan AI dasturi bo‘lgan AlphaGo’ga qarshi o‘tkazgan o‘yinini eslatdi. O‘sha paytda AlphaGo beshta o‘yindan to‘rttasida g‘alaba qozondi va keyinchalik Li mashinaning imkoniyatlarini “noto‘g‘ri baholaganini” tan oldi. “LI” AlphaGo‘ga katta zarba bo‘ldi, so‘ngra menda sun’iy intellektga katta qiziqish paydo bo‘ldi. U boshqa joylarda rivojlanib bormoqda, ammo biz nega hali hamon bu bilan tanish emasmiz”, dedi SBS prodyuseri Nam telefon bilan suhbatda. Nam koreys jamoatchiligi yangilanishga tayyorligini sezdi va olti qismli sun’iy intellekt musobaqalari seriyasini, shu jumladan marhum Kim Kvang-Seokning sun’iy intellektual namoyishini birlashtira boshladi. Kimning reyenkarnatsiyalangan ovozi ortidagi audio sun’iy intellekt kompaniyasi – Supertone, Janubiy Koreyaning 2020 yilda asos solingan startapi, bu kontent yaratuvchilari uchun sun’iy intellekt audio yechimlarini taqdim etadi, deydi asoschilaridan biri va bosh operatsion direktor Choi Xi Du.
Supertone‘ning Singing Voice Synthesis (SVS) texnologiyasi bir nechta qo‘shiqlarni mos yozuvlari, so‘zlari bilan tinglash orqali ovozlarni o‘rganadi, deb tushuntirdi Choi. Tizim 20 ta qo‘shiqchining 100 ta qo‘shig‘ini o‘rganishdan oldin, unga 10 ta Kim Kvang-seok qo‘shig‘ini berishni o‘rgandi. Endi uning ovozini qo‘shiqchining o‘ziga xos uslubi va talaffuziga taqlid qilish uchun yetarli darajada rivojlantirsak yaxshi bo‘lardi, dedi Choy. SBS shousida sun’iy intellekt hech kimga raqobatlashmaydi – u qo‘shiqchi bilan duyet kuylaydi.
“Biz Kim Kvang-seokning imkoniyatlarini namoyish etish uchun uni qayta tikladik”, – deydi shou prodyuseri Nam.
Buning o‘rniga “Fin.K.L” qizlar guruhining sobiq yetakchi qo‘shiqchisi Ok Dxu Xyon sun’iy intellektni qo‘llaydi. AI tizimi Kimning ovozini o‘rganganidek, uni taqlid qilishga ham o‘rgatiladi. Ok Jo Xyun 1990 yillarda “Fin.K.L”ning qo‘shiqchisi sifatida mashhurlikka erishdi.
AI‘ning potensial xavfi
Texnologiyalarni yaxshi biladigan Janubiy Koreya sun’iy intellektning yetakchisi hisoblanadi, ammo ko‘proq tartibga solish talablari uchun ham e’tibor qaratishga majbur. Yaqinda petitsiya boshlanganidan bir necha kun o‘tgach, 376 mingdan ortiq odam chuqur soxta videoroliklar yaratuvchilariga, ayniqsa pornografiya uchun taniqli ayollarning yuzlaridan foydalanganlarga nisbatan jazoni kuchaytirishni talab qilish uchun o‘z imzolarini qo‘yishdi. Negaki, birovning ovozini takrorlash, shuningdek, noto‘g‘ri ma’lumotlar, soxta audiolar tayyorlash jiddiy xavf tug‘dishi bor gap. Masalan, 2019 yilda firibgarlar bir tashkilot rahbarining ovozini ovozli dastur yordamida o‘zgartirib, hisob raqamiga yuz minglab dollar pul o‘tkazishga ishontirishgan. “Har yili biz tovlamachilik yo‘qotishlarini, shu jumladan pul o‘tkazmalari, telefondagi jinoiy ishlarni hisobga olgan holda qariyb 470 million dollarlik zarar ko‘rmoqdamiz. Bu juda katta miqdor”, dedi Pindrop kompaniyasining bosh direktori va asoschilaridan biri Vijay Balasubramaniyan. Hozirda UNESCO 193 ta a’zo davlat bilan texnologiyalarni tartibga solishning axloqiy asoslarini yaratish ustida ishlamoqda. O‘tgan yilning Sentabroyida u o‘zining “Sun’iy intellekt axloqi bo‘yicha tavsiyanomasi” loyihasini ishlab chiqdi. Yakuniy hisobot shu yil oxirida UNESCO Bosh konferensiyasida taqdim etilishi kutilmoqda. Dekabr oyida Janubiy Koreya “Fan va axborot, kommunikatsiya texnologiyalari vazirligi “Milliy sun’iy intellektning axloqiy qo‘llanmasi”ni joriy qildi. Bu hujjat sun’iy intellektni ishlab chiqish hamda qo‘llash bilan bog‘liq odamlar uchun asosiy standartlarni belgilab beradi. Xulosa o‘rnida aytadigan bo‘lsak, rivojlanish juda yaxshi, lekin vafot etib ketgan mashhur shaxslarni yana boshqa uslublarda yasama qilib “gapirtirish” noto‘g‘ridir. Sababi, u hayotlik chog‘ida juda katta ijodiy me’rosini xalqiga qoldirib ketgan yoki biron yaxshi xislati, ezguliklari bilan nomi mamlakati(balkim jahon) tarixga zarhal harflar bilan bitilib qo‘yilgan. Zamonga moslashtirib, har xil bo‘lar – bo‘lmas audiolar chiqarib tashlab uni xalqqa ulashishni esa shunchaki, ma’qullanmagan bo‘lardim. Ammo hammada qarashlar turlicha ekanligini unutmaylik!