GʻAYRATIY (taxallusi; asl nomi Abdurahim Abdullayev) (1902.15.2 — Toshkent — 1976.17.1) — Oʻzbekiston xalq shoiri (1972). Dastlab «Namuna» maktabi (1917—18) va oʻqituvchilar tayyorlash 2 yillik kursida (1918—19) oʻqigan. Toshkentdagi toʻliqsiz oʻrta maktabda oʻqituvchilik qilgach (1919 — 23), Bokuga borib, oʻqituvchilar seminariyasida tahsil olgan (1926). Toshkent q. x. mashinasozligi z-dida ishchi va adabiyot toʻgaragi rahbari (1928—31), Oʻzbekiston davlat nashriyo-tida muharrir (1931 — 35), Alisher Navoiy nomidagi opera va balet teatrida adabiy emakdosh (1942), maktab oʻquvchilari saroyida adabiyot toʻgaragi rahbari (1946—76).
Ilk sheʼrlar toʻplami — «Er tovu-shi» (1927). Shundan soʻng Gʻayratiyning «Yashash taronalari» (1928), «Temp» (1931), «Olov tanlar» (1932), «Tanlangan asarlar» (1934), «Sevgi» (1939), «Oltin yoshlik» (1940), «Asr sadosi» (1972) kabi sheʼrlar va «Qutulish» (1928), «Hashar» (1929), «Qora yuraklar» (1931), «Hikoyalar» (1957) kabi hikoyalar toʻplamlari, «Oqin hukmi» (1931), «Uzoqdagi yor» (1967), «Baxmal qirgʻoq» (1971) qissalari nashr etilgan. Gʻayratiy 30-y. lar adabiy jarayonida faol ishtirok etib, shu davr gʻoyalari ifo-dalangan sheʼrlari, ayniqsa, uygʻur xalqining musibatli oʻtmishiga bagʻishlangan «Onamga xat» (1935) va «Jinasta» (1937) dostonlari bilan mashhur boʻlgan. Gʻayratiyning 2-jahon urushi yillarida millatchilikda ayblanib, Yozuvchilar uyushmasidan chiqarilishi uning keyingi ijodiy taqdiriga salbiy taʼsir koʻrsatgan. U oʻzini gʻoyaviy jihatdan oqlash maqsadida Hamza, Furqat va Zavqiyga bagʻishlangan «Oʻlmas qoʻshiq», «Shoir» (1955), «Gʻurbatda Furqat» (1959), «Bizning Ham-za» (1966) kabi dostonlar hamda ate-istik mavzuda hikoyalar yozgan. Gʻayratiy bolalarga bagʻishlab «Yoʻqolgan bola» (1935), «Oʻrmon mushugi», «Tosh-soqa kanali» (1940) dostonlarini, «Mening yoshligim» (1935), «Unutil-mas kunlar» (1957), «Rustamning sar-guzashti» (1961) qissalarini yozgan. Shuningdek, Gʻayratiyning bolalar hayotidan olingan «Omon», «Tinchlik oʻrmoni», «Uchrashuv», «Oʻrmonda», «Qanotli doʻstlar», «Ali kichkina», «Tugmacha-gul» kabi pyesa va inssenirovkalari mavjud. Ularning aksari respublika qoʻgʻirchoq teatrlarida sahnalashtirilgan.
Gʻayratiy respublika oʻquvchilar saroyidagi adabiyot toʻgaragiga rahbarlik qilgan. Bu toʻgarakdagi shogirdlari orasidan keyinchalik E. Vohidov, X. Sa-loh, Yu. Shomansur, Sayyor, A. Eshonov singari shoir va yozuvchilar yetishib chiqqan.
As. Tanlangan asarlar [2. j. li], 1—2j. T., 1973—75; Tarannum vatabassum [Sheʼrlar], T., 1975; Quyosh mehri [Sheʼrlar], T., 1978; Quyoshga muhabbat, T., 1980.
Ad. Sharipov M., Gʻayratiy [Adabiytanqidiy ocherk], T., 1961; Mamajonov S ., Gʻayratiy [Adabiy portret], T., 1972.