BORSAKELMAS

BORSAKELMAS — Orol dengizining shim. gʻarbiy qismidagi orol. Qozogʻistonning Kiziloʻrda viloyatida. Uz. 27 km, eni gʻarbda 11,5 km, sharkda 2,5 km. Mayd. 133 km2 (1961). Qirgʻoqlari asosan tekis, past, jan. qirgʻogʻi bir oz baland va qoyali. Yer yuzasi tepalik va soyliklardan iborat pasttekislik. Aksari qismining bal. 100 m, eng baland joyi 113 m. B. da doimiy va muvaqqat koʻllar, sohilida shoʻr koʻllar uchraydi. Orolning shim. yarmi qumli pasttekislik, unda qum tepalari va taqirlar koʻp. Borsakelmas asosan paleogen (yuqori eotsen) ning mergelli va qumli gillari hamda kvarsli qumlaridan, jan. eng baland qismi quyi va oʻrta oligotsenning gil, alevrit va qumtoshlaridan tashkil topgan. Orolning shim. va sharqining gil yotqiziqlari ustini golotsenning choʻkindi jinslari qoplagan. Iqdimi kontinental; iyulning oʻrtacha t-rasi 26°, yanv. niki — 11°, oʻrtacha yillik yogʻin 120—160 mm. Borsakelmasda koʻproq boʻzqoʻngʻir tuproqlar, taqirli tuproqlar, shoʻrxoklar tarqalgan. Siyrak choʻl oʻsimliklari, koʻproq shuvoq, shoʻra, burgan, shoʻrtob va shoʻrxok yerlarda qiyoq, qamish oʻsadi, ondasonda saksovulzorlar uchraydi. Qumli yerlarda qizilcha, kauchukli xondrilla, yantoq, yovvoyi suli oʻsadi. Bahorda qoʻngʻirbosh, lola, bugʻdoyiq, ravoch kabi efemer oʻsimliklar oʻsadi. Borsakelmasda sut emizuvchilarning 13 turi, parrandalarning 202 turi, sudralib yuruvchilarning 8 turi yashaydi. Shuningdek xos hayvonlardan qoʻshoyoq, olaxurjun, yumronqoziq, saygʻoq, jayran, qulon, tulki, tipratikan, dumaloqbosh kaltakesak, zaharli qalqontumshuq ilon, chiporilon, suvilon, parrandalardan bulduriq, yilqichi, suv burgutlari, miqqiy, toʻrgʻay, qarqunoq, qargʻa, zogʻcha, chumchuqlar bor. Toʻqayzorlarda oʻrdak, loyxoʻrak, baliqchi qushlar, dengiz boʻyida qoravoylar galagala boʻlib yashaydi. Borsakelmasda oʻsimlik va hayvonlarni saqlash va koʻpaytirish maqsadida 1939-y. da Borsakelmas qoʻriqxonasi tashkil etilgan. 1961-y. dan eʼtiboran dengiz sathining pasayishi natijasida orolning maydoni kengayib bormoqda, hozirda u quruqlik bilan tutashdi.