BIOLOGIK HIMOYA USULI — (oʻsimliklarni himoya qilishda)— zararkunanda hasharotlarni yoʻq qilish yoki ularning sonini q. x. ga sezilmaydigan darajagacha kamaytirishda tirik organizmlardan foydalanish. 6u usulning mohiyati q. x. ekinlari chararkunandalari bilan ularning parazitlari hamda yirtqichlari (ayniqsa, hasharotlar va kanalar b-n), shuningdek bakterial, zamburugʻli, virusli va aralash kasalliklarni qoʻzgʻatuvchilari oʻrtasI» dagi tabiiy antagonistik qaramaqarshilikdan maqsadga muvofiq foydalanishdan iborat. Biologik himoya usuli h: u. ni ishlab chiqish va tatbiq qilish quyidagi yoʻnalishlarda olib boriladi: akarifag va mikroorganizmlar tabiiy populyatsiyalarining foydali faoliyatini oʻrganish va undan foydalanish; foydali organizmlarni saklash, ular sonini koʻpaytirish va taʼsir samarasini oshirish sharoitlarini aniqlash; yirtqich va parazit hasharotlar hamda kanalarning yangi turlarini iklimlashtirish; foydali organizmlarni yashash areali ichida koʻchirish; entomofaglar va akarifaglarni koʻp mikdorda sunʼiy koʻpaytirish va tabiatga qoʻyib yuborish (mavsumiy tarqatish); mikrobiologik preparatlarni qoʻllash.
Fiziologiya, ekologiya, biokimyo, genetikaza mikrobiologiya sohasidagi tadqiqotlar Biologik himoya usulining feromonlar va gormonlar, nur bilan hamda kimyoviy sterillash (bepusht qilish), duragaylash, antibiotiklar va b. dan foydalanish b-n bogʻliq boʻlgan yangi istiqbolli yoʻnalishlarini belgilab berdi.
Bir organizmga qarshi kurashda boshqasidan foydalanishga qadimdan urinib kelingan. Mac, Qad. Xitoyda sitrus oʻsimliklari zararkunandalariga qarshi yirtqich chumolilarni qoʻllash sohasida muvaffaqiyatli tajribalar oʻtkazilgan. Oʻzbekistonda Biologik himoya usuli rivojiga V. V. Yaxontov, P. P. Bogush, V. P. Nevskiy, A. N. Lujeskiy, M. N. Narziqulov, F. M. Uspenskiy va b. katta hissa qoʻshdilar. Biologik himoya usulida samarali natija beradigan entomofaglardan — afelinus, psevdafikus, rodoliya, kriptolemus qonli bit va cherveslarga, telenomus xasvaga, trixogramma kuzgi tunlam, gʻoʻza tunlami va b. zararkunandalarga qarshi iqlimlashtirildi.
Biologik himoya usulining nazariy va amaliy sohasida erishilgan yutuqlar bu vositalar (mas, afelinus, psevdafikus, trixogramma, gabrobrakon, fitoseyulyus, dendrobatsillin, entobakterin, bitoksibatsillin va b.) turini koʻpaytirish hamda ularni qoʻllash hajmini oshirish imkonini berdi.
Entomofaglar sistematikasi, ular tarqalishini oʻrganish hamda Biologik himoya usulining nazariy asoslarini ishlab chiqish bilan bogʻliq boʻlgan tadqiqotlar Oʻzbekiston FA ning i. t. institutlarida olib boriladi. 2000-y. da Oʻzbekistonda 5,079 mln. ga maydonda (qayta ishlov berish hisobi b-n) zararkunanda hasharotlarga qarshi Biologik himoya usuli qoʻllanildi. Respublika qishloq xoʻjaligida Biologik himoya usulini qoʻllash boʻyicha jahonda oldingi oʻrinlarni egallaydi.
Ad: Trixogrammani urchitish, saqlash va qoʻllash [prof. X. H. Kimsanboyev tahriri ostida]. T., 1999; Yirtqich gallitsa afididizi pashshasini urchitish va qoʻllash. T., 1999.
Zohid Odilov, Mahmudjon Yunusov.