Vatan barchamizga buyuk onadir

Koʻp uchrashuvlarda takror va takror “Bolaligingiz qanday oʻtgan?”, “Shoir boʻlishni bolalikdan orzu qilganmisiz?”, “Bolaligingiz haqida ham gapirib bering” degan savollar yogʻiladi.

Hamma narsa muqoyasada, qiyosan solishtirilganda ayon boʻladi, bilinadi. Jumladan davru zamonlar ham.

Aqlimni tanigan paytim deb besh yoshimni oladigan boʻlsam, demak bir kam ellik yil avval, oʻtgan XX asrning 1964 yilida olti yoshimda men birinchi sinfga borgan ekanman.

1991 yilda ona diyorimizning Mustaqilligi bilan bir paytda tugʻilgan, hozirgi kunda oʻspirinlik, balogʻat yoshiga kirib borayotgan, yana chinniday oq, toza-ozoda maktablarda, qasrlarday koʻrkam kollejlar va universitetlarda taʼlim olayotgan butunlay yangi avlod, Istiqlol navnihollari, chechaklari va mevalari boʻlmish aziz uka-singillarim uchun bizning bolalik davrimizdagi koʻp holatlar, gaplar va manzaralar, qanday maktablarda oʻqib, qanday sharoitlarda yashaganimiz, albatta choʻpchak-latifa boʻlib tuyulishi tabiiy.

Muqoyasaning mahsuli, qiyoslab, taqqoslab koʻrishdan kelib chiqadigan natija, xulosa shak-shubhasiz ibrat va hikmat oʻrnini bosa oladi.

Mening goh mahzun, goh oʻkinchli, baʼzan rangli, baʼzida oq-qora bolalik lavhalarimdan bugungi zamonda yetuk insonlar boʻlib yetishmoqlari uchun barcha amaliy va maʼnaviy-maʼrifiy shart-sharoitlar, imkoniyatlarga musharraf, ongli, idrokli ukalarim oʻzlariga kerakli xulosani chiqarib oladilar deb oʻylayman.

Yaqindagina zamonaviy maktablardan birida boʻlgan uchrashuvda koʻzlari chaqnab turgan, poʻrimgina kiyingan olti yashar bir bilagʻon bolakay dona-dona qilib “Birinchi sinfdaligingizda sizlarda ham kompyuter boʻlganmi?” degan savolni berdi. Polaponday bolachaning kutilmaganda tashlagan yengilgina savolidan ogʻir-ogʻir oʻylarga botdim. Bu savol menga emas – bolaligimga, mening ellik yil burungi ilk oʻquvchilik pallalarimga berilgan edi…

* * *

Shoirlik menga onamdan oʻtgan.

Albatta, “Xudo yuqtirmasa…” degan hukm-hikmatlar ham bekorga kelmagani rost.

Ulgʻaygandan keyin bolaligim haqida yozganim “shoir boʻlib ketsam gar /bunga shu dashtu qirlar/ osmonlarning qoʻli bor” degan gaplarimda ham maʼlum maʼnoda jon boʻlsa bordir. Biroq men shu onaning farzandi, onam boʻlmaganlarida menga bundayin saodat ikki dunyoda ham nasib etmasligini komil ishonch bilan ayta olaman.

Men shoirlikni oʻchoqlaridagi oʻtlardan, tandirlariga yoqqan olovlari, ulardagi choʻgʻlaru qoʻrlardan yuqtirdim desam aslo hayron boʻlmang.

“Bu noningizni yemayman!” deganimda, qiyin, qabohat zamonlarning taxir zogʻora nonlarini urib-urib yedirganlari koʻzimga yosh, koʻnglimga soʻz bergan boʻlsa ajabmas.

Besh yoshlarda boʻlsam kerak – opam, akam va men oʻchoq atrofida gʻuj boʻlishib, choʻgʻning ostidan chiqadigan moʻjizani kutyapmiz. “Hozir pishib qoladi” deya onam nihoyat yarmi kuyib qorayib ketgan gazit-qogʻozga oʻralgan bir nimani qoʻr tagidan kovlab oladilar. Tozalab, puflab, katta toltovoqqa soladilar-da, bir boʻlak, bir boʻlak kesib hammamizga taqsimlab beradilar. Bolalikdagi qancha matallaru ertaklar esimdan chiqib ketdi, “Koʻmoch” deb atalmish u sehru sinoatning taʼmi bilan tafti, uning quvonchlariyu iztiroblari hamon men bilan. Bu mening shoirlik qismatimdagi onamning mehri bilan muhtojliklari qoʻrida pishgan, goʻdak chogʻlarimdayoq maʼnisiga yetganim, anglaganim, fahmiga borib ong va qalbimga joylaganim ilk yombi soʻzim edi deb oʻylayman.

Onamning pechkagami, oʻchoq yo tandirgami oʻtin qalab, oʻt yoqishlarini juda yaxshi koʻrardim. Buning boisi, birinchidan, sovuqni, sovqotishni yomon koʻrganligimdan boʻlsa, ikkinchi sababi bolaligimizning eng tansiq neʼmati – imkoni boʻldi deguncha onam bizga pishirib beradigan koʻmma qoʻrkaboblari edi. Tandir qoʻriga ham, oʻchoq qoʻriga ham bunday totli kaboblarni Oybibi momom bilan onamdan boshqa hech kim ularday mazali qilib pishirolmasdi. Goʻshtni tuzlay boshlaganlari barobarida soʻlaklarimiz ham yoppasiga ishga tushar, betlarimiz choʻgʻ rangida, oʻchoq ichi lolarangida qizib tovlangani sayin biz ham jonsarak tamshanib turardik.

Haqiqiy tomosha goʻsht qoʻr tagiga koʻmilgandan keyin boshlanardi. Qoʻr ostidan, chirs-chirs choʻgʻlar orasidan chiqayotgan kabob isi bilan “jiz-jiz” “biz-biz” tovushlar, choʻgʻning dambadam jizillashlariyu bizzillashlari chinakamiga mazamizni qochirardi. Endi kabobni chiqarmasdan iloji yoʻq edi. Onam ahvolimizni tushungandek “Ay bolalarim-ay!..” deydilar-da, qoʻrni kovlab, kabobni bir-ikki agʻdargandan soʻng, tovoqqa oladilar. Bu – bolaligimizning juda tez tugaydigan, biz toʻyib-toʻymay qoladigan katta bayramlaridan eng totlisi edi. “Toʻymadinglarmi? – derdilar onam bir pasda boʻshab qolgan laganni koʻrib va nima uchundir menga qarab: – Parvo qilma balam, otang yaqinda qora qoʻchqorni soʻyadi, nasib boʻlsa hammang maza qilib toʻyasan” deya qoʻshib qoʻyadilar.

Ichimda oʻzi badqahr, suzongʻich, lekin koʻzlari nimagadir doim mungli boqadigan qora qoʻchqorga rahmim keladi.

* * *

Qishning sovuq-rutubatli kunlarida tonggi uyqumizga orom bagʻishlab avvaliga “chirs-chirs” tovushlar kelar, bu tovushlar asta-asta, chirsillab-chirsillab birdaniga gurillab ketganida, u saharlarning eng ajoyib moʻjizasi – pechka ustidagi qora qumgʻon joʻshib-toshib biqir-biqir tilga kirardi. Ota uyimizda kech kuzdan to koʻklamga qadar, tongda ham, shomda ham bir paytda bir xilda yangraydigan bu tarona, bu navo – bolaligimizning davlat madhiyasi edi. Uning matni ota-onamiz mehri bilan yozilgan, tayyorlovchisi oʻtin, ijrochisi esa olov bilan shu qumgʻon boʻlardi. Biz olovning ilk chirsillab alanga olganidan tortib to varillab yongunigacha, undan soʻng qumgʻonning jonli ijrosiga qadar kechadigan bu “tonggi konsert”ni shirin tushlarimizga oʻranib intiq-ilhaqlik bilan kutar, uyqu aralash jon-jonimiz bilan tinglab rohatlanib yotardik.

Olovning zoʻridan qumgʻon juda tez qaynar, suvning vaqirlashlariyu vishillashlari uyqumizni buzmasin deb onam uning qopqogʻini ochib qoʻyar, shunda konsertning qumgʻon va qaynayotgan suv ishtirokidagi sokin va yoqimli mumtoz ashulalar qismi boshlanardi.

Aqlimni tanib dastyor boʻlganimdan boshlab to maktabni bitirgunimga qadar men shu hovli, shu qadrdon uyga oʻt-alaf tashib, gʻoʻzapoya gʻamlab, oʻtin taxlab ulgʻaydim.

Hovlimizda – oʻchoq, tandir, yogʻoch soʻri, oʻtinxona va ogʻilxona oraligʻida, tomorqamiz bilan oshxonamiz oʻrtasida erta tongdan to kechga qadar, yil oʻn ikki oy katta bir roʻzgʻor-mamlakatning qizgʻin hayoti davom etar, bu mamlakatning tinchi, osh-noni, issiq-sovugʻini taʼminlab turish otamning zimmasida, uning saranjom-sarishtaligiga esa onam kayvoni edilar.

Oʻt-oʻtin, oʻchoq-olov, tandir-non yana oʻt, yana oʻtin – bolaligim mana shu aziz va qadrdon soʻzlar qurshovida oʻtdi.

Oʻtinim, oʻtinlarim – bolalik oʻtinchlarim, oʻsmirlik oʻkinchlarim.

Mening tillarim chuchuk, uning tillari olov edi.

Yogʻochning ham tillari bor ekan. Oʻtinning ham langʻillab yonguvchi yolqin zabonlari bor ekan, joʻralar.

Bolalikning yurakni ezadigan qiyin va dilgir kunlari gʻoʻzapoya tashish mavsumi edi. Ota-onam, opam, akam va men – gʻoʻzapoya to gʻaram boʻlib, devorimiz ortida taxlanmaguncha uyda hech birimizga kun yoʻq edi. Qoʻllarimiz qabarib, tirnalib-yorilib ketganlari evaziga, keyin onam yil boʻyi tandirdan uzib beradigan issiq nonlar, shirin kulchalar albatta tansiq mukofotday boʻlib tuyulardi.

Tiriklik alifbosining ilk harflarini men shu zahmatkash aziz insonlardan oʻrgandim.

U dashtu dalalardan harf terib katta boʻldim.

Diydiragan paykallarda diydiragan gʻoʻzapoyalar mendan soʻz, yupanch tilandilar.

Kuzning, soʻzning junjikkanlarini koʻrdim men. Soʻz ham odam bolasiday sovqotarkan, yoronlar. Soʻzga ham taskin-tasalli, odamzodday mehr kerak ekan, soʻzni ham isitish kerak ekan, doʻstlar.

Keyin umrim davomida hayot va koʻngil koʻchalarida katta-kichik xatoligʻlarga yoʻl qoʻyganimda bot-bot oʻylayman: shu tandir, shu qoʻrlarchalik onamga xizmat qiloldimmi? Tandir yonida, yonginalarida kuyib tutab yotgan kosovchalik boʻloldimmi? Tilim lol, dilim gʻash-xijil – gohida bir soʻz deyolmay qolaman.

* * *

Ketmonlari, onamning ketmonlari.

Dunyoda mehnatlari qattiq, berahm va bemehr soʻzlar bor ekan. “Ketmon”, “Chopiq”, “Koʻsak”, “Gʻoʻzapoya” degan sertashvish soʻzlar bizning bolalik idrokimizga butunlay singib ketgan edi.

Tuproq koʻchamizdan yelkalarida ketmon, rangi uniqqan gardi roʻmollar bilan oʻrangan chopiqchi ayollarning horgʻin yurib borishlari, soʻlgʻin qiyofalari keyin bir umr yodimda saqlanib qoladi. Ular oqshom paytlari yanada horgʻinroq qaytardilar. Shu ahvolda yana sigir sogʻishlari, non yopishlari, qozon qaynatishlari kerak edi. Husnu tarovatlari sonsiz egatlarga yem boʻlgan, ayollik nafosati, orzu-umidlarini saraton quyoshlari tushlikka tanovul qilgan gulday qiz-juvonlar, yuzlari chang-gʻubor, kipriklari oylarga tegib turgan mening munis, mehnatkash Oybarchinlarim.

Ertaklarim egatlarga evrildilar.

Egatlar. Paxta. Yana egatlar, yana paxta. Dunyodagi eng toshbagʻir, toshdan ham qattiq yumshoq, momiq soʻz. Tomimiz ustida bahorda ochiladigan bittagina lolaqizgʻaldoqqa joy qolgan, xolos.

Maktabga, birinchi sinfga borishim kerak edi. Kiyishga kiyimim yoʻq, oyogʻimda rezinka etik, onam choʻponlar jelak va chalvor qilib kiyadigan dagʻal yoʻl-yoʻl tik matodan “buruk”, kitob-daftarlarim, siyohdonimga ham xuddi shu matodan jildqopchiq tikib berdilar. “Bormayman!” dedim. Dod soldim. “Patinka, buruk ob bermasanglar maktablaringga bormayman!” deb turib oldim. Onam avvaliga tolxivich bilan rosa savaladilar. Keyin, baribir murodimga yetdim – maktabga yangi botinka, shim va koʻylakda bordim. Butun maktab, hamma menga qarayotgandek oʻzimda yoʻq shod edim. Bu – mening olti yoshga kirib shu paytga qadar ilk marotaba kiygan haqiqiy rosmana sarpolarim edi. Hammayoq paxta bilan toʻlib-toshib yotibdiyu men birinchi sinf oʻquvchisi, ozgʻingina bolakay – ota-onam un bilan guruchga deb tishlarining kavagida asrab kelgan pulga sotib olingan yangi liboslarda, zavqu shavqim ichlarimga sigʻmay, olamdagi eng baxtiyor oʻquvchi boʻlib sinfxonaga kirib boraman.

Yarmi toʻq-sariq, yarmi qoraga boʻyalgan partalarning yoqimsiz boʻyoq hidini tez orada dalalar gʻubori koʻmishini, yangi daftar va siyoh isi esa keyin umr boʻyi orziqtirib dimogʻimdan ketmasligini men hali bilmayman.

Oʻz inlaridan majburan koʻchirilib 1964 yil yangi oshyonga kelib qolgan qushchalarday bir-biridan begonasirab oʻtirgan sinfdoshlarimga men ham yotsirab qarayman.

Keyin, chamasi ikki oylardan soʻng bizga “Alifboni oʻrgatgan, toʻgʻri yoʻlni koʻrsatgan” sinf rahbarimiz Ozoda opa sinfdosh qizchalarni bir qatorga tizib shunday ashula oʻrgatadi:

Osmondagi yulduzni sanab etoman dema,

Yuraklarni kuydirib tashlab ketoman dema,

Ho-o-o,

Tashlab ketoman dema.

Paxta ekomiz birga, terlar toʻkomiz birga.

Oltin terib Vatanga sovgʻa etomiz birga,

Ho-o-o,

Sovgʻa etomiz birga.

Ozoda opa – loʻmbillagan navjuvon kelinchak, oʻzi tili bilan musiqa chalib, barmoqlarini qarsillatgancha oʻyinga tushib ketar, partalarda oʻtirgan biz oʻgʻil bolalar hayron, sinfxonaning ochiq sahnida sochlari piltajamalak qilib mayda oʻrilgan sinfdosh qizlar opaning nagʻmasini takrorlab bir ovozda davom ettiradi:

Yorim yetgan yerlarga men ham bormay qolmayman,

Yoʻllariga koʻz tutib, sogʻinchidan tolmayman,

Ho-o-o,

Sogʻinchidan tolmayman.

Paxta ekomiz birga, terlar toʻkomiz birga…

Biz oʻzimizni maktabda emas, goʻyoki paxtazor dalada – egatlar orasida oʻtirgandek his qilardik. Sathi tuproq zax sinfxonada, endigina qatqaloqni yorib chiqqan nozik-nimjon gʻoʻzabarglarday diydirab turgan, tizilishib ashula aytayotgan gʻoʻzadekkina, maysadekkina sinfdosh qizlar. Ashula ayttirgani ham mayli, Ozoda opa oʻzi gursillab raqs tusharkan, qizlarni ham oʻyinga tushishga majbur etdi. Boshlarida chamangina doʻppichalari, mayda piltajamalak kokilchalari charx urishlari barobarida gir aylanarkan, ayvonimizda in qurgan, yozda koʻrganim qaldirgʻoch polaponlarining yoyilgan qora qanotchalariga oʻxshab ketardi. Bu dardli manzara, sogʻinchli-armonli bu sahna keyin umrim boʻyi meni taʼqib etadi, koʻz oldimdan ketmayin, oromimni oʻgʻirlab, yillar oʻtgani sayin bolaligimning mahzun, munglugʻ xotirasiga aylanib qoladi.

Egatlar. Egatlar. Umr bir paykal esa, yillar egatlarga oʻxsharkan. Aziz sinfdoshlarim – Gulnor, Gulandom, Asilayu Hurmatoy, Oyniyozu Toʻxtaxol, Xursanoylaru Chinnigullar – sinfimizning oqish-qoracha, qizgʻish va pushtirang kapalakchalari, qaydasiz, qaylardasiz?

Onalarimiz, opa-akalarimiz yonida biz ham paxta teramiz. Onam chaqqon, gʻayratchan terimchilardan edilar. Bir etak paxtalari 15-20 kilogacha chiqardi. Baʼzan charchaganday boʻlib onamning oʻqariq boshiga qoʻyilgan toʻp-toʻp etaklari ustida chalqancha yotgan koʻyi moviy cheksiz osmonlarga qarab har xil narsalarni oʻylayman. Misol uchun, osmondagi pagʻa-pagʻa, xirmon-xirmon oq bulutlar bekor turgandan koʻra yerga – dalaga tushsa boʻlmaydimi? Oppa-osongina etaklarga joylab, topshirardik qoʻyardik. Yoki yer – osmon, osmon esa dalaga aylansa nima boʻlardi? “Osmondagi yulduzlar” ham sinfdosh qizlarga oʻxshab bir paxta terib koʻrsin-chi…

“Hoʻv bola!..” Melikbobo tabilchining qoʻpol, badjahl ovozidan bir pasda osmoni falaklardan yerga tushib, oʻzimni egatlar ichiga uraman…

Ulgʻaygandan keyin oʻqiganimiz ustozimizning 1964 yilda yozilgan “Ushoq chigitni ham etmay deb uvol /Million egatlarga egilgan xalqim”, “Mening nigohimni tortadi takror/ Million egatlarga sochilgan oʻzbek” satrlari aro, oʻsha soʻngsiz tuganmas paykallaru adoqsiz egatlar ichida yirtiq-yamoq chopon-jelakchalarda bizning bolaligimiz ham koʻsak chuvib yuribdi.

* * *

Xuddi oʻsha 1964 yili kundalik hayotimizga, hamishagi gurunglarimiz bilan yumushlarimizga kumush tangaday yarqirab bir gʻaroyib jozibali soʻz oralab qoldi. Urush koʻrgan otamdan boshqa yetti pushtimiz eshitmagan yetti yot begona bu soʻz, sehrli bu nom bir kunda paydo boʻldiyu birdaniga hammamizning tugʻishgan qadrdonimizga, oilaviy mehru sogʻinchimizga aylandi.

Budapesht. Budapesht.

Mening bolalik sogʻinchlarim, “sogʻinchilik salom xatlarim” Budapesht. Oybibi momomning osmonga tarvaqaylab ketgan qari tutlari, uning tagidagi tuproq supa kechalari Budapesht deb shovullab, shivirlab chiqadi. Gir-gir aylanguvchi urchuqlarining gʻir-gʻir tovushlarida, allalari nolasida shu intizorlik. Tobora kichrayib-tugab borayotgan kalavaning iplarida kunlar, oylar aylanib kamayib borayotgandek. Tandirlaridagi laqqa choʻgʻlar, unda qizarayotgan nonlar Budapesht deydi. Chorbogʻdagi tezpishar olmalari Budapesht debon gulga kiradi, zardolilar gʻoʻraligidan gʻoʻling boʻlgunga qadar Budapesht deydi. Momomning “Olakoʻzim govmishim, hesh-hesh, tuyoqlari kumushim, hesh-hesh” deya sigir sogʻishlari ham qulogʻimga “Budapushim”day eshitiladi. Tut shoxiga osigʻliq qator suzma xaltalar shu sogʻinch, shu orziqish bilan “chak-chak” yosh toʻkayotganday. Momom qurbonlikka soʻydirgan qoʻylarning qotib qolgan ochiq jonsiz koʻzlariga qarab yigʻlagim keladi. Non yeyilsa ham, suv ichilsa ham roppa-rosa uch yil – bir ming toʻqson besh kun muttasil kechasi ham kunduzi ham shu gurung, shu qoʻmsov: Budapesht. Budapesht.

“Kamoliddin xuddi Vingirga, Budapush degan shaharga tushibdi” deya xabar berdilar onam harbiyga ketgan togʻamdan nihoyat ikki oylar deganda ilk maktub kelganda. Onam “Budapesht”ni oʻzimizdagi Boʻyrapoʻsh qishlogʻiga mengzab gapirganlariga otamning jahllari chiqadi: “Bu sening Boʻyrapoʻshing emas, Budapesht bu, nemisdan jang qilib olganmiz!” Oʻsha kunlar togʻamga xatlar yozish – mening eng sevimli mashgʻulotimga aylanib qoldi:

“Sogʻinchilik salom xat. Qaysikim ul goʻzal Budapesht shahrida gulday ochilib, bulbulday sayrab xizmat qilib yurgan Kamoliddin togʻamga Oybibi momomdan, Xolbibi onamdan sogʻinchli salomlar boʻlsin…”

Xatning boshlanishi andozasini opamning maktubidan sezdirmaygina koʻchirib olgan edim, buyogʻiga nima yozishni bilmay ancha qiynaldim. Birdan ogʻilxonamizda roʻy bergan xursandchilik voqea, eng katta yangilik esimga tushib, davomiga shuni qoʻshib qoʻydim: “Targʻil sigirimiz ikkita buzoq, qartang sigirimiz bitta buzoq tugʻdi”. Undan soʻng “men birinchi sinfda oʻqiyapman” degan xabar bilan salomnomamni yakuniga yetkizaman.

Budapesht. Budapesht.

Oybibi momomning gʻoʻzapoyalarini gʻaramlayotganimizda ichimda oʻz-oʻzidan savol tugʻiladi: “Budapeshtda ham gʻoʻzapoya oʻsarmikan?..”

* * *

– Yur balam, Soro momongni koʻrib kelamiz, – dedilar bir kuni onam.

Soro momo kimligini men hali bilmayman, biroq onam u kishini koʻrgani meni ham olib borayaptilarmi, demak bir yaqin xeshligi boʻlsa kerak-da.

Osti ham, usti ham boʻyro nimqorongʻi bir uy. Loyshuvoq devorlarida somonlar sargʻish ignalarday xira yaltiraydi. Uydagi namat, eski-tuski koʻrpachalarni ham elas-elas eslayman. Biroq aniqrogʻi, eng qizigʻi – boʻyro, chetlari koʻrpachalardan chiqib koʻrinib turgan boʻyro, yogʻoch sinchlarning ustidan shift qilib taylangan boʻyro, tagi ham, shifti ham boʻyro bir uy. Qamish-boʻyro hidi, loyshuvoq hidi menga judayam tanish.

– Xola yaxshimisiz, sogʻ-salomat keldingizmi? – deya soʻrashadilar onam.

Shundagina qorongʻu uyning gʻira-shira burchagida bosh tomoni oqishroq, qolgan qismi qizgʻish-jigarrang, mushtdaygina bir koʻlanka asta gʻimirlab tovush berganini ilgʻayman. Soro momo onamning xolasi, Abdukarim amakimizning onasi ekan. Javzi uzumning mayiziday bujmayibgina qolgan, qovjirab, kichrayib ketgan momo koʻzimga juda ham qari va nimjon boʻlib koʻrinadi.

“Bu qaysi balang boʻladi Xolivi?.. – deb menga qand, mayiz uzatganida momoning teri va qoq suyakdangina iborat titroq-qaltiroq panjalaridan gʻalati ahvolga tushaman. Ular qoʻldan koʻra tomorqamizdagi tuproqning ichidan chiqib turgan quruq tomirlarni eslatardi.

Momoning betlari shudgor qilinganday choʻtir-choʻtir va ajinzor, qoshu qaboqlari qoʻshilishib uyqashib ketgan, chuqur botgan koʻzlari opamning eski qora kamzulidagi qora xira tugmachalarday zoʻrgʻa koʻrinadi. Oʻshanda men besh yashar bolakay, Soro momo esa bir yuz besh yoshda ekan. Shu ahvolda “Xolivi, shoshma, men bir nos chekib olay” deb nos chekkanlariyu, koʻzlarini yumib olib shu koʻyi uzoq sukutga choʻmgani, soʻngra bir faslmi, bir asrmi goʻyo shunday oʻtirganu, birdaniga umrining qolgan davomini ham yashashi lozimligi esiga kelganday hushyor tortib, onam bilan menga ajabsinib qaraganlarigacha, keyin esa boʻyroning bir chetini koʻtarib nosini tupurganiyu ogʻzini choy bilan chayganlariga qadar kechgan vaqt – men uchun eng azobli, nazarimda yuz yillardan ham uzunroq va dilgirroq boʻlib tuyuladi. Diqqinafas boʻlib, bildirmaygina onamni turta boshlayman. Momo shuni ham sezibdi. “Mayli Xolivi, balang zerikib ketdi, Xudoning panohiga…” Onam: “Bizning uylarga ham boring-da xola” degunlaricha oʻzimni tashqariga hovliga otaman.

Oʻsha gurungdan keyin Soro momo yana bir yil umr koʻrib, bir yuzu olti yoshda bu boʻyrapoʻsh dunyoni tark etdi. Onamning aytishlariga koʻra, momoning toʻngʻich oʻgʻillari Abdukarim amakimiz, Sharipov bobo janozada “Xazon boʻlgan enam-a!” deya yoqalarini vayron qilib, rosa faryod solgan ekan.

* * *

…Soro momoning oʻsha “Xudoning panohiga…” deb bergan duolaridan keyin mana, oradan ellik yil oʻtibdi.

– Ellik yilda el yangi, qirq yilda qozon yangi, – deydilar onam.

“Ming sheʼru gʻazal bergan bu davru zamon yangi” deya onamning hikmatli gaplarini sheʼriy satrlarga tizaman. Keyin “Bugʻdoyboʻy Vatan” degan kitobim chiqadi. Bir paytlar onamning kalishlariga bagʻishlab sheʼrlar bitgan edim. “Bugʻdoyboʻy Vatan” sheʼrimni televizorda oʻqiganimni koʻrgan onam: “Yozsang mana shunday bugʻdoy haqida yoz balam, mening kalishlarimni nima qilasan sheʼrga solib”, deya kitobimni koʻzlariga surtib duo qiladilar: “Yoʻlingni poklab yur, soʻzingni hamisha oʻylab gapir, balam…”

Bulbul yashay olmas chamansiz, ona,

Inson xor boʻlgaydir Vatansiz, ona.

Vatan barchamizga buyuk onadir,

Siz buyuk Vatansiz, Vatansiz, ona.

Sirojiddin SAYYID

“Yoshlik”, 2013 yil, 10-son