Sebzor dahasi (Eskijo‘va, Taxtapul, Qumloq)

Post Views:
169

Eskijo‘va – Oxunguzar, Janggoh, Pushtihammom, Tinchob, Sog‘bon mahallalari bilan chegaradosh bo‘lgan va aholisi asosan savdo-sotiq bilan shug‘ullangan. Mahalla hududida, karvonsaroy, Beklarbegi madrasasi, masjidlar, jumladan, o‘tgan asrning o‘rtalarida Shayxontohurga ko‘chirilgan Xotin masjid, Jo‘vaxona va boshqa baqqollik do‘konlari bo‘lgan.

Hozirgi Eskijo‘va mahallasi o‘rnidagi Eskijo‘va maydoni (1956-91 yillarda Kalinin maydoni) bo‘lgan. Qadimda mahallaning bunday nomlanishi, bu joyda Jibaxona (Harbiy aslaxalar saqlanadigan joy, Jiba “sovut” degan ma’noni bildiradi) bo‘lganligidan. Vaqtlar o‘tishi bilan Jibajo‘va ko‘rinishini va yangi Jibaxona qurilishi munosabati bilan Eski so‘zi qo‘shilgan.

Taxtapul Teshikqofqa, Tarnovboshi, Koxota mahallalari va Chiltug‘on mavzesi bilan chegaradosh bo‘lgan, bir chekkasi shahar devori bilan tutashgan. Kaykobus arig‘iga yog‘och ko‘prik qurilishi munosabati bilan mahalla Taxtapul nomini olgan. Shuningdek, Zarqaynar va Darvoza oralig‘idagi ko‘cha ham shu nom bilan atala boshlangan. Ko‘cha 1960 yildan shu ko‘chada yashagan urush qahramoni general-mayor Sobir Raximov nomi bilan atalgan. Hozir ko‘cha deyarli qolmagan.

Teshikqofqa mahallasi. Teshikqofqa qabristoni shahar mudofaa devoridan tashqarida bo‘lgan. Shahar tashqarisidagi mavzelariga va qabristonga borishga qiynalib qolgan aholi arizasiga ko‘ra xonning ruxsati bilan, shahar mudofaa devori ot va odamlar o‘tadigan darajada teshilib, qopqoq yani eshik o‘rnatilgan. Teshikqopqani nazorat qilib turish shu atrof mahalla zimmasiga yuklatilgan. Nomi shundan.

Teshikqofqaning yana Darvishakqofqa deb atalishi, bu teshikning Darvishxon zamonida (XVI asr) va uning ruxsati bilan ochilganligiga ishora bo‘la oladi. Ayrim olimlarning fikriga ko‘ra, qofqa dushmandan himoyalanish maqsadida ochilgan. Chunki shaharda qofqalarning borligi nihoyatda sir tutilgan.

Qumloq mahallasi Kaykobus arig‘i va Qorasaroy ko‘chasining o‘ng tomonidagi mahalla. Ayrim qadimshunoslarning firkicha ariq qadimda hozirgi Qorasaroy ko‘chasi bo‘ylab tarqoq holda oqqan. Shayboniylar davrida hozirgi o‘zani bo‘yicha yo‘naltirilib, atrof hududda mevazor bog‘lar barpo qilingan. Qumloq va toshloq bo‘lib qolgan ariqning eski o‘rnida hozirgi mahalla bunyodga kela boshlaydi. Mahallaning nomi shundan.

Chilto‘g‘on mahallasi. Qadimda Taxtapul mahallasining mavzesi bo‘lgan. Hozir Olmazor tumaniga qarashli mahalla. Mahallaning dastlabki va so‘ngi nomi Chilto‘g‘on. Sovetlar davrida Krasniy partizan, Yangi hayot va Abduvali Qayumov nomlari bilan atalgan. Mahallada respublika san’at muzeyining sobiq direktori, urush qahramoni, xalq rassomi Sami Abdullayev yashagan. Mahallaning asl nomi Chilcho‘p to‘g‘on bo‘lib, (qirqta yog‘ochdan yasalgan to‘g‘on ma’nosida) o‘rta asrlarda shu hududdan o‘tgan Kaykabus kanali ustiga qurilgan. Sebzor dahasi va uning atrofini suv bilan ta’minlovchi suv ayirg‘ich bosh to‘g‘on bo‘lgan. Mahalla nomi shundan. XIX asrning 20 yillarida Qo‘qon xonligi hukmronligi davrida mavze hududida yong‘oqzorlar barpo qilingan.

Abdulaziz Muhammadkarimov
“Toshkentnoma”. 2009 yil