SAHIHI BUXORIY

«SAHIHI BUXORIY» (asl nomi «alJomiʼ assahih» — «Ishonchli toʻplam») — 6 ta ishonchli hadis toʻplamidan biri. Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil alBuxoriyning 4 jilddan iborat bu hadislar toʻplami islom olamidagi boshqa muhaddislar toʻplagan hadis toʻplamlari orasida eng ishonarli va mukammalidir. Toʻplamda fiqh, oila, nikoh, meros, ilm-maʼrifat, imon, eʼtiqod, axloqodob, taʼlim-tarbiya va b. masalalar yoritilgan. Unda islom arkoilariga aloqador mavzular b-n birga oʻsha davr tarixi va etnografiyasiga oid koʻpdankoʻp maʼlumotlar mavjud. Imom alBuxoriy 600 mingga yaqin hadis toʻplab, ulardan takrorlanadiganlari bilan 7275 tasini ishonchli deb hisoblab kitobiga kiritgan. Toʻplamda takrorlanmaydigan hadislar soni 4000 tadan iborat. «Sahih», yaʼni ishonarli hadislarni boshqa hadislardan ajratib, alohida toʻplam shakliga keltirish anʼanasini birinchi boʻlib Imom alBuxoriy boshlab bergan. Shundan keyin Imom Muslim, Imom atTermiziy, Imom anNasoiy, Imom Abu Dovud, Ibn Moja kabi yirik muhaddislar ham uning izidan borib, sahih hadislarni alohida toʻplam shaklida tasnif etishni boshlaganlar. Imom alBuxoriyning bu shoh asari dunyo yuzini koʻrganiga qariyb 1200-y. boʻldi. Lekin u to shu vaqtgacha ham islom manbalari boʻyicha Qurʼoni karimdan keyin ikkinchi oʻrinni egallab kelmoqda. Ushbu asarning koʻplab nusxalari islom olami boʻylab keng tarqalgan. Hatto oʻrta asrda yashagan ayrim adib va xattotlar uchun bu asardan nusxa koʻchirib berish anʼanasi boʻlgan. Asarning asrlar osha bizgacha yetib kelgan turli arab yozuvi uslubida bitilgan qoʻlyozma nusxalari mamlakatimizda va xorijiy yurtlarda mavjud. «Sahihi Buxoriy» asariga koʻpdankoʻp sharhlar yozilgan. Muqim manba sifatida u qaytaqayta nashr etilib kelinmoqda. 1974-y. Oʻrta Osiyo va Qozogʻiston musulmonlari tashabbusi b-n mamlakatimizda islom dunyosi vakillari ishtirokida asar muallifi — Imom alBuxoriyning 1200-yillik yubileyi nishonlangan edi. Shu munosabat b-n «SB.» arab tilida Toshkentda qayta nashr etildi. Oʻzbekiston mustaqillikka erishgandan soʻnggina toʻlaligicha oʻzbek tiliga oʻgirildi: hoz. «Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi» davlat ilmiy nashriyoti tomonidan 4 jildda (1j. 1991, 2j, 1996, 3j. 1994, 4j. — 1992), 2nashri esa 1997-y. da chop etildi. Shuni ham qayd etish lozimki, asarda hadisning nakl qiluvchi roviylariga katta ahamiyat berilgan. Pekin hadislardan olinadigan sharʼiy hukmlar toʻgʻrisida muallif aniq koʻrsatma bermagan. Shuning uchun asardagi barcha hadisni kitobxon oʻzicha hayotga tatbiq etmasdan, islom huquqiga ovd fiqhiy kitoblar orqali amal qilishlari tavsiya etiladi. Mac, mazmuni birbiriga zid boʻlgan ikki hadisning, albatta, biri keyinroq aytilgan boʻlib, oldingisida aytilgan hukmni bekor qiladi, yaʼni amaldan qoldiradi. Lekin qaysinisi birinchi, qaysinisi ikkinchi ekani toʻplamda koʻrsatilmagan. Uni faqat fikhshunos mujtahid olimlargina ajrata oladilar. Bundan tashqari, toʻplamda mamlakatimiz musulmonlari amal qilib kelayotgan hanafiylik mazxabiga toʻgʻri tushmaydigan, balki boshqa uch mazhabga asos sifatida xizmat qiladigan hadislar ham talaygina. Binobarin, ibodat qoidalariga doir hadislar ichida shunga oʻxshashlari uchrab qolganda, mazxabimizga shubha qilmaslik, balki bizning qilayotgan amallarimiz uchun boshqa hadis toʻplamlarida asos boʻladigan hadislar borligini unutmaslik lozim. Abdulaziz Mansur.