RIO-DE-JANEYRO

RIO-DE-JANEYRO — Braziliyaning jan. sharqiy qismidagi shahar, Atlantika okeanining Guanabara buxtasining gʻarbiy sohilida. RiodeJaneyro shtatining maʼmuriy markazi. Iqlimi tropik iklim. Yanv. ning oʻrtacha trasi 26°, iyulniki 2G. Yillik yogʻin 1000 mm dan ortiq. Aholisi 5,85 mln. kishi (2000). Atrofidagi shaharlar bilan Katta Rio-de-janeyro deJ. aglomeratsiyasini tashkil qiladi. Shaharga bu yerga ilk bor 1502-y. 1 yanvda kelgan portugallar tomonidan 1565-y. da asos solingan va Rio-de-janeyro deJ. — Yanvar daryosi deb atalgan. Sababi ular Guanabara buxtasini nomaʼlum daryoning kuyilish joyi deb hisoblaganlar. 1531-y. da bu yerda fort qurilgan. Uzoq mudsat kichikroq qishloq boʻlgan. 17-a. oxiridan shahar tez oʻsa boshladi. 18-a. oʻrtalarigacha Jan. Amerikaning qul savdosi markazi edi. 1763-y. dan Portugaliya mustamlakasi boʻlgan Braziliya vitsekirolligi, 1822—89 y. larda Braziliya imperiyasi, 1889 — 1960-y. larda Braziliya Federativ respublikasi poytaxti. Rio-de-janeyro deJ. — mamlakatning yirik tashqi savdo portlaridan. Chetga kofe, shakarqand, teri, qimmatbaho yogʻoch, ruda, paxta, meva chiqariladi, chetdan kumir, neft, sement, mashinalar keltiriladi. Aeroporta xalqaro ahamiyatga ega. Muhim t. y. va avtomobil yoʻllari shaharni sohilboʻyi va ichki rnlar bilan bogʻlaydi. Rio-de-janeyro deJ. — iqtisodiy ahamiyati boʻyicha mamlakatning SanPaulu sh. dan keyin 2oʻrindagi savdo-sanoat markazi. Sanoatining yetakchi tarmoqlari: oziqovqat, farmatsevtika, toʻqimachilik, kimyo, metallurgiya, poligrafiya, elektrotexnika, mashinasozlik sanoatlari. Neft kimyosi, kemasozlik rivojlangan. Yogochsozlik, mebel, koʻnpoyabzal, rezinatexnika, tikuvchilik, zargarlik buyumlari i. ch. korxonalari bor. Rio-de-janeyro deJ. mamlakatning yirik madaniy markazlaridan. Braziliya fanlar akademiyasi, Braziliya filologiya akademiyasi, Tibbiyot milliy akademiyasi, 6 unt, milliy kutubxona, rasadxona, teatrlar, muzeylar: milliy, nafis sanʼat, tarix, Braziliya geografiyasi va b., botanika va hayvonot boglari bor. Meʼmoriy yodgorliklardan sobor, ratusha, cherkov, ibodatxona, saroylar saqlangan. Sohil boʻyida zamonaviy uslubda qurilgan otel va pansionat koʻp. Shaharda dunyoda eng katta Marakanya stadioni kurilgan.