Uygʻun (1905–1990) XX asr oʻzbek adabiyotida mashhur shoir va dramaturg sifatida teran iz qoldirgan ijodkorlarimizdan biridir. U Qozogʻistonning Jambul viloyati Marki qishlogʻida tugʻilgan. Toshkentda, Samarqandda oʻrta va oliy tahsil koʻrgan. Ilk sheʼriy toʻplami “Bahor quvonchlari” 1929 yilda bosilgan. Oʻttizinchi yillarda “Ikkinchi kitob”, “Quyosh oʻlkasi”, “Sheʼrlar”, “Muhabbat” kabi qator sheʼriy toʻplamlari bilan shoir sifatida tanilgan. 40-50 yillarda esa “Ona”, “Qaltis hazil”, “Hayot quvonchlari”, “Oltin koʻl”, “Navbahor” singari sahna asarlari yaratgan. Ayniqsa, “Alisher Navoiy” (1943, I. Sulton bilan hamkorlikda) dramasi favqulodda shuhrat qozondi, xalq ichida eng sevilgan asarga aylandi, toʻylarda va turli tantanali yigʻinlarda Alisher va Guli monologining muxlislar tomonidan ijro etilgani buning dalilidir. Eng muhimi, bu asar Navoiyni xalqimizga tanitishda bemisl xizmat qildi. Uygʻun keyingi yillarda ham unumli ijod etdi, bir necha sheʼriy toʻplamlar bilan birga “Abu Rayhon Beruniy”, “Ibn Sino”, “Zebuniso” kabi ulugʻ ajdodlarimizni zamondoshlarimizga tanishtiruvchi sahna asarlari yaratdi. Xususan, “Parvona” (1956) dramasining oltmish yildan beri tomoshabinlar tomonidan olqishlanayotgani dramaturgning ulkan isteʼdod sohibi ekanligini koʻrsatib turibdi.
Oʻzbekiston xalq shoiri Uygʻun mohir tarjimon ham edi. U Shekspir, Pushkin, Lermontov, Chexov, Lev Tolstoy kabi bir qancha jahon klassiklari asarlaridan ayrim namunalarni oʻzbek kitobxoniga tanitgan. Uning jahon sheʼriyatidan qilgan tarjimalari 6 jildlik “Asarlar”idan oʻrin olgan. Quyida ana shu tarjimalardan baʼzilarini oʻqiysiz.
Tohir QAHHOR,
OʻzDJTU dotsenti
Vilyam SHEKSPIR
SONET
Birov rosa maqtanadi nasabi bilan,
Birov boylik, birov mulki, bisoti bilan,
Birov kuchi, birov temir asabi bilan,
Birov lochin, iskovich it va oti bilan.
Odamlarda har xil havas, ishqibozlik bor,
Ammo har kim uchun faqat bittasi afzal.
Men bir narsa bilan boʻldim gʻoyat baxtiyor,
Faqat oʻsha taqdirimni qila oldi hal.
Sening sevging qimmatroqdir javohirlardan,
Qadrliroq erur shohlar toju taxtidan.
Goʻzalroqdir zarbof libos, oltinu zardan,
Yoqimliroq ovchilarning omad baxtidan.
Ha, istasang hammasini olishing mumkin,
Meni mangu gadolikka solishing mumkin.
Taras SHEVCHYeNKO
PODSHOLAR
I
Apollon[1] ning qari singlisi,
Hech boʻlmasa, bir soat, bir oz
Biz tarafga tashrif etsangiz,
Yuksaltirib ilohiy ovoz –
Goʻzal qasidalar aytsangiz.
Qoʻllasangiz bir safar mani;
Madh etishga tushsak ikkimiz.
Shohlar yoki biror narsani.
Chunki sizga rostini aytsam,
Jonga tegdi anov mujiklar,
Boyvuchchalar, erga tegmasdan
Nomusidan ayrilgan qizlar.
Istar edim tojli boshlarning
Sarguzashtin soʻzlasam toʻla.
Valiahdlar qissasin kuylab,
Xumorimni yozsam bir yoʻla…
Hech boki yoʻq agar bilmasam,
Yordamingiz boʻlsa bu yoʻlda,
Muqaddas yogʻ bilan moylangan
Kokillarni ushlardik qoʻlda.
Tashlang koʻhna Parnas[2] ingizni,
Bunda keling bir soat, bir oz,
Yoqimli, ilohiy tovushingizni
Soz maqomda yangratingiz boz.
Bu toj kiygan zumrani boplab
Koʻrsatamiz orqa-oldidan –
Soʻqirlarga yaxshi soatda,
Kel, kengashchim, boshlaylik tezda.
II
Hech kishi yoʻq Quddus sharifda,
Darvozaga qulf solingan.
Maydoniga Dovud shahrining
Goʻyo vabo yastanib olgan.
Yoʻq, vabo yoʻq, yaramas bir vaqt
Isroil[3] ni qoplab olmishdir.
Shoh urushi! Bechora xalqning
Boshiga gʻam, kulfat solmishdir.
Barcha quvvat, shoh knyazlari,
Tamomiy xalq: oʻsmir, yosh, qari,
Shahar ichra beklab Kivot[4] ni,
Tashqariga chiqdilar bari.
Talay jonlar chiqdi maydonga
Javlon qilib va ot soldirib,
Jang qildilar maydonda; aziz –
Goʻdaklarin yetim qoldirib.
Shahar ichra, gʻamxonalarda
Yosh, yesirlar – shoʻrlik boshlilar,
Qorongʻi, zax, tor kulbalarda
Yosh juvonlar, qora qoshlilar –
Termulishib goʻdaklariga
Yigʻlaydilar. Paygʻambarlari,
Toʻymas hokim, podsholari
Dovudni koʻp qargʻaydi bari.
U boʻlsa-chi, zarbof jandada,
Xonasining baland tomida
Biqinini ushlab, har tomon
Borib-kelib, bosib yurmoqda
Xuddi mushuk ishtaha bilan
Qaraganday dumba yogʻiga,
U koʻz tashlab qoʻyar qoʻshnisi –
Guriyaning goʻzal bogʻiga.
Tani qizil, yuragi oʻynar,
Olov boʻlib yonadi koʻzi.
Guriyaning xotini, shohning
Quli – Virsaviya bir oʻzi
Xuddi jannat ichra Havvoday,
Oʻzining soz goʻzal bogʻida
Yuvar edi oppoq toʻshini:
Choʻmilardi suv quchogʻida.
Podshoning oʻyi buzilib,
Choʻrisiga tikilib turdi:
Goʻzal Virsaviya avliyo
Podshoning yuragidan urdi.
Qorongʻulik dunyoni koʻmib,
Pardasini sudramoqdadir.
Qaygʻuli bir zulmatga choʻmib,
Quddus sharif mudramoqdadir.
Dovud goʻyo oʻzni yoʻqotgan,
Turli tuman xayol suradi.
Hech toʻymas shoh oʻz xonasida
Nari beri bosib yuradi.
Oʻz-oʻziga deydi: men… bizlar
Buyuramiz – tangri xalqiga!
Oʻzim shohman! Va oʻz yerimda
Men Xudoman! Men hamma narsa…
Bir oz oʻtgach qullar bosh egib,
Kechki taom, may keltirdilar.
Shoh buyurdi: kechki taomga
Xotinlarin keltirsin qullar!
Goʻzal Virsaviya ham keldi
Tangri shohi oldiga shu on.
Taom yedi paygʻambar bilan,
Sharob ichdi, koʻz oldi tuman.
Taomdan soʻng oʻz shohi bilan
Bir oz dam olishga joʻnadi…
Guriya ham yotar, uxlolmas,
Bu xoʻrlikka qanday koʻnadi?
Uyidan shoh oltin, kumushmas,
Balki asl Virsaviyasin,
Oʻgʻirlaganini yaxshi biladi…
Shoh oʻldirdi uni, bilmasin deb –
Virsaviyaning qilgan ishini
Shu ravishda mahv etdi Dovud
Kimsasiz qul, gʻarib kishini.
Soʻngra xalq oldida, xalqni aldab,
Shoh ozgina yigʻlagan boʻldi.
Oyat oʻqib eski tavrotdan
Yuragini tigʻlagan boʻldi.
Soʻngra yana avvalgiday mast,
Shodligini koʻkka yetkazdi.
Oʻsha goʻzal qul xotin bilan
Ishratini davom etkazdi.
Abay QOʻNONBOYEV
* * *
Bozorga qarab tursam, har kim borar,
Izlagani ne boʻlsa – shu topilar.
Birov ovqat oladi, birov marjon.
Har kimga bir xil narsa bermas bozor.
Har kimning izlagan bir narsasi bor,
Chamalab oqchasiga shundan olar.
Birov uqmas bu soʻzni, birov uqar,
Bahosin fahmlamay hayron qolar.
Soʻz uqar ushbu kunda kishi bormi?
Demayman: soʻzim yurtga birday yoqar.
Yozgan soʻng yerda qolmas teshik munchoq.
Birovdan birov olib, elga tarqar.
Bir kishimas, yozganim yalpi yurt-ku,
Gʻijinmasdan, chiroqlar, uqsang yarar.
“It marjonni ne qilsin” degan soʻz bor
Dili oʻtli yigitlar bir uylanar.
* * *
Yarq etmas qaro koʻnglim ne qilsa ham,
Osmonda oy bilan kun chaqilsa ham.
Dunyoda sira senday menga yor yoʻq,
Senga yor mendan ortiq topilsa ham.
Shoʻrlik oshiq sargʻaysa, sogʻinsa ham,
Yor ketib, toʻgʻri soʻzdan yanglishsa ham,
Chidaydi yor hajriga rozi boʻlib,
Masxara va xoʻrlikda topinsa ham.
* * *
Talay soʻz bundan burun koʻp aytganman,
Tagʻin oʻylab, koʻp qaygʻu yeb aytganman.
Aqllilar orlanib uyalgan-chun,
Oʻylanib, tuzalarmi, deb aytganman.
Qozoqning boshqa yurtdan soʻzi uzun,
Birining biri uqmas aytgan soʻzin.
Koʻzning yoshi, yurakning qoni bilan
Eritishga boʻlmaydi ichki muzin.
Yurtim-ay, havolanmay, soʻzga tushun,
Oʻylan-chi sirtin qoʻyib, soʻzning ichin.
Irjanglamay tinglasang nimang ketar,
Axir, soʻzni yaratgan tinglash uchun.
Adashib anglama yoʻl topolmay,
Beriroq toʻgʻri yoʻlga chiq qamalmay.
Na ilming bor va mehnat qilasan,
Oʻtmoqdasan hatto mol ham boqolmay.
Abdulla TOʻQAY
ChIN VA YOLGʻON
Boshida dunyoda yer yoʻq, suvgina boʻlgan emish,
Unda yolgʻiz Chin bilan Yolgʻongina suzgan emish.
Bu iki dushmanga tangridan berilmish bir kema,
Bas, oʻtirmish bir-biriga teskari shul kemada.
Koʻp oʻtmay Chin birla Yolgʻon chiqarganmish bir urush,
Boʻlmasa, doʻstlik yetarlik, jang erur behuda ish.
Bir urib lunjiga Yolgʻon Chinni oʻxshatgan emish:
Qaytadan chiqmas boʻlib Chin manguga botgan emish!
TILANCHI
Qish, boʻron, muzday havo, yaproq misoli qor tushar,
Yel quvar qorni va lokin qor “tushay” deb tortishar.
Ishqirar yel, izgʻirar yel, qor boʻronin orttirar,
Shul zamon masjid yonida mungʻayib koʻr chol turar.
Kecha-kunduz ushbu yerda, yoʻqchilik qiynar uni,
Toʻrvasin tutgan – tilar non yoz, bahor, kuz, qish kuni.
Koʻp ayanch hol, koʻp ayanch hol, koʻp qiyin, oh, koʻp qiyin;
Bersangiz-chi, bir tiyin, ha, tanga ermas, bir tiyin.
Aytsam aytay endi sizga: bu kishi xoʻp boy edi;
Ichgani boldan, shakardan, oshi gʻarchcha moy edi.
Yor edi bir vaqt bu koʻr chol katta shuhrat-shonga ham,
Dongʻi ketgandi Qozonu Xankrman, Astirxonga ham.
Ul binolar, sizga aytsam, ul hisobsiz mulku mol,
Rang-barang har xil matolar – istagan narsangni ol.
Ul troyka otlari, haddan goʻzal faytonlari,
Qayda endi tulki poʻstin, qayda, hay-hay toʻnlari?
Soz edi! Koʻp soz edi! Men shundan ortiq ne deyin?
Qip-yalangʻoch, koʻrdingizmi, bersangiz-chi, bir tiyin.
Barcha hazrat boshda bu cholning edi maftunlari,
Qolmadi bu chol uchun hech qilmagan afsunlari.
Bosh egib, jilpanglashib, pul, xayru ehsonlar tilab,
Yurdilar chol tegrasida yoʻrgʻa toydek yoʻrgʻalab.
Qayda boy chogʻidagi jondan sevikli doʻstlari:
Qayga qochgan barchasi: Gaynuklari, Axmushlari?
Koʻp ayanch hol! Koʻp ayanch hol! Koʻp qiyin, oh, koʻp qiyin;
Bersangiz-chi, bir tiyin, ha, tanga ermas, bir tiyin.
Besh namoz vaqti, namoz ahliga javrab qoʻl choʻzar,
Hazratim bu cholni koʻrmas, koʻz qirin tashlab oʻtar.
Shundaqa! Pul borligida hamma doʻstu hamma yor;
Pul hidi chiqmay qolganda barcha yoningdan qochar!
Sulaymon RUSTAM
MENING ILHOMIM
Men ilhomni, hamma bilur, boʻshliqlardan olmayman.
Barmogʻimni peshonamga qoʻyib oʻyga tolmayman.
U shoirdan, bu shoirdan koʻchirmayman sheʼrimni,
Shoir kabi bu hayotda bilaman oʻz yerimni.
Meni taʼrif etsalar ham tez-tez soʻzning boshida,
Bundan boshim aylanmaydi umrimning bu yoshida.
Siynam bir kon, qoʻlim bolgʻa, soʻzim esa temirdir,
Mehnatimning natijasi, ozmi-koʻpmi, sheʼrimdir.
Oʻsha meni Vatanimga va xalqimga bogʻlagan,
Ilhom toʻla yuragimni shu qadar yosh saqlagan.
VASIYAT
Aziz bolam, yaqin kel, yaxshi quloq os menga,
Kel, soʻzlayin otamdan ne qoldi meros menga.
Ellik yil temir yanchgan poʻlat bolgʻa, bel, parkor,
Orzumizdan yaralgan bu davlatga eʼtibor.
Ona tuproqqa hurmat, xalqqa chuqur muhabbat.
Bu – charchashni bilmagan qoʻllarimdagi quvvat.
Bularsiz yashamasdim, oʻtmasdan dildan-dilga,
Tushmasdi shoir nomim bularsiz tildan-tilga.
Oʻgʻlim, koʻzing yaxshini, yomonni ajratolsin,
Mayli, bu oddiy meros ham mendan senga qolsin.
UYGʻUN tarjimalari
“Jahon adabiyoti” jurnali, 2013–8
[1] A p o l l o n – qadimgi yunon mifologiyasida sanʼat Xudosi.
[2] P a r n a s – yunon mifologiyasida xudolar yashaydigan togʻ, togʻli joy, makon demak.
[3] I s r o i l – yahudiylar qabilasi va oʻshalar yashaydigan oʻlka.
[4] K i v o t – tavrot saqlanadigan maxsus shisha yashik.
https://saviya.uz/ijod/nazm/quyosh-olkasining-kuychisi/