Qiz bolalarda vulvit – tashqi jinsiy aʼzolar shilliq qavatining oʻtkir yoki qaytalanuvchi yalligʻlanishi. Vulvit qiz bolalarda jinsiy aʼzolar sohasida qichishish va achishish, jinsiy lablar, uni oʻrab turgan terining shishi va giperemiyasi, hamda jinsiy yoʻllardan turli xil ajralmalar kelishi bilan namoyon boʻladi. Qiz bolalarda vulvit kasalligi diagnozi umumiy koʻrik, vulvoskopiya va vaginoskopiya, surtma mikroskopik tekshiruvi, jinsiy aʼzolardan kelayotgan ajralma bakterial tekshiruvi va boshqalarga asoslangan holda qoʻyiladi. Vulvit davosida mahalliy vannalar qabul qilish, UBN (ultra binafsha nurlanish) jinsiy aʼozlar sohasida, turli xil mazlar qoʻllash, tizimli davoda esa yalligʻlanish jarayonini keltirib chiqaruvchi omilga qarshi kurashish kabi chora tadbirlar oʻtkaziladi.
Qiz bolalarda vulvit – tashqi jinsiy aʼzolar yalligʻlanish jarayoni boʻlib, bunda uyatli lablar, klitor, siydik chiqaruv kanalining tashqi qismi hamda qinning kirish darvozasida muammolar kelib chiqadi. Bolalarda ayniqsa, qin va vulva sohasida yalligʻlanishning birgalikda kechishi koʻp kuzatiladi (vulvovaginit). 1 yoshdan 8 yoshgacha boʻlgan qiz bolalar orasida vulvit va vulvovaginit ginekologik kasalliklar ichida eng koʻp qayd etiladigan patologiya hisoblanadi. Bolalar ginekologiyasida yalligʻlanish bilan kechadigan kasalliklar barcha patologiyalarning 65-70 % qismini tashkil etadi. Qaytalanuvchi vulvit va vulvovaginit qiz bolalarda kelajakda hayz siklining buzilishi, jinsiy hayot, farzand koʻrish qobiliyati kamayishiga sabab boʻlishi mumkin. Bundan tashqari, uzoq davom etuvchi yalligʻlanish jarayoni gipotalamo-gipofizar-tuxumdon tizimida ham oʻzgarishlarga olib keladi.
Qiz bolalarda vulvit kelib chiqish sabablari
Kichik yoshdagi qiz bolalarda vulvit kelib chiqishi – ularning jinsiy aʼzolari anatomik-fiziologik oʻziga xosligi bilan bogʻliq. Eng avvalo, yangi tugʻilgan qiz bolalar jinsiy yoʻllari steril holda boʻlishini qayd etib oʻtish lozim. Qiz bola dunyoga kelganidan soʻng 5-7 kun oʻtib jinsiy aʼzolarda shartli-patogen mikroflora paydo boʻladi. Bola hayotining 1 yilida qin muhiti kuchsiz ishqoriy yoki neytral (pH 7,0) boʻladi, surtma olib tekshirilaganda leykotsitlarning mikroflora bilan aralash holda aniqlanadi. Jinsiy yetilish boshlanadigan yoshda (8-9 yosh) qinda laktobakteriyalar kelib joylashadi, qin epiteliysi glikogen ishlab chiqara boshlaydi, qinda kislotali muhit kelib chiqadi (pH 4,0-4,5). Qiz bola hayz koʻrishni boshlagandan soʻng, jinsiy aʼzolar mikroflorasi katta yoshdagi ayollar kabi boʻladi.
Jinsiy yoʻllarga infeksiya tushishi mahalliy himoya funksiyani pasayishi (immunoglobulin A, lizotsim, fagotsitar, koplement tizim sintezi kamayadi), terining bakteriosit xususiyati susayishiga olib keladi.
Qiz bolalarda vulvit kelib chiqishida infeksiyalar – nospetsifik (shartli-patogen aerob va anaerob flora, viruslar, zamburugʻ va sodda hayvonlar) yoki spetsifik (gonokokk, xlamidiya, mikobakteriya, sil tayoqchasi, boʻgʻma tayoqchasi va boshqalar) boʻlishi mumkin.
Spetsifik infeksiya kichik yoshlarda turli xil yoʻllar bilan jinsiy yoʻllarga kirishi mumkin: xoʻjalik-maishiy yoʻl (gigiyenaga rioya qilinmaganda, umumiy foydalanilgan vositalar orqali), yangi tugʻilgan qiz bolalarda esa platsenta (yoʻldosh) orqali tugʻruq jarayonida, ona jinsiy yoʻllari zararlangan boʻlsa yuqishi mumkin.
Gijjalar invaziyasi sababli qiz bolalarda vulvit kelib chiqishi ham koʻp uchraydi (enterobioz), bundan tashqari yot jismlar (chang, qum, hasharotlar) kirishi, ikkilamchi infeksiya taʼsirida organizm himoya funksiyasining pasayishi (masalan, boʻgʻma, surunkali tonzillit, kariyes va boshqalar) natijasida ham vulvit yuzaga chiqishi mumkin.
Zamburugʻlar taʼsiri natijasida kelib chiqadigan vulvit koʻp hollarda – uzoq muddat davom etuvchi antibiotik davo, gipovitaminoz, immun tanqis holatlar, endokrin tizimidagi oʻzgarishlar (birinchi navbat qandli diabet) oqibatida rivojlanadi. Qiz bolalar jinsiy aʼzolari – gripp, gerpes, paragripp, adenovirus, sitomegalovirus, papillomavirus va boshqa viruslar taʼsirida ham yalligʻlanishi mumkin. Kam hollarda allergik (atopik) vulvit ham uchraydi, bunda organizm ayrim mahsulotlarga (sitrus mevalar, shokolad va boshqalar), gigiyenik sovun va yuvuvchi vositalar, hamda tagliklarga sezgirligi oshib ketadi. Koʻkrak yoshidagi qiz bolalarda esa dermatit ham jinsiy aʼzolarni zararlanishiga sabab boʻladi.
Vulvit kasalligi kelib chiqishiga moyil qiz bolalarda jinsiy aʼzolarda baʼzi anomaliyalar uchraydi – siydik chiqaruv teshigining pastda joylashishi, jinsiy oriqning torligi, tashqi jinsiy aʼzolar tugʻma nuqsonlari kabi. Bundan tashqari vulvit kelib chiqishida doimiy tagliklar kiyib yurish, tor kiyimlar kiyish, jinsiy aʼzolar gigiyenasiga rioya qilmaslik va qiz bolani notoʻgʻri choʻmiltirish ham muhim ahamiyat kasb etadi.
Kichik yoshdagi qiz bolalar jinsiy aʼzolar shilliq qavatlari juda nozik va jarohatlanishga moyil boʻlganligi sababli, koʻp marotaba jinsiy aʼzolarni yuvish, ayniqsa sovun yordamida tozalash epiteliy qoplamalarini jarohatlab qoʻyishi, mahalliy immunitet funksiyasining pasayishi va vulvit rivojlanishiga olib kelishi mumkin.
Qiz bolalarda vulvit klassifikatsiyasi
Vulvit kechishi boʻyicha: oʻtkir (1 oy davom etuvchi), oʻtkir osti (3 oygacha davom etuvchi) va surunkali (3 oydan ortiq davom etuvchi) shakllariga boʻlinadi.
Kelib chiqish sababiga koʻra: infeksion va noinfekison boʻlishi mumkin.
Infeksion vulvit oʻz navbatida: nospetsifik (shartli-patogen mikroflora taʼsirida rivojlanuvchi) va spetsifik (gonoreya, xlamidiya, trixomanada, gerpetik, ureoplazma, boʻgʻma, sil tayoqchalari taʼsiri natijasida) kabi shakllarga boʻlinadi.
Birlamchi infeksion vulvit: yot jismlar kirishi, gijjalar invaziyasi, onanizm, qandli diabet, ichak disbakteriozi, allergik kasalliklar, viruslar taʼsiri oqibatida shakllanadi. Maktab yoshigacha boʻlgan qiz bolalarda koʻpincha nospetsifik etiologiyali, surunkali kechuvchi vulvit uchraydi.
Qiz bolalarda vulvit belgilari
Kichik yoshdagi qiz bolalarda oʻtkir vulvit belgilariga jinsiy lablar va klitorning shishi, hamda qizarishi kiradi. Bu jarayon jisniy sohadagi teriga, soʻngra va oraliqqa ham oʻtib ketishi mumkin. Qiz bolalarni jinsiy sohalarda qichishish, achishish, ayniqsa peshob ajratgan vaqtda bu belgilarning kuchayishi bezovta qiladi. Kichik yoshdagi qiz bolalar bu kabi holatlarda bezovta va injiq boʻlib qoladi.
Kattaroq yoshdagi qiz bolalar esa jinsiy sohasini doimo qichishi va qoʻllari bilan tegishi, hamda diskomfort his qilishiga shikoyat qilishlari mumkin. Ayniqsa, vulvitning spetsifik shakllarida jinsiy aʼzolar shilliq qavatlarida eroziyalar va yaralar paydo boʻladi.
Qiz bolalarda vulvit va vulvovaginitga xos boʻlgan belgilardan yana biri – jinsiy aʼzolarda keladigan ajralmalardir. Ajralmalar turli xil xarakterga ega boʻlishi mumkin: koʻpincha ajralma shaffof boʻladi, kam hollarda yiringli va qonli boʻlishi ham mumkin. Ichak tayoqchalari keltirib chiqargan yalligʻlanish jarayonida ajralma rangi sargʻish-yashil, hamda najas hidi kelib turishi mumkin, kandidoz vulvitda ajralmalar – oqish, quyuq, tvorogsimon xususiyatga ega boʻladi.
Ayrim holatlarda vulvit umumiy simptomatik belgilar bilan namoyon boʻlishi ham mumkin – tana harorati oshishi, limfa tugunlarining kattalashishi, bolaning injiqligi, uyqu buzilishi, qoʻzgʻaluvchanlik, yigʻloqilik ham kuzatilishi mumkin.
Qiz bolalarda surunkali vulvitda shish va giperemiya kamayadi, ammo qichishish va jisniy yoʻllardan keladigan ajralmalar saqlanib qoladi. Qaytalanuvchi vulvit koʻpincha asoratlar shakllanishiga olib keladi: qin atreziyasi, uretrit, sistit, bachadon boʻyni eroziyasi, imbibitsiya (vulva rangining oʻzgarishi) kabi patologiyalar.
Vulvit kasalligi diagnostikasi
Qiz bolalarda vulvit pediatr tomonidan aniqlanishi mumkin, ammo keyingi tekshiruvlar va davo muolajalari bolalar ginekologi tomonidan amalga oshiriladi. Vulvit kelib chiqish sababini aniqlab olish uchun anamnez yigʻish (yondosh kasalliklar) va shikoyatlarg eʼtibor qaratish lozim.
Jinsiy aʼzolar koʻruvida – jinsiy lablar shishi va giperemiyasi, shilliq qavat qalinlashishi hamda jinsiy aʼzolardan kelayotgan ajralamalar aniqlanadi. Instrumental tekshiruvlardan – vulvoskopiya va vaginoskopiya usullari aniq tashxis qoʻyishda muhim rol oʻynaydi. Ayniqsa, qinga kirib qolgan yot jismlarni olishda vaginoskopiya usulining ahamiyati katta.
Vulvit keltirib chiqaruvchi omilni aniqlash uchun – qindan surtma olinadi va ajralmani bakteriologik va mikroskopik tekshiruvlardan oʻtkaziladi. Qoʻshimcha sifatida umumiy peshob va qon analizi, qondagi qand miqdori, IgE ga sezuvchanligi, peshob bakteriologik ekmasi, najas gelmentologik tekshiruvi ham oʻtkaziladi.
Zaruriyat tugʻilsa qiz bolalar boshqa mutaxassis tekshiruvlaridan ham oʻtishlari mumkin: bolalar endokrinologi, allergolog, gastroenterolog va boshqalar.
Qiz bolalarda vulvit davosi
Qiz bolalarda vulvit davosida asosiy oʻrinni – yalligʻlanishni bartaraf etish va kasallik sababini yoʻqotish oʻynaydi. Katta eʼtibor jinsiy aʼzolar gigiyenasiga qaratiladi: dorivor oʻsimliklar eritilgan oʻtiruvchi vannalar qoʻllash ( romashka, kalendula), tashqi jinsiy aʼzolarni antiseptik vositalar bilan yuvib turish ( margansovka eritmasi, furatsillin) kabi muolajalar buyuriladi. Achishish va qichishish hissini kamaytirish maqsadida yalligʻlanishga qarshi maz, shamchalar va sedativ vositalar qabul qilinadi.
Qiz bolalarda bakterial vulvit davosida antibiotiklar, zamburugʻlarga qarshi – mahalliy va umumiy zamburugʻga qarshi vositalar qoʻllaniladi.
Umumiy immunitetni mustahkamlash maqsadida polivitaminlar, immunomodulyatorlar, eubiotiklar ham buyuriladi. Kuchli qichishish va allergik reaksiyalarga qarshi antigistamin preparatlar qabul qilish mumkin.
Fizioterapiya muolajalaridan – UBN bilan jinsiy aʼzolarni nurlash, ultrafonoforez, dorsenvalizatsiya kabi muolajalar yaxshi samara beradi.
Qiz bolalarda vulvit profilaktikasi
Vulvit profilaktikasida katta eʼtibor – yosh onalarga farzandlari jinsiy aʼzolari gigiyena qoidalarini oʻrgatish, hamda qiz bolalarning oʻzlariga ham gigiyena chora tadbirlarini tushuntirishga qaratiladi. Qiz bolalar hojatidan soʻng va yotishdan oldin doimo jinsiy aʼzolarni yuvish va quritish, bunda oldindan orqa tarafga yuvishga eʼtibor berish lozim. Bolalar sovuni ( pH 7,0) dan haftada 2-3 martadan ortiq foydalanish tavsiya etilmaydi. Qiz bolalar alohida shaxsiy buyumlardan foydalanishlari kerak (sochiq, mochalka va boshqalar).
Qiz bolalar tor va sunʼiy matolardan tayyorlangan ichki kiyimlar kiymasligi, gigiyenik tagliklarni tez-tez almashtirib turishi, ovqatlanish ratsionida vitaminlarga boy boʻlgan mahsulotlardan isteʼmol qilishi va yondosh kasalliklarni oʻz vaqtida davolashga eʼtibor qaratish zarur.
Bolangizni parvarishlashda ishonchli va foydali maʼlumotlar zarurmi? Marhamat, “Lalu — Onalar maktabi” mobil ilovasini hoziroq bepul yuklab oling.
Ilova orqali chaqaloq va bola rivojlanish kalendari, farzandingizni toʻgʻri parvarishlash boʻyicha koʻrsatmalar, bolalarda koʻp kuzatiladigan kasalliklar haqida maʼlumotlar olishingiz, emlash taqvimi va vazn/uzunlik kabi koʻrsatkichlarini nazorat qilib borishingiz mumkin.