ARXEOPTERIKS

от

ARXEOPTERIKS, arxeornis, dastlabki qush (Archaeopteryx) — qushlarning eng qad., qirilib ketgan urugʻi, kaltakesakdumlilar (Saururae, yaʼni Archaeoruithes) kenja sinfiga kiradi. Zagʻizgʻon kattaligidagi bitta turi (A. lithographica) maʼlum. Arxeopteriks patlarining izi dastlab 1860-y., toʻliq skelet qoldigʻi esa 1861-y. Bavariya (Germaniya) da yura qatlamidan topilgan. U Britaniya muzeyida saqlanmoqda. Hozir Arxeopteriksning 5 ta skeleta maʼlum. Arxeopteriks tuzilishida sudralib … Читать далее

ARXEGON

от

ARXEGON, arxegoniy (archegonium) — yoʻsin, qirqquloq va ochiq urugʻli oʻsimliklarning urgʻochi jinsiy organi. Koʻpchilik oʻsimliklarda shakli koʻzasimon. Arxegon yetilgach, boʻynining ichki qismida joylashgan hujayralar yemirilib, ularning oʻrnida naycha hosil boʻladi. Arxegonning qorin qismida tuxumhujayra joylashgan boʻlib, uning ustida kichikroq qorin hujayra bor. Boʻynidagi naycha hujayralar shilliqlanib, Arxegonning ogʻzini (boʻyin uchini) ochadi va spermatozoidning Arxegon ichiga … Читать далее

ARTUR AFSONALARI

от

ARTUR AFSONALARI — Uels (Angliya) da istiqomat qiluvchi keltlarning rivoyatlari; koʻplab sheʼriy asarlarga mavzu boʻlgan. Bularga asos qilib orttlarning qirollaridan biri — qirol Artur (5 —6-a.) prototipi olingan. U anglo-sakslar istilosiga qarshi muvaffaqiyatli kurashgan. Keltlar oʻz mustaqilliklarini qayta tiklash haqidagi orzu-umidlarini Artur nomi b-n bogʻlaganlar. Tarixiy shaxs sifatida Artur 8 – a. dan boshlab kelt … Читать далее

ARTERIYALAR

от

ARTERIYALAR (yun. arteria — havo kanali) — yurak va aortadan chiqib, oʻpka alveolalarida kislorodga boyigan qonni barcha aʼzo va toʻqimalarga eltuvchi qon tomirlar. Arteriya qoni odam vafotidan soʻng vena tomirlariga oʻtib ketadi. Shu sababli Gippokrat arteriya tomirlaridan jon oqadi, degan. Odatda yurakdan chiqqan barcha tomirlar (qon tarkibidan qatʼi nazar) arteriya, yurakka keladigan tomirlar vena tomiri … Читать далее

ARSAMUX I

от

ARSAMUX I (mil. 2-a. oxiri — 3-a. boshlari) — qad. siyovushiylar sulolasidan boʻlgan xorazmshoh. A. I va uning nomidan xotini zarb etgan tangalar xorazmiy yozuvi bitilgan eng dastlabki tangalar hamda xorazmiy yozuvining eng qad. yodgorligidir. Bu tangalarda Arsamux I choʻqqi qalpoq kiygan sersoqol podshoh koʻrinishida tas-virlangan. Tanga tagida xorazmiy harflarda — «podshoh Ars [a] mux» … Читать далее

ARPOQSOY

от

ARPOQSOY, Arpoksais — skiflar bobokaloni Targʻitoshning oʻrtancha oʻgʻli. Gerodotning yozishicha, rivoyatlarga koʻra A. dan skiflarning katiarlar va traspiylar qabilasi tarqalgan. Bu qabilalar podsho-skiflar qavmidan boʻlgan.

ARMANISTON TOGʻLIGI

от

ARMANISTON TOGʻLIGI — Gʻarbiy Osiyodagi uch togʻliqdan biri, asosan, butun Armaniston hududi va Gruziyaning jan. qismini, qisman Turkiya va Eronni ishgʻol etgan. Armaniston togʻligi gʻarbda Kichik Osiyo togʻligiga, sharqda Eron togʻligiga qoʻshilib ketadi. Mayd. taxminan 400 ming km2. Relyefi uchlamchi va toʻrtlamchi davrlarning lava-tuf jinslaridan tuzilgan yassitogʻliklar, vulkan konuslari va tektonik botiklardan iborat, bu botiqlarni … Читать далее