GAZ TURBINALI DVIGATEL (GTD) — yoqilgʻi yonganda ajraladigan qizigan gazda ishlovchi issiqlik dvigateli. Asosan, gaz turbshshei, kompressor, gaz generatori, yonish kamerasi va havo isitkichdan iborat. Gaz turbinali dvigatelni yaratish goyasini birinchi marta 1791-y. da ingliz ixtirochisi J. Barber taklif kilgan. Birinchi Gaz turbinali dvigatelning loyihasini rus muhandisi P. D. Kuzminskiy 1892-y. da taklif qilib, 1900-y. … Читать далее
VAQFNOMA — mulk egalari oʻz mol-mulklarini diniy extiyoj yoki xayriya ishlari uchun berganligi toʻgʻrisidagi hujjat. V. da mulkning vaqfga oʻtkazilishi sababi, mulk egasining nomi, vaqf mulkidan foydalanish tartibi, vaqf qilingan mulkning boshqaruvchisi, guvohlar koʻrsatiladi. Vaqfnomaga guvohlar shahodati va qozi tasdigʻi kerak boʻladi. Пост Навигацияси
ABDULLAYEV Lutfulla Abdullayevich (1912.25.10, Mirzachoʻl – 2000.2.10, Toshkent) — rangtasvir ustasi, Oʻzbekiston xalq rassomi (1950). Samarqand badiiy bilim yurtida taʼlim olgan (1930 — 35). Toshkent badiiy bilim yurtida oʻqituvchi (1935 — 37). Abdullayev asarlari dolzarb, mazmunli, gʻoyaviy va murakkab syujetli, jonli va yorqin obrazlarga boy. «Mulla Toʻychi Toshmuhamedov portreti» (1938), «Qahramonni kutib olish» (1947), «Doʻstlarning … Читать далее
BOʻYINCHA — 1) otulov abzali. Ish hayvoni (mas, ot)ni aravaga, juvozga, qoʻshga qoʻshganda ot boʻyniga kiydirib qoʻyiladigan abzal. B. xomutini koʻtarib turgani uchun uning ot boʻynini qisishi yoki ogʻritishidan saklaydi, otning aravani tortishiga qulaylik tugʻdiradi. Boʻyincha tayyorlash usuli: qoʻgʻa (ichi gʻovak va yumshoq oʻsimlik)ni namlab, bir-biriga oʻrab, chala Boʻyincha shakliga keltiriladi. Buni takbas (takbas tortish) … Читать далее
GAZ KONLARI — Yer poʻstining maʼlum bir qismidagi aniq tektonik strukturada joylashgan tabiiy gaz uyumlari. Tabiiy gazlar alohida gaz koni holida yoki neft bilan birga (neft-gaz konlari) uchraydi. Gaz konlari koʻp tabaqali va bir tabaqali konlarga boʻlinadi. Koʻp tabaqali Gaz konlari kesmasida bir maydonda turli chuqurlikda ustma-ust joylashgan bir qancha gaz uyumlari boʻladi. Gaz konlari … Читать далее
VAQT AYLANISHI, vaqt inversiyasi — nazariy hisoblarda vaqt ishorasining oʻzgarishi. Klassik mexanika yoki kvant mexanikada obyektning soʻnggi holatiga qarab dastlabki holati I. Nyuton yoki E. Shryodinger differensial tenglamalaridan aniqlanadi. Fizik hodisalar oʻzgarishini ifodalovchi formulalarda manfiy ishorali vaqt ishtirok qilishi mumkin, bunday formulalardan foydalanib teskari yoʻnalishdagi vaqt hisoblab chiqiladi. Vaqt aylanishi tushunchasi elementar zarralar nazariyasida ham … Читать далее
ABDULLA QAHHOR (1907.17.9, Qoʻqon — 1968.25.5, Moskva) — Oʻzbekiston xalq yozuvchisi (1967). Temirchi oilasida tugʻilgan. Bolaligi Qoʻqon va uning atrofidagi qishloqlarda oʻtdi. Oqqoʻrgʻon qishlogʻidagi Mamajon qorining usuli savtiya maktabida tahsil koʻrdi. Oilasi Qoʻqonga koʻchib kelgach «Istiqlol» nomli shoʻro maktabiga oʻqishga kiradi, undan internat, «Kommuna», «Namuna» maktablarida, soʻng bilim yurtida tahsil koʻradi. Bilim yurtining «Adib» qoʻlyozma … Читать далее
BOʻZTOʻRGʻAY (Calandrella rufescens) chumchuqsimonlar turkumining toʻrgʻaylar oilasiga mansub qush. Rangi nomiga juda moye, boshqa toʻrgʻaylar kabi sargʻish tovlanmaydi. Shim. Afrika, Jan. Sharqiy Yevropa va Osiyoda tarqalgan. Oʻzbekistonning faqat choʻl va dashtlarida uchraydi, asosan qumloqlarda, baʼzan shoʻr yerlarda yashaydi. Toshloq va taqir choʻllarda uchramaydi. Yerga uya soladi, yoz boʻyi 2-marta 3—5 tadan tuxum qoʻyadi. Tuxumdan chiqqan … Читать далее
GAZ ALMASHINUVI — nafas olish, fotosintez va b. jarayonlarda gazlarning organizm bilan tashqi muhit oʻrtasida almashinuvi. Organizm nafas xarakatlari vaqtida kislorod olib, karbonat angidrid, moddalar almashinuvining boshqa gazsimon mahsulotlari va suv bugʻini chiqaradi; bu deyarli barcha organizmdagi moddalar almashinuvi jarayonining zarur holati. Kislorodsiz dissimilyatsiya jarayoni sodir boʻlishi mumkin emas. Shuning uchun organizm isteʼmol qilgan kislorod … Читать далее
ABDULJAMIL (? – 1505-06 y. lar, Hirot) — xattot. Alisher Navoiyning shaxsiy kotibi, Hirotdagi Sultoniya madrasasida nahv va sarfdan daryo bergan (mudarris). U Alisher Navoiyning «Xamsa» (Oʻzbekiston FA Sharqshunoslik insitutida saqlanadi), «Navodir un-nihoya» va b. asarlarini koʻchirgan. Navoiyning lirik asarlari boʻyicha «Tuhfat us-salotin» («Sultonlarga tuhfa») toʻplamini tuzgan (Britaniya muzeyida saqlanadi).