Toʻnimiz peshidan ushlab kelayotgan bolamizga, avvalo, mana shu narsalarni oʻrgatishimiz shart.
Unutilayotgan tilak
Dehqonlar har sahar toʻrgʻaydan avval uygʻonib, moʻl hosil olish ilinjida mehnat qiladi. “Hormanglar! Xirmonga baraka!” desak, dasturxonimiz yangi rizq-roʻzga toʻladi.
Dono keksalar “Uying bugʻdoyga toʻlsin”, deb duo qiladi. Bu oʻta noyob soʻz ezgulik va inoqlik tuygʻusini baxsh etadi.
Men ham doʻstlarga “Uyingiz bugʻdoyga toʻlsin”, deb tabrik yubordim. Ular tilimizda unutilib qolayotgan bu tilak soʻzini, kishini biroz mulohazaga tortadigan sermazmun tabrik deb baholashdi.
Qadimdan ota-onalar nonni eʼzozlashni alohida odob sifatida bolalariga oʻrgatishgan. Onam yoshligimizda “bu gapni oʻng qulogʻing bilan ham, chap qulogʻing bilan ham eshit, bolam!” deb, nonga munosabat haqida juda koʻp narsalarni gapirib berardilar. Oʻsha gaplar hamisha quloqlarim ostida jaranglab turadi.
“Nonni eʼzozlash imonimizning belgisi, “Bismillahir rohmanir rohiym” deb nonni qoʻlga ol, yarashasini sindir, toza joyga qoʻy.
Non olsang, juft ol, dasturxonga juft qoʻy, non qoʻlingdan tushib ketsa, darhol olib, oʻpib koʻzingga surt, ushogʻini ham terib ye.
Yoʻlga chiqsang, bemahalda yursang, non ol, jinlardan saqlaydi.
Birovnikiga borganingda non olib bor, chunki hech kim nonga ehtiyojsiz emas…”
Esimda, onam toʻy-maʼrakaga borsalar, ushlagan quloqdek nonini kamzul choʻntagida olib kelardi. Bu biz uchun nonni eʼzozlash maktabi boʻlgan.
Boy boʻlishga majbur
“Taomlanish odobi” kitobida yozilishicha, “bir tishlam non uchun uch yuz oltmish kishi xizmat qiladi. Ularning birinchisi hazrati Mikoil boʻlib, Allohning xazinasidan suvni keltiradi. Oxirgisi esa novvoydir. Piyola, kosa, tovoq kabi buyumlarni non ustiga qoʻymasin, lekin yeyiladigan mahsulotlarni qoʻysa boʻladi. Dasturxonda siniq non boʻlsa, butun nonni sindirmaslik kerak. Aks holda, isrofgarchilikka yoʻl qoʻyilgan boʻladi. Qoʻl, pichoq yoki tovoq non bilan artilsa, uni yeb qoʻyish zarur. Dasturxondagi non ushoqlarini odob va ehtirom bilan terib yeyish boylik va rizqning barakali boʻlishiga sababdir.
Shu joyda bir ibratli rivoyat esimga tushdi.
Qadim zamonda bir savdogar odam boyligini sanayverib hisobiga yetolmas ekan. U maslahat soʻrab bir donishmand oldiga boribdi. Donishmand esa “… Agar niyatingiz shu boʻlsa, tuyaning ustida non yesangiz, davlatingiz kamayadi”, – debdi. Bir kuni boy choʻllar orqali karvon tortib savdoga ketayotib, donishmandning aytganini qilibdi. Tuyaning ustida non sindirayotganda, non ushogʻi qum ichiga tushibdi. Savdogar karvonni toʻxtatibdi, xizmatkorlari bilan birga non ushogʻini qidiribdi, lekin topolmabdi. Shunda davlatmand odam non uvolidan qoʻrqib, oyoqosti boʻlmasin deb, oʻsha non ushogʻi tushgan joy atrofini qoʻrgʻon-devor bilan oʻratibdi. Soʻngra yoʻlida davom etibdi… Boy savdodan qaytgach, donishmand huzuriga boribdi va boʻlgan voqeani aytibdi. Dono kishi bu imonli savdogarga hurmat bildiribdi: “… Agar non ushogʻini uvol boʻlmasin uchun qoʻrgʻon qurgan boʻlsangiz, boyligingiz bundan ham ziyoda boʻladi, nonni eʼzozlagan baraka topadi”, – deb duo qilibdi.
Chiqindiga uloqtirilgan rizq
Hayotda biroz koʻngilni xira qiladigan holatlar ham uchrab turadi.
Bir misol. Ertalab bir ayolni yoʻl yoqasidagi chiqindi qutisiga non tashlaganini koʻrib qoldim. Tanamga sigʻmay, oʻz eʼtirozlarimni aytdim. U ayol bunga beparvo boʻlib, it-mushuklar yeydi, deb bemalol ketaverdi. Yo, tavba, bundaylarga Yaratganning oʻzi insof bersin.
Bu odamlar “Sen yetim emassan” filmidagi “… oq non, oq non…” deb shodlikdan chapak chalib sakragan jajji yetim qizchani yoki non ushogʻini terayotgan onani koʻrmaganmi? Qolgan nonni quritsa, u juda mazali boʻlishini nahotki bilishmaydi.
Donishmand Abul Faroj hikoya qiladi. Birov qattiq nonni suvda ivitib, huzur qilib yeb oʻtirgan faylasufni koʻrib hayron boʻlibdi va:
– Qattiq nonni ham mazza qilib yeyish mumkin ekanmi? – deb soʻrabdi.
– Albatta. Men faqat qotgan non mazali boʻlib tuyulgunga qadar nafsimni tiyib oʻtiraman, – debdi faylasuf.
Biz otalar, koʻpni koʻrgan kattalar, avvalo, oʻzimiz oʻrnak boʻlib, toʻnimiz peshidan ushlab kelayotgan bolamiz “nanna” degandan boshlab, nonni eʼzozlash odobini oʻrgatishimiz shart.
Gʻafurjon YOʻLDOSHYeV
https://saviya.uz/hayot/nigoh/nonday-aziz/