NIVELIR

NIVELIR (frans. niveler — toʻgʻrilamoq, baravarlamoq) — geodezik asbob. Yerdagi ikki nuqta balandliklari farqi (nisbiy balandligi) ni gorizontal vizir nuri b-n, shu nuqtalarga tik oʻrnatiladigan Nivelir reykalar yordamida aniklaydi. Tuzilishi boʻyicha ular ikki tur — vizir nuri silindrik adilak (suv tarozi) yordamida gorizontal holatga keltiriladigan Nivelirga va vizir nuri oʻz-oʻzidan gorizontal holatga keladigan (kompensatorli) Nivelirga boʻlinadi. Birinchi turdagi Nivelirning asosiy qismlari — qarash trubasi va uning yon qismiga oʻrnatilgan silindrik adilak; ikkinchi turdagi Nivelirda — qarash trubasi va uning ichki qismida joylashgan optik prizmali kompensator hisoblanadi. Kompensator mexanik mayatnik boʻlib, uning optik prizmasi metall yoki sintetik ikki tolali ingichka ipda osib qoʻyilgan boʻladi. U 15ʻ (minut) gacha qiya boʻlgan vizir nurni avtomatik ravishda gorizontal holatga keltirib beradi. Anikligi boʻyicha Nivelir anikligi yukrri (1 km masofaga nivelirlash anikligi 0,5—1,0 mm), aniq (2—3 mm) va texnik (10 mm) Nivelirga boʻlinadi. Nivelirlar asosiy geodezik va topografik ishlarda, barcha turdagi qurilish ishlarida, noyob binolar va murakkab inshootlarning choʻkishi hodisalarini kuzatishda, Yer qobigʻi vertikal harakatini oʻrganishda va b. maqsadlarda keng qoʻllanadi.