NEKRASOV Nikolay Alekseyevich [1821.28.11 (10.12), Podolsk gubernyasi, Nemirov-Vinniskiy uyezdi — 1877.27.12 (1878.8.1), Peterburg] – rus shoiri. Yaroslavl gimnaziyasida taʼlim olgan (1832—37), Peterburg un-tida erkin tinglovchi boʻlgan (1839 — 40). «Orzular va sadolar» (1840) nomli ilk sheʼrlar kitobi tanqidchilar tomonidan takdidiy sheʼrlardan iborattoʻplamsifatidabaxrlangan. Nekrasov 1841-y. da «Literaturnaya gazeta» va «Otechestvennыye zapiski» jurnali b-n hamkorlik qilib, ularda hikoya va qissalardan tashqari tanqidiy maqolalar ham eʼlon qilgan. Nekrasovning «Vatan», «Yoʻlda» (1845) sheʼrlari va «Ayoz» dos-toni (1863) da boylar va kambagʻal deh-qonlar hayoti aks etgan.
V. G. Belinskiy va uning maslakdosh doʻstlari Nekrasov dunyoqarashida xalqparvarlik qarashlarining paydo boʻlishida muhim rol oʻynadi. Bu hol N. ning «Sovremennik» jur. noshiri va muharriri boʻlgan vaqtda (1847—66), ayniq-sa, yorqin namoyon boʻlib, mazkur jur. inqilobiy-demokratik tafakkur minbariga aylandi. Nekrasovning shu davrda yaratgan sheʼrlarida xalqning ogʻir turmushi manzaralari, ziyolilarning ruhiy qayotidagi charchokdik ohanglari oʻz ifodasini topdi. «Sheʼrlar» toʻplami nashr qilingan (1856). Qishloq mavzuidagi «Oʻy», «Kalistrat» sheʼrlari, «Dehqon bolalari» (1861), «Gazlamafurushlar» (1861) dostonlarida shoirning rus dehqoniga muhabbati aks etgan.
Nekrasov hayotining soʻnggi oʻn yili «Otechestvennыye zapiski» jur. bilan bogʻliq. Nekrasov shu davrda «Rusiyada kim yaxshi yashaydi» (1866—76) dostoni ustida ishladi, dekabristlar va ularning xotinlari toʻgʻrisida dostonlar yezdi («Bobo», 1870, «Rus ayollari», 1871—72). Nekrasovning soʻnggi sheʼrlarida doʻst-yorlarining olamdan oʻtishi, rus jamiyatidagi tanazzul va oʻzining ogʻir xastalikka yoʻliqqanligi b-n bogʻliq mungli ohanglar ustuvorlik qiladi. Ammo shu bilan birga uning ayrim sheʼrlarida Rossiyaning kelajagiga umid tuygʻulari ham yoʻq emas.
Nekrasov ijodida rus ozodlik harakatining V. G. Belinskiy, A. I. Gersen nomlari bilan bogʻliq inqilobiy-demokratik bosqichi oʻz tajassumini topdi. Xalqning mushkul ahvoli, uning ham ijtimoiy tuzum, ham shafqatsiz mulkdorlar tomonidan ezilib, kaddi dol boʻlgani tas-viri Nekrasovning butun ijodi osha «kizil ip» boʻlib oʻtadi. Uning lirik qahramoni xalqning ayanchli ahvolda turmush kechirayotganini koʻrib iztirob chekadi, bu xalqni baxtsaodat manzillariga olib borishga, milliy taraqqiyot dovonlari sari yetaklashga ojizlik kilishini se-zib, yanada eziladi. Lirik qahramon kechinmalaridagi ana shu ojizlik ohangi shoirning xastaligi ogʻirlashgan sayin tobora kuchayib borgan.
Nekrasov rus mumtoz sheʼriyatining boshqa buyuk namoyandalaridan birinchi navbatda xalqchilligi, ijodida xalqning umumlashgan obrazi ustuvorlik kilishi b-n farqlanadi. U xalq deganda dastavval mulkdorlar zulmi tufayli xorzor yashayotgan mujiklarni nazarda tutadi, ular hayotining noxush man-zaralarini tasvirlaydi. Ammo shu bilan birga 19-a. oʻrtalarida shakllana boshlagan ilgʻor rus ziyolilarining ijtimoiy qarashlarini ham asarlariga singdirishga, bu ziyolilarni shu xalqning kamchil, ammo peshqadam qismi ekanligini koʻrsatishga urinadi.
Sovet davrida Nekrasov ijodida, bir tomondan, 19-a. dagi rus jamiyati hayotidagi salbiy tamoyillar —«turmush prozasi» tasviri ustuvorlik qilgani, ikkinchi tomondan, dekabristlar va ular xotinlarining obrazi katta mexr bilan yaratilgani uchun shoir hayoti va ijodiy faoliyatini oʻrganishga alohida eʼtibor berildi. Ayni paytda na-faqat rus, balki qardosh xalqlar sheʼriyatida ham Nekrasov anʼanalarining davom ettirilishi va rivojlantirilishi talab etildi. Oʻzbek shoirlari shunday sharoitda Nekrasov ijodiga xos faqat bir fazilat — xalqchillikdan ibrat olishga xarakat qildilar. Nekrasov asarlarining oʻzbek tiliga asosiy tarjimoni Mir-temir shu masalada rus shoiri anʼanalarini rivojlantirib, oʻzbek sheʼriyatining milliy oʻziga xosligini taʼminlashga ulkan hissa qoʻshdi.
Nekrasov asarlari oʻzbek tiliga Mirtemir, Zulfiya va b. shoirlar tomonidan tarjima qilingan.
As: Asarlar [2 j. lik], T., 1971.
Ad.: Jdanov V. V., Jizn Nekrasova, M., 1981.
Naim Karimov.