LOVIYA (Phaseolus) — dukkaklilar oilasiga mansub bir yillik va koʻp yillik oʻsimliklar, lianalar, chala butalar turkumi; dukkakli don ekini. Tropik va subtropiklarda, asosan, Amerikada 200 dan ortiq turi uchraydi. Jahon dehqonchiligida Loviyaning oddiy Loviya (P. vulgaris) turi (vatani — Markaziy va Jan. Amerika) eng koʻp tapqalgan. Shuningdek, koʻpgulli Loviya, lima L. si, ingichka bargli Loviya, osiyo L. si, adzuki Loviya, guruchsimon Loviya va b. turlari ham ekiladi. Yer yuzida Loviya ekiladigan maydonlar 22 mln. ga (1999). Hindiston, Braziliya, Xitoyda katta maydonlarda yetishtiriladi. Oʻzbekistonda qadimdan oddiy Loviya ekiladi. Ildizi — oʻq ildiz, yaxshi rivojlanadi, tuproqqa 1,5—2 m chuqurlikkacha kirib boradi. Ildizida tuganaklar rivojlanadi. Poyasi oʻtsi-mon, shoxlanadi, ayrim turlari chirmashib, 3—4 m gacha yetadi. Bargi murakkab, toq, patsimon, uch boʻlakli. Guli ikki jinsli, barg qoʻltiqlarida bittadan yoki shingil toʻplam hosil qilib joylashadi. Mevasi dukkak, rangi och pushti yoki toʻq jigarrang, kora. Dukkagida 6—12 ta urugʻ boʻladi. Urugʻi buyraksimon, rangi oq, sariq, pushti va b. rangda. 1000 donasi 50—370 g.
Loviya issiqsevar oʻsimlik, urugi kamida 8—10° da unib chiqadi. Maysasi — 0,5, — 1,0° da nobud boʻladi. Maysalanishi uchun 15—18°, gullashi uchun eng qulay harorat 18—25°, meva hosil qilishi uchun 20—23°. L. namsevar, Oʻzbekistonda suvli yerlarga ekiladi. Unumdor tuproq sharoitlariga talabchan. Oʻsuv davri 75— 120 kun. Yormasi oqsilga boy, yuqori kaloriyaga ega. Tula pishmagan dukkaklari va donlaridan konserva ishlab chiqariladi. Doni tarkibida 20—31% oqsil, 0,7-3,6% moy, 50-ye kraxmal, 2,3—7,1% kletchatka, alkil kislotalar mavjud. Poyasi chorva mollari uchun yaxshi ozuqa hisoblanadi. Ayrim turlari manzarali oʻsimlik sifatida ekiladi. Tuproqni azot bilan boyitadi.
Asosiy ekin tarzida bahor (apr. ning oxiri yoki may oyi)da va takroriy ekin sifatida iyun oyida ekiladi. 1 ga maydonga 60—250 kg urugʻlik sarflanadi. Ekish chuq. 3—5 sm. Hosil dukkaklari 75—80% pishganda, dukkaklar kam chatnaydigan vaqtda yigʻiladi, xirmonda quritiladi, tozalanadi. Hosildorligi 25—40 s/ga.
Navlari. Oʻzbekistonda sugʻoriladigan yerlarda Navroʻz, Kaxrabo va b. navlari ekiladi.
Loviya zararkunandalari: loviya va noʻxat donxoʻrlari; kas al li kl ardan eng koʻp zararlaydigani antraknoz va bakterioz.
Ad.: Otaboyeva H. va b., Oʻsimlikshunoslik, T., 2000.
Halima Otaboyeva.