“Kuylama yonimda, o, sohibjamol”

Haynrix HAYNE

(1797 – 1856)

***

Ajab goʻzal bahor oyi – soz,

Jumla daraxt kurtak ochdi boz,

Ham uygʻonib yosh koʻnglimda ishq,

Birinchi gal boʻldim ishqiboz,

Ajab goʻzal bahor oyi – soz,

Oʻrmonlarda qushlar xushovoz,

Iqror boʻldim dilbarga men ham,

Unga dedim oʻz ishqimdan roz.

***

Oq koʻpikdan toʻqilgan qadar –

Chiroyi oq, yorqin, jilvagar;

Unashilgan begonaga qiz,

Chetga kelin boʻlur u dilbar.

Koʻngil, koʻngil, toʻlqinlanma – tek,

Jek koʻrgandan olmagil sen kek,

Mayli, toqat qil, esi past yor –

Qilmishlarin kechir, qoʻling chek!

***

Yaydoq shimol, togʻ choʻqqisida

Bir qaragʻay turar yakkahol,

Mudrar ham muz, ham qor ustida –

Chulgʻanmishdir oq kafan misol.

U bechora koʻrar tushida,

Ovloq yerda – kun yoqda jim, lol –

Kunda kuygan qoya toʻshida

Kuyunar bir xurmo yakkahol.

***

Ular meni qiynadi rosa,

Oʻlikday nur oʻchdi rangimdan.

Baʼzilari sevgandan boʻlsa,

Baʼzilari – dushmanligidan.

Ular ogʻu qoʻshdi oshimga,

Ular qotdi suvga ham zahar –

Baʼzisi doʻst, kelar qoshimga,

Baʼzilari dushmandan battar.

Lekin oʻsha dilbarki – dilbar,

Sitamidan hanuz dil nolon;

Menga ravo koʻrmadi hech sharr,

Sevmadi ham meni hech qachon.

PUSHKIN

(1799–1837)

TUMOR

Yalang qoyalarga sira toʻxtamay

Dengiz hamishalik chayqalib urgan,

Iliqqina porlab koʻkda toʻlin oy

Tunning shirin payti jilmayib turgan,

Haramda musulmon kayfini surib,

Yashagan diyorda – koʻzlari xumor

Jodu qiz erkalab, nozlanib turib,

Qoʻlimga tutqazgan edi bir tumor.

Erkalanib turib menga dediki:

“Mening tumorimni yoʻqotmay saqla.

Unda sirli kuch bor, muhabbatimki

Bagʻishladi senga, sen uni oqla!

Boʻronda, dovulda, mudhish toʻfonda –

Kasaldan, oʻlimdan, toʻfondan, ey yor,

Boshingni saqlamas hech bir makonda

Senga men baxsh etgan sehrli tumor.

Sharqning son-sanoqiz davlatlarini

Bagʻishlamas senga bu tumor hech ham

Hamda paygʻambarning ummatlarini

Bosh egdirib senga qilmaydi qaram;

Tagʻin seni gʻamgin bu uzoq yurtdan

Doʻstlar ogʻushiga, vatanga, dildor, –

Shimol sari, ona yurtga janubdan

Uchirib yetkazmas men bergan tumor…

Va lekin makrli, hiylakor nigoh

Maftun etib qoʻysa sani dafʼatan,

Yo zulmat kechada dudoqlar nogoh

Sevmasdan boʻsalar olsa labingdan,

Aziz doʻst, oʻshanday bir jinoyatdan

Yurakka yangidan qoʻymay dard, gʻubor;

Xiyonat, unutish kabi holatdan

Saqlab qolar seni men bergan tumor.

***

Kuylama yonimda, o, sohibjamol,

Gruziyaning gʻamgin qoʻshigʻin, hayhot,

Kuylasang yodimga tushadi darhol

Yiroq sohil va oʻzga hayot.

Hayhot, hech shafqat yoʻq bu qoʻshigʻingda,

Xotirimga solar olis sahroni

Ham oydin kechada – oy yorugʻida

Yiroqdagi qizni – shoʻrlik siymoni…

Aziz, mashʼum xayol chiqar yodimdan,

Unutilar seni koʻrganda, dildor,

Sen kuylaysan, tagʻin men koʻz oldimda

Tasavvur etaman oʻshani takror.

Kuylama yonimda, o, sohibjamol,

Gruziyaning gʻamgin qoʻshigʻin, hayhot,

Kuylasang yodimga tushadi darhol

Yiroq sohil va oʻzga hayot.

Samad VURGʻUN

(1906–1956, Ozarbayjon)

OZARBAYJON

Koʻp oʻtganman bu togʻlardan,

Turna koʻzli buloqlardan,

Eshitganman uzoqlardan

Jimjit oqqan Orazlarni,

Sinaganman doʻstu yorni…

El bilarki, sen manimsan,

Yurtim, elim, maskanimsan,

Onam – tugʻma Vatanimsan!

Ayrilarmi koʻngil jondan,

Ozarbayjon, Ozarbayjon!

Men oʻgʻlingman, sen bir ona,

Oʻgʻlingmanki, men parvona,

Olis-yaqin, har tomona –

Koʻp uchsam-da oshyonimsan,

Elim, kunim, makonimsan.

Yoʻlim sendan yiroq tushsa,

Oʻrtamizga firoq tushsa,

Ajabmas sochga oq tushsa,

Boʻgʻar oylar, yillar meni,

Ayb etmasin ellar meni.

Togʻlaringning boshi qordir,

Qoplagan oq bulutlardir,

Buyuk bir oʻtmishing bordir,

Ming-mingdadir sening yoshing,

Nelarni koʻrmadi boshing!

Tushding sen yovuz tillarga,

Yomon oy, yomon yillarga,

Nasllardan-nasllarga

Oʻtgan bir shuhrating bordir,

Oʻgʻil-qizlar baxtiyordir…

Qarayman keng andizlarga,

Shahlo koʻzli qunduzlarga,

Qora xolli oq yuzlarga –

Koʻngil istar: yozsin gʻazal,

Yasharaman yozsam har gal…

Bir yoningda Xazar yotar.

Yashilbosh suxsurlar yuzar,

Xayolim aylanar, kezar –

Mugʻon, Eldor… Ozar yurti…

Manzil uzoq – umr-chi, yarti!

Qator togʻlar, keng daralar,

Koʻngil ochar manzaralar,

Jayron sakrar, poda maʼrar,

Qancha koʻp oʻtlogʻing sening,

Chamaning, yaylogʻing sening!

Oʻting togʻu gulistondan,

Astradan, Lankarondan,

Afrikadan, Hindistondan

Bizga mehmon boʻlar qushlar,

Zulmdan ozod, koʻngli xushlar…

Butogʻini yozib har yon,

Sap-sargʻayib pishar limon.

Togʻlarda oq qor har qachon,

Togʻlarimiz poʻlat qoʻrgʻoni,

Oʻta olmas yovuz dushman.

Lankarondir bir guliston,

Qizlarimiz koʻrkam, xandon.

Choyni quyib uzat, jonon –

Oʻzgaga ochmas dilini,

Onamning dilbar kelini!

Zar boshoqlar nonu choʻrak,

Oq paxtamiz chechak-chechak,

Uzumzorda sharbat chak-chak –

Saxarlarda ye bearmon,

Belingga ham boʻlur darmon.

Qazaxda min saman otga,

Yollariga yota-yota.

Ot koʻpikka bota-bota

Keng yaylovlar 6eliga chiq!

Kavkaz togʻ, Koʻk koʻliga chiq!

Ey ozod kun, ozod inson,

Toʻyguncha ich bu bahordan.

Bizning guldor sholchalardan

Yoz, chinorning koʻlkasiga!

Olqish quyosh oʻlkasiga,

Koʻnglim oʻtar Qorabogʻdan,

Goh u togʻdan, goh bu togʻdan,

Oqshom payti koʻp uzoqdan –

Koʻkka uchsin baxt ovozi,

Qorabogʻning jarang sozi.

Yurt! Ming yillar qoʻshigʻisan,

Goʻzallarning beshigisan,

Baxshilarning maʼshugʻisan,

Oʻzing quyosh quchogʻisan,

Sheʼru sanʼat oʻchogʻisan!

Oʻlmas koʻngil, oʻlmas asar,

Nizomiylar, Fuzuliylar,

Qoʻling qalam, siynang daftar

Aytgil, dilda nimang bordir,

Aytilgan soʻz yodigordir.

Qani, bizning Bokuga boq!

Sohillarda nurli chiroq,

Gudoklari hayqiraroq –

Naʼra solar boʻz choʻllarga,

Nur sochar daryo, koʻllarga.

Nozlanadi yel esarak,

Sohillarda kering koʻkrak.

Bizning Boku – bizning yurak,

Yorugʻliqda qudrat soʻzi,

Saharlarning hulkar koʻzi.

Goʻzal Vatan! U kunki san

Ol bayroqli yorugʻ tongdan

Ilhom olding… Tugʻildim man,

Kular tuproq, kular inson,

Keksa Sharqqa darvozasan.

Nikolaz BARATASHVILI

(1817–1845, Gruziya)

MERANI^[1]

Chopar yoʻlsiz asov tulpor, uchar gumbir-gum,

Koʻzi kuyuk qora qargʻa qargʻab qolar shum.

Uch, Merani, senga chek yoʻq, olgʻa! Olib qoch!

Qora qaygʻum poʻrtanasin soch, shamolga soch!

Yelni yorgin, suvni qorgin,

Qoyalardan oʻt, inmagin,

Olgʻa! Besabr bir yoʻlchiman,

Yoʻl tanobin tort, tinmagin!

Yolqinda ham, yongʻinda ham,

Uchagʻonim, bekinmagin,

Gar jonbozing, chavandozing

Tolsa – ayab, chekinmagin.

Tark etayin vatanni men,

Mayli, qolsa teng-toʻsh, doʻst-yor,

Tugʻishganni koʻrmam ortiq,

Tul qolgusi hatto dildor.

Tun yetganda – tongim otsin,

Shu joy boʻlsin tugʻma diyor,

Dil sirlarim yulduzlarga,

Yoʻldoshlarga aytgum oshkor.

Dil nolasi, qoldiq sevgi, fido dengizga,

Sendek esar chopagʻonga, koʻrki tengsizga,

Qora qaygʻum poʻrtanasin soch, shamolga soch,

Uch Merani, senga chek yoʻq, olgʻa! Olib qoch!

Koʻmilmay oʻz vatanimda, bobo qabri – soz tuproqda,

Mayli, aza ochmasin yor, yosh toʻkmasin zil firoqda;

Qora qargʻa qabrim qazur chet yayloqda, boʻsh oʻtloqda,

Suyagimni koʻmgay quyun oʻkirib zor tim yiroqda.

Oʻksiz oʻlik yigʻi kutmas, shudring tomsa bas-da goh-goh,

Qavm-qarindosh uchun yoʻqlar gala quzgʻun-chinqiroq oh:

Uch, Merani, olib oʻtgin, qolsin taqdir atalmish choh,

Bosh egmovdi, bosh egmagay sening egang, boʻlgin ogoh!

Taqdir zayli, mayli, oʻlsam yakka va yolgʻiz,

Qaysar yovman, tigʻ tortsa ham taqdir, bukmam tiz.

Uch, Merani, senga chek yoʻq, olgʻa! Olib qoch!

Qora qaygʻum poʻrtanasin soch, shamolga soch!

Oʻlimga duch jon niyati hech behuda ketmas yolgʻon,

Sen toptagan mashaqqat yoʻl qoladi-ku, axir inon;

Mendan keyin kasbdoshimga yoʻl, shubhasiz, boʻlur oson.

Argʻumogʻi shum taqdirdan olib oʻtar dadil, omon.

Chopar yoʻlsiz asov tulpor, uchar gumbir-gum,

Koʻzi kuyuk qora qargʻa qargʻab qolar shum.

Uch, Merani, senga chek yoʻq, olgʻa! Olib qoch!

Qora qaygʻum poʻrtanasin soch, shamolga soch!

LI BO

(VIII asr, Xitoy)

LUSHAN TOGʻIDAGI ShARSHARA

Boʻz tumanlar ketida lovillar oqshom,

Qarayman olisdan bu manzaraga;

Qarayman pastu baland togʻ tizmalari

Ham sharsharaga.

Bulutli choʻqqilardan otilib tushar –

Oʻtib togʻlardagi ne-ne oʻrmondan;

Somon yoʻli uzilib tushganga oʻxshar

Xuddi osmondan.

OYDINDA YOLGʻIZ ICHGANIM

Gulzor oʻrtasiga qoʻydim koʻzani,

Kecha jimjit edi, oy toʻlgʻun.

Jimjit shu kechada ichaman yolgʻiz,

Doʻst yoʻq edi yonimda bugun.

Ulfat boʻlaylik deb chaqirdim oyni,

Suhbat shirin boʻlgʻusi, inon,

Davraga undadim oʻz soyamni ham,

Ichmakdamiz hozir uchovlon.

Oʻz-oʻzimga sekin beraman savol:

Icharmidi axir oy ham may?

May ichganmi soya axir biron vaqt.

Yursa hamki izdan ayrilmay?

Oy bor joyda doim soya ham hozir,

Shu vajdanki, tunlarda men ham –

Roziman uchovlon bazmu aysh qursak,

Tagʻin qaytib kelguncha koʻklam.

Men qoʻshiq boshlayman – kuy maqomiga

Toʻlgʻanadi oy ham ushbu tun,

Oʻynayman – soyam ham oʻyinga tushar –

Oʻzi novcha, soqov, beshovqin.

Shoʻx va shodon edi shirin bazmimiz.

Mast ham boʻldik axir uchovlon,

Biz oʻbdan mast boʻlib, ajralishdik-da,

Har kim ketdi oʻz yoʻli tomon.

Toki Somon yoʻli yonida yorni

Uchratkuncha yorugʻ osmonda,

Tagʻin bu hayotda yakka va yolgʻiz

Daydish qoldi menga jahonda.

BESh ChOL ChOʻQQISI

Besh Chol choʻqqisiga uzoq qarayman –

Lushan togʻi, janubi-sharq tomonga.

Oltin chechak kabi yuksalmish choʻqqi,

Koʻrinadi boshi osmonda.

Tepasiga chiqsam, koʻringay jahon.

Qani chiqolsamu bahralar olsam…

Koshki shunda yashab, soʻnggi safarni

Shu choʻqqida tugata olsam!

Rabindranat TAGOR

(1861–1941, Hindiston)

Shu qutlugʻ keng dunyoda sira oʻlmasam deyman,

Odamlardan bir umr judo boʻlmasam deyman!

Balki yorugʻ oʻrmonda, tirik qalblar ichida

Mangulik oʻrin olgum… chetda qolmasam deyman!

Hayot oqimi mangu, quvnoq uning oʻyini,

Ayriliqlar, visollar, quvonch, kulgu va qaygʻu!

Men toʻqib baxt kuyini va baxtsizlik kuyini,

Ehtimolki, dunyoda barhayot qolgum mangu?

Asrlar xotirida qolish boʻlmasa taqdir,

Baribir, oʻlgunimcha aynimayin sira ham,

Insonlarga ulashgum qoʻshiqlarni birma-bir,

Qoʻshiqlar gultojida oʻzim qolgum mujassam.

Qoʻshiqlarimni quvnoq qabul qilsin insonlar,

Mayli, tuproqqa otsin agar boʻlsa xazonlar!

MIRTEMIR tarjimalari

“Jahon adabiyoti” jurnali, 2013–6

^[1] Merani – Gruziya afsonasi va sheʼriyatida koʻp uchraydigan chopqir ot.