Тамаки ўн олтинчи асрда Америка қитъаси кашф қилингач, у ердан маккажўхори ва картошка билан биргаликда Европага олиб келинган ва шундан кейин ер юзининг бошқа минтақаларига тарқалиб кетган.
Тамакини кўп чекиш туфайли кўплаб оғир дардлар келиб чиқиши замонавий тиббиётда қайта-қайта исботланган.
Тамаки ва унинг тутуни таркибида 76 та ҳар хил кимёвий ва унсурлар бўлиб, шулардан 22 таси инсон соғлиғига зиён етказувчидир. Айниқса ундаги никотин, индол, бензопирен, углерод оксид каби моддалар ўта заҳарли.
Кашандаларда артерия қон томирлари тораяди ва юрак уриши тезлашиб, қон босими кўтарилади.
Никотин асаб тизимига ва олий нерв фаолиятини издан чиқариб, бош мия қобиғида қўзғолиш ўчоғини ҳосил қилади ва шу орқали енгил кайф (эйфория) беради. Унинг шу хусусияти тамаки чекишни ўрганишга сабаб бўлади.
Кашанданинг оғиз бўшлиғида стоматит, пародонтоз каби яллиғланиш ўчоқлари пайдо бўлганлиги сабабли гапирганда оғзидан қўланса ҳид тарқалиб туради. Аксарият чекувчи кишиларда ёш бўлишларига қарамай, тишларнинг эрта тўкилиб кетиши кузатилади.
Чекувчилар орасида қандли диабетнинг кўпайиши билан бир қаторда унинг оғир асоратлари – кўзнинг хиралашиши (ретинопатия), буйрак фаолияти бузилиши (нефропатия), майда қон томирларнинг зарарланиши (ангиопатия) натижасида келиб чиққан оёқ панжаларининг қорасони (гангрена) учраб туради.
Тамаки чекиш натижасида келиб чиқадиган касалликлар ва асоратлар тамаки чекилган хоналарда ўтириб унинг тутунидан “баҳраманд” бўлганларга ҳам тааллуқлидир.
Бир сўз билан айтганда, жамоатчилик жойларида тамакининг тутуни экологияни бузувчи, инсон яшайдиган муҳитни заҳарловчи омил саналади.
Демак, чекишга қарши кураш ҳар томонлама бўлиши зарур. Бунинг учун мактабларни, тиббий масканларни, сиҳатгоҳларни, ишлаб чиқариш муассасаларини “Тамаки чекилмайдиган худуд” деб эълон қилиб, атрофларида тамаки маҳсулотлари билан савдо қилишни чеклаб қўйиш лозим.
Ресторан, қаҳвахона ва барлардан кулдонларни олиб қўйиб, чекиш учун бўлган имкониятни чеклаб, тамаки чекадиган кишиларга нисбатан жамоатчилик томонидан салбий муносабат билдирилса янада яхши.
Зилола МИРШАРИПОВА, шифокор, педагог.