Iloq zarbxonasi

Post Views:
253

ILOQ ZARBXONASI – Iloqda tanga pul zarb qilish uchun Tunkat shahrida qurilgan korxona (8-asr). Iloq konlaridan oltin va kumushning ko‘p qazib chiqarilishi tanga zarb qilinadigan maxsus korxona tashkil qilish zaruratini tug‘dirgan. Iloqda 8–9-asrlarda «Ma’dan ush-Shosh» zarbxonasida ko‘plab kumush dirhamlar zarb etilgan. Tangalarda sof kumushning ko‘pligi sababli Iloq tangalari 9-asrda boshqa mamlakatlarga ham tarqalgan. Arxeologik qazishlarda shimolda Shvetsiya va Norvegiyadan tortib janubda Armanistongacha bo‘lgan hududda Iloq tangalari xazinalari topilgan. Tarixiy manbalarga ko‘ra, 10-asrda Movarounnahrda davlat zarbxonalari faqat Samarqandda va Iloqning poytaxti Tunkatdagina bo‘lgan. Iloq zarbxonasida pullar mahalliy muomalalar uchun misdan, umumdavlat xazinasi uchun qimmatbaho metallardan zarb qilingan. Iloq zarbxonasida chiqarilgan oxirgi tangalar 11-asrning 2-yarmiga oid.

«Toshkent» ensiklopediyasi. 2009 yil

Shosh yoki Choch viloyati ko‘rilayotgan davrda (IX-XIII-asrlar) charm va charmdan qilingan buyumlar ishlab chiqarishi bilan mashhur bo‘lgan. Buni avvalo, uning ko‘chmanchi qabilalar bilan qo‘shni bo‘lganligi taqazo etgan. Shosh chetga ot terisidan ishlangan baland egarlar, o‘qdonlar, chodirlar va chorvador turklar keltiradigan ishlanmagan charmlarni ko‘plab miqdorda chiqargan. Ayniqsa, manbalarda Shoshda tayyorlanadigan kamonlar – “Kamoni Shoshiy” tashqi mamlakatlarda juda mashhur bo‘lgan. Bundan tashqari, Shosh viloyatidan chet mamlakatlarga va qo‘shni viloyatlarga jundan to‘qilgan choponlar, joynamozlar, yelkapo‘shlar, g‘alla, temir ignalar, turklarga yuboriladigan qog‘ozlar va temir qaychilar chiqarilgan.

Arab geograflari Iloq viloyatini Shosh viloyatiga qarashli, ba’zan esa o‘ziga mustaqil deb bilganlar va uni Shosh bilan Farg‘ona o‘rtasida joylashganligini yozadilar. Iloq viloyatiga Ohangaron daryosi vodiysining deyarli barchasi va Chirchiq daryosi chap qirg‘og‘ining bir qismi kirgan. Iloq dehqoni X asrda somoniylar davlatidagi eng quvvatli zodagonlardan biri hisoblangan. X asrda Iloq okrugining kumush, qo‘rg‘oshin konlari Afg‘onistonning mashhur Panjxir konlaridan qolishmas edi, desa bo‘ladi. Bundan tashqari bu yerda tog‘larda gilvata, o‘tga chidamli oq loy (kaolin), achchiqtosh, feruza, ofit (serpantin), ametist kabi qazilma boyliklari ham bo‘lgan.

Toshkent viloyatining Qoramozor mavzesida qadimgi Iloq konlarining qoldiqlari saqlangan. Bu yerdagi Ko‘xi Sim koni o‘sha paytda juda mashhur bo‘lgan. Arxeolog M.Ye.Massonning aytishicha, bu konning qoldiqlarini Konimansur koni yaqinidagi Dalon qishlog‘i o‘rnidan topgan. Kumush-qo‘rg‘oshin rudalari juda ko‘p chiqarilganligi uchun Iloqda Movarounnahrning uchinchi pul zarb qilinadigan zarbxonasi ochilgan edi (biri Samarqandda, ikkinchisi Buxoroda bo‘lgan). “Shosh koni” so‘zlari (Iloq zarbxonasi shunday atalgan) bitilgan eng qadimgi tangalar abbosiylar halifasi Xorun ar-Rashid (786-809 yillar), o‘sha paytdagi Xuroson noibi Ma’mun ibn Xorun ar-Rashid zamonlariga mansubdir. Xorun ar-Rashid nomidan zarb qilingan dirhamlardan birida “Shosh konida 189 hijriy yilda (805 yil) zarb qilindi”, boshqa birida esa – 190 (805-806) yilda, degan so‘zlar bor.

Iloqdagi kumush-qo‘rg‘oshin konlari naqadar katta xo‘jalik ahamiyatiga ega bo‘lganini tushunish uchun o‘sha vaqtlarda kumushni juda ko‘p ishlatgan Sharqiy Yevropada bironta ham kumush-qo‘rg‘oshin koni bo‘lmaganini eslab o‘tish yetarlidir. Sharqiy Yevropada asosan O‘rta Osiyodan, ya’ni somoniylar davlatining turli viloyat va tumanlaridan olib borilgan kumush ishlatilgan, bu kumushning deyarli hammasi juda mashhur bo‘lgan, u somoniylar dirhami shaklida tanga holida yuborilgan.

Karimoxunova IQBOLOY
“IX-XIII ASRLARDA O‘RTA OSIYO SHAHARLARIDA SAVDO-SOTIQ VA TADBIRKORLIK MUNOSABATLARI”, dissertatsiya, Andijon Davlat universiteti
Andijon-2013