Хулио Кортасар (1914–1984) Монтекильянинг сўнгги куни

(Ҳикоя)

Бунақасини фақат ва фақат бизнинг Перальта ўйлаб топиши мумкин –  қойил қолиш керак унга! – табиийки ҳар доимгидек тафсилотларини ҳижжалаб тушунтириб ўтирмади-ю, лекин бу сафар одатига хилоф равишда очиқроқ йўл-йўриқ бера туриб, бу ўғирланган мактуб ҳақидаги латифага ўхшайди, деб ишора қилиб қўйди. Эстевес аввалига ҳеч нарсани англамади ва кейин-чи, дегандек давомини кутиб Перальтадан кўз узмай тураверди. Бироқ Перальта гапни кўпайтиргиси келмай елкасини қисиб қўйди-да, унга бокс мусобақасига билет тутқазди. Эстевес сариқ ранг узра қизил тусда катта қилиб ёзилган “уч” рақамини кўрди, аммо ундан олдинроқ аниқ-равшан қилиб ёзилган Монсон-Наполес – буни энди кутмаганди! – деган номларга кўзи тушди.

– Иккинчи билетни, – деди  Перальта. – Вольтерга етказиб беришади. Сен беллашув бошланишидан олдинроқ бориб турасан (Перальта ҳеч қачон гапини икки марта такрорламаслигини билгани учун Эстевес жон қулоқ бўлиб эшитарди). Вольтер эса  асосий олишувдан аввал ўтадиган беллашувнинг ўрталарида келади. Унинг жойи, сенинг ёнингда, ўнг томонингда, ҳушёр бўлиб тур: охирги дақиқаларда шовқин-сурон бошланади, ҳамманинг яқинроқ ўтириб олгиси келади, ана шу пайтда янаям ишонч ҳосил қилиб олиш учун испан тилида бирон нима сўра. Унинг хиппилар елкасига осиб юрадиган латтадан тикилган халтаси бўлади, ўшани ўртангизга, ўриндиққа қўяди. Мабодо, стуллар қўйилган бўлса  полга қўяди. Фақат бокс ҳақида гапирасан, жуда ҳушёр ўтир (қулоғинг динг бўлсин), атрофингда мексикалик ёки аргентиналиклар бўлиши мумкин. Пакетни сумкага солишдан аввал текшириб кўр.

– Вольтер сумкани олдинроқ очиб қўйиш кераклигини биладими? – деб сўради Эстевес. – Ҳа, билади, – худди ёқасига қўнган пашшани ҳайдаётгандек елкасига қараб, жавоб қилди Перальта. – Лекин шошилма, охирроғига борганда ҳеч ким атрофига алангламайди, фикри-хаёли рингда бўлади, шунда солиб қўйишга ҳаракат қил.

– Аренада Монсон қолганда ҳамманинг кўзи ўшанда бўлади, шу пайтдами? – деди Эстевес. – Ёки “Монтекилья” қолганда, фарқи йўқ, – деди Перальта. – Ҳол қўйиб юрма тағин. Биринчи бўлиб Вольтер чиқиб кетади, сен одамлар тарқала бошлаганда бошқа томондан кетасан.

У метрода “Дафанс” станциясига кетаётганда ҳаммасини яна бир карра хаёлидан ўтказиб чиқди. Вагонда одам кўп, кўпчилиги эркаклар, ортидан улар ҳам Эстевесга ўхшаб бокс кўргани кетишяпти, шекилли. Аксари Монсон икки марта уриб энка-тенкасини чиқариб ташлаган,  ишонган тоғлари – Буттьянинг шармандали мағлубиятидан кейин ташвишга тушган ва ҳали боксёрларнинг реванш олишидан умидини батамом узмаган французлар эди. Эҳтимол, улар Монсоннинг қандай қилиб бўлса ҳам реванш олишига ҳалиям ишонишар, балки ич-ичларида, пинҳоний равишда умидларини узишгандир. Лекин Перальтага қойил қолиш керак, башарти ўзи келиб топширдими бу вазифани, демак, бекорга эмас, бирор жиддий иш бўлса керак. Лекин нима бўлган тақдирда ҳам баҳонада шундай оламшумул беллашувни ўз кўзим билан кўраман, ҳар кимга ҳам насиб этавермайди бунақа омад, миллионерларгина бориши мумкин фақат, менга ўхшаганларга йўл бўлсин! Перальтанинг ўғирланган хатга шамасини энди тушунди, эҳ-ҳе, Вольтер билан бокс мусобақасида учрашиши кимнинг хаёлига келибди дейсиз. Гап уларнинг учрашувида эмас, уни Парижнинг истаган ерида ўтказиш мумкин, бунақа жой сон минг – гап Перальтанинг ҳаммасини ипидан-игнасигача ўйлаб, пишитиб олишида! Уларни қармоққа илинтириши мумкин бўлганлар, асосан, қаҳвахона, кинотеатр, битта-яримтанинг уйини мўлжаллаши турган гап, бироқ, мабодо кимсан Ален Делон қурган чодирга бурунларини тиққудек бўлсалар борми, ана унда кўринг томошани. Уларнинг ҳунари ўтармиди: жаҳон чемпиони деган номга даъвогарларнинг беллашуви бўлса, ҳазилакам ишми!  Парижнинг манаман деган бойваччаси борки, келади, пул кетса кетсин, обрў кетмасин – фақат манавинақа сарғиш билетлар бўлса, бас, газеталарда ёзишларидан ҳам бир ҳафта аввал сотиб тугатилган!

Борингки – бунинг учун ҳам Перальтага раҳмат –  уни ё Вольтерни изига тушган айғоқчилар ҳар қанча олғир ва  уддабурро бўлмайдими, уларни на кираётганда, на кетаётганда юзма-юз кўришмайди. Метрода, автобусларда келаётган сон-саноқсиз ишқивозлар издиҳоми орасидан, қолаверса, беллашув бошланиши яқинлашган сари одамлар оқими камайиш ўрнига кўпайиб борса,  иккита ишқивозга ким ҳам эътибор берарди дейсиз ё гапим нотўғрими?

Вой тавба, Ален Делоннинг учарлигини! Тасаввур қилинг, бир хароба – ташландиқ майдоннинг қоқ ўртасида баҳайбат кўчма чодир, у жойга бориш учун осма кўприкдан ўтилади, у ёғига оёқ остига ташлаб қўйилган тахталардан юриб борилади. Кечаси билан шаррос ёмғир қуйган, ҳаммаёқ билч-билч лой, одамлар лой сачратмаслик учун эҳтиёт бўлиб, секин оёқ босишади. Метродан чиққанинг ҳамоно қадамингда рангли кўрсаткичлар-у, “Монсон-Наполес” деган улкан афиша йўл кўрсатиб турибди. Қойилман, Ален Делонга, шу кўрсаткич белгиларни метронинг дахлсиз деворларига ҳам ёпиштиришни эплабдими, отасига раҳмат! Пулниям роса сочиб ташлагандир-ов ўзиям. (Эстевеснинг ўша уддабурро тадбиркорга бироз ғашиям келди). Осмон қўлингда бўлса, ташлаб юбор-а! – ўз ҳисобидан бокс бўйича жаҳон чемпиони унвони учун беллашув ўтказяпти, брезентдан анови баҳайбат иншоотни қуриб қўйибди, бирни ўнга айлантиряпти, қисқаси, ана бизнесу, мана бизнес. Таҳсинга сазовор эмасми, бунақа учрашув – Монсон билан Наполес – беллашувни қаранг, гап йўқ, ранг-баранг афишалар-чи. Бундан ташқари метродаги рекламалар – худди мана кўриб қўйинг ишқивозларни қандай кутиб олишимни, деяётгандек. Тантиликми, айтинг, ўғил боланинг иши мана шунақа бўлади, тўғрими, акс ҳолда ҳозир ур-йиқит, тўполонни кўрардингиз, лой-балчиқ… э-э…

Эстевес айни пайтида келган экан: зал одамга тўлиб бўлибди. У эшик олдида бир лаҳза тўхтаб, атрофга кўз югуртирди: полиция машиналари, ойналари парда билан тўсилган трейлерлар, тўғри чодирга олиб кирадиган  усти ёпиқ йўлкалар.

Боксчилар ўшаёқда бўлишса керак, деб ўйлади Эстевес. Бизнинг Карлитос анови яп-янги, ярақлаб турган оппоқ трейлердалиги аниқ. У шунга муносиб, Наполеснинг трейлери нариги тарафдадир, эҳтимол. Бу ерда ҳаммаси жой-жойига қўйилган, шу билан бирга шоша-пиша қуриб ташлангани сезилиб турарди. Тўғри-да, катталигини қаранг, фақат брезентдан кўтарилган яна! Пул бўлса – чангалда шўрва, деб бежиз айтишмагандир?! Эстевес маъюсгина хўрсиниб қўйди. Энг муҳими, каллани ишлатиб, таваккал қилишдан қўрқмасанг бўлди, оғайни!

Унинг ўрни гир айланаси пишиқ арқон билан ўралган рингга яқин – бешинчи қаторда экан, умуман томошагоҳга йирик рақамлар ёзиб белгилаб қўйилган оддийгина ўриндиқлар ўрнатилганди. Рингга келганда Делоннинг хизматига кўз текканга ўхшайди, бу ёғи ўртамиёна цирк шароитидан ортиқча фарқ қилмас, тасаввурга сиғмайдиган даражада калта юбкали ёш-ёш паттачи қизларни кўрган одамнинг бирор эътироз билдиришига ўрин қолмасди. Эстевес гарчи қайси томонга юриши лозимлигини билса-да, қизчалардан бири гул-гул очилганча ёнига келди ва худди у бир саводсиз, билетда кўрсатилган жойини тополмайдиган телба-тескари одамдек уни бешинчи  қаторнинг бошланғич қисмигача кузатиб қўйди. Эстевес бориб ўтирди ва  ўзини бепарвогина тутиб, “уф” тортди-да, қўлидаги газетани варақлашга тушди. Кейин тагимга қўйиб оларман, деб хаёлидан ўтказди. Ўзича чамалади: ўнг томонимга ўтиради, пул билан ҳужжатлар чап чўнтагида, зарур пайтда олиб, тиззасига қўяди, шошилмасдан, бамайлихотир, атрофга алангламай туриб, очиб қўйилган сумкага тиқади.

Вақт имиллаб ўтарди. Эстевес Мариса билан кенжатойини эслади, ҳозир кечки овқатни еб бўлишгандир, деб кўнглидан кечирди. Кенжатойи ухлаётган бўлиши ҳам мумкин. Мариса, эҳтимол, телевизор кўраётгандир. Бугунги беллашувни кўрсатишса, албатта кўради. У, табиийки, шу мусобақа бўлаётганда ўла қолса ҳам мен ўша ерда эдим демайди, кейинчалик, ҳаммаси тинчиб кетгандан кейин айтмаса, ҳозирча бу хусусда оғиз очмайди. Эстевес эснаб-эснаб яна газета варақлади. (Мариса боксни охиригача кўрса борми, Наполес билан Монсон ҳақида фикр билдира бошлайди, ана унда кўр томошани, ўзингни тутиб бера оласанми – ҳеч қачон! Вьетнамга оид хабарлар билан полиция маълумотлари эълон қилинган саҳифани синчиклаб қараб чиққунча, зал деярли тўлди. Орқа томонида бир тўда французлар Наполеснинг имкониятлари хусусида талашиб-тортишарди, чап тарафига бир ғалати нусха жойлашиб олди. У рахи бузилмаган шимини эҳтиёт қилиб, ўриндиқни бошдан-оёқ пайпаслаб, кафти билан сийпаларди. Бир йигит билан қиз жойлашган ўриндиқлар ёнида уч кишидан иборат улфатлар ўтирар, бири олиб, бири қўйиб испанчалаб мексика шевасида тинмай бидирлашарди. Очиғи, Эстевес уларнинг гапини сира тушунмади, бироқ мексикалик ишқибозлар тиқилиб кетганди: уларнинг Наполеси – буни қаранг! – келиб-келиб Монсоннинг тожига кўз тикканига ўласанми-қоласанми? Эстевеснинг ўнг ёнидаги бир нечта ўриндиқ ҳали бўш турарди. Лекин кираверишида одам ғужғон ўйнар, қўли-қўлига тегмаётган паттачилар амал-тақал қилиб тартиб-интизомни сақлашарди. Эстевеснинг назарида, ринг кўзни олгулик ёритилгани ва қулоқни қоматга келтириб, поп-мусиқа янграётганига қарамай, томошабинлар худди бу шовқинни сезмагандек пинагини бузмасди. Уларнинг нигоҳи зерикарли, бош билан қалтис ҳаракатлар-у, клинчга киришдан бошқа томошаси йўқ  илк беллашувда эди. Вольтер ёнига келиб ўтирган пайтда Эстевес залда, жиллақурса, унинг ёнида боксни чинакамига тушунадиган биронта ишқибоз йўқлиги, ҳаммаси нодон гумроҳлар-у, олифтагарчиликдан бошқасини билмайдиган мирқуруқлар экани ҳақида хуноби ошиб, ўйлаб ўтирарди. Уларга барибир, Монсон билан Наполесни кўришса бўлгани.

– Кечирасиз, –  деди Вольтер Эстевес билан ўзига ўхшаб семириб кетган эрининг тиззасига ёнбошлаб олган бақ-бақалоқ хотиннинг ўртасига суқулиб кирар экан.

– Қулайроқ ўтириб олинг, –  деди Эстевес. – Ҳа, осон эмас, бу французлар нозик аёлларни бежиз яхши кўришмас экан.

Вольтер мийиғида кулиб қўйди, Эстевес бўлса минг бир андиша билан, худо кўрсатмасин, кўк шимли нусханики тутиб қолмасин, деган ўйда чап томонга сурилди. Пировардида Вольтер билан унинг орасида озгина жой очилди-ю, Вольтер тиззасидаги сумкани олиб ўриндиққа қўйди. Иккинчи жуфтликнинг жанги бошланиб кетганди – буниси ҳам ланж. Шу чоқ томошабинлар эътиборини залда пайдо бўлган бир тўда мексикаликлар жалб этди, уларнинг бошларида чарро ва сомбреро бўлса-да, эгниларидаги кийим жуда башанг эди. Албатта, бунақа бойлар учун битта самолётда “ғирр” этиб Мексикадан Монтекильяга учиб келиш – карнайчидан бир пуф. Ҳаммалари ғўлабирдан келган, калтабақай, бўйинлари тирсиллаган ва афт-башаралари худди Панчо Вильянинг ўзгинаси, бақир-чақирлари авжида. Гўё Наполес рингда юргандек самбрероларини ирғитишганига ўласанми – биронтаси ринг теграсидаги биринчи ўрнига бориб ўтиролмайди. Ален Делонни айтмайсизми, уддабурролигини, ҳаммасини бекаму-кўст ҳозирлаб қўйган-а: туйқус карнайлардан мексикаликлар корридасига ўхшаш аллақандай куй янграб қолди-ю! Очиғи, улар қадрдон мусиқаларини эшитиб, руҳланиш тугул, ҳатто пайқашмади ҳам. Эстевес билан Вольтер кўз уриштириб бир-бирига жилмайиб қўйишган чоқда рўпарадаги йўлкадан “Аргентина! Аргентина!” деган ҳайқириқлар янгради ва олдинда 5-6 та оппоқ свитер кийган амма-холалар бошлаб келаётган оломон кўринди-ю, бу издиҳомнинг нариги тарафида Аргентинанинг улкан байроғи фавворанинг жўшқин сувлари янглиғ ҳавога отилди. Мана шу тўда паттачи қизлардан иборат тўсиқни янчиб ўриндиқлар ёқалаб пастга – тўғри ринг сари туша бошлади. Рингда пишириб қўйибдими уларга! Йўқ, бақириб-чақириб ўпкалари хиёл босилгач, калта юбка кийган офатижон қизлар келиб, оппоқ тишларини ярақлатиб, тиржайганча уларни девдек-девдек азаматлар ёрдамида йўл-йўлакай бир нималарни тушунтирган кўйи икки қатор бўш ўриндиқларга ўтқазиб қўйишди. Аргентиналик аёллар майкасининг ортига катта-катта қилиб, қора рангда “Монсон” деб ёзиб қўйилганди. Мана шу қий-чув, шовқин-сурон бошқа томошабинларнинг завқини тоширар, тўлқинлантирар, улар ўзларини тутолмай, ўринларидан туриб кетган ва беихтиёр буларга тақлид қилгандек қийқиришарди. Қолганлар эса ортиқча аҳамият беришмасди, боксчиларнинг миллати француз бўлмаганидан кейин нима қизиғи бор дунёни бошига кўтариб бақиришни?! Учинчи беллашувда боксчилар гладиаторлар каби қўрқув нималигини билмай, аёвсиз олишардилар. Ҳолбуки, Ален Делон булардан ҳеч қанақа манфаат кутмаган ва уларнинг нархини ошириб ҳам юбормаган бўлса керак. Ростданам трейлерда бокс дунёсининг чинакам наҳанглари навбат кутиб ўтиришган, бунинг устига томошабинлар фақат ўшалар учун бу чодирга келишган бўлса, бу занғарчаларнинг аёвсизлиги-ю, ёвқурлигидан нима фойда?

Дафъатан Эстевеснинг эти жимирлаб, томоғига бир нима тиқилгандек бўлди. Микрофонлардан танго садолари таралди, бу куйни маэстро Освальдо Пуглиес оркестри ижро этаётган бўлса керак. Ана энди Вольтер унга тикилиб ва қандайдир яхши кўриб қарагандек бўлди-ю, Эстевес, ҳамюртим, шекилли, дея тўлқинланиб кетди. Умуман олганда, боксчилар шаънига айтган икки-уч оғиз танбеҳни айтмаса, улар ҳали тузукроқ гаплашгани йўқ. Ҳарқалай у ё уругвайлик, ё чилилик. Лекин савол-жавоб қилишнинг ҳожати йўқ. Перальтанинг кўрсатмаси ёдида ҳали – эси паст одам ҳам эсдан чиқармайдиган қилиб айтган: ёнма-ён ўтирасан – бир, икковинг ҳам – тасодифни қаранг! – испан тилида гапирасан – икки, кейин қуён – уч!

– Ана энди бошланади зўри! – деди Эстевес норози оҳангдаги қийқириқ ва ҳуштакларга эътибор ҳам қилмай. Ҳамма ўрнидан туриб кетган, чап томонда бўкирган овозлар, давомли қарсаклар янграган, сомбреролар ҳавога учган… Монтекилья югурганича рингга чиқиб келди, прожекторлар нури янаям равшанлашгандек бўлди, лекин ҳамма ўгирилиб ўнг тарафга қаради. У томонда шовқин, бесаранжомлик сезилмади, гулдирос қарсаклар ва бир маромдаги ғовур-ғувур унгача зўрға етиб келарди. Вольтер билан Эстевес ўтирган ердан рингни нариги бурчагига олиб борадиган йўлка кўринмасди, кутилмаганда бир сония сукунат чўкди ва  ўша заҳоти кетидан қулоқни қоматга келтиргудек ҳайқириқ янгради. Ҳа, ана энди икковининг ҳам ринг тўсиғининг ёнгинасидаги Монсонга кўзи тушди: Монсон уларга орқа ўгириб олганча гуруҳ аъзолари билан суҳбатлашиб турарди. Наполес у томонга кела бошлади, магнит чақинлари остида бош ирғаб саломлашдилар, судья микрофон туширишларини кутаяпти. Томошабинлар секин-аста тинчиб, ўриндиқларига жойлаша бошладилар, фақат битта-яримта сомбреро нариги тарафга учиб қоларди. Кимдир эрмак топилганига хурсанд бўлди шекилли, шляпани ҳавода илиб олиб, учиб келган томонга улоқтирди. Лекин томоша бошланиб кетгани боис қурмағур бош кийимининг бумерангга ўхшаб ажабтовур тарзда орқага қайтиб кетишидек антиқа манзара ҳеч кимнинг диққат-эътиборини жалб этолмади. Чунки Жорж Карпентье, Нино Бенвенути, Франция чемпиони Жан Клод Буттьелар таништирилди, табрик сўзлари янгради. Қарсаклар, фотокамераларнинг чақмоқдек чақнаши тинмай, тез орада рингда ҳеч ким қолмади.  Мексика мадҳияси тантанавор оҳангда янграб, сомбреролар яна ҳавода чарх урди. Ниҳоят, Аргентина мадҳияси бошланмасидан аввалроқ кўкиш-оқ улкан байроқ кўтарилди. Эстевес билан Вольтер қимир этмай ўтиришар, аммо Эстевеснинг юраги учишга чоғланган каптардек потирларди. Бундай қилишга ҳаққи йўқ, бундай қилса хато бўлади, нима кераги бор бунақа қалтис ишнинг? Ён-верида биронта аргентиналик йўқ экан, хўп, яхшиям лоақал шунга эътибор берибсан. Уларнинг ҳаммаси байроқ кўтарганча мадҳиянинг сўнгги сатрларини айтишяпти, кўкиш-оқ энли мато у ёқдан – бу ёққа шунчалик тез-тез ўтадики, девдек азаматлар ташвишланиб унинг ортидан югуришади. Боксчиларнинг исми ҳамда вазни қанчалиги эълон қилинади, секундантлар рингга таклиф этилади.

– Ким ютаркин, а? – деб сўради Эстевес.

Боксчилар саломлашгани қўлқопларини тезгина уриштириб олишаётганида у ёш боладек тўлқинланиб кетди. Монсон боксчилардек қаддини ростлаб турарди. Ўзини ҳимоя қилиш нияти йўқдек узун-узун, озғин қўллари Монтекильяга нисбатан нимжонроқ кўринади. Рақиби бўйи пастроқ бўлгани билан бақувват, ана, қаранг, ўзини синаб кўриш учун икки марта қўл ташлаб кўрди.

– Мана шунақа ўт-оловларга доғман, ким-ким чемпионга қарши чиққанига қойил қоламан, – деди Вольтер. Унинг ортида ўтирган француз эса кимгадир жон-жаҳди билан уқтирарди: Монсоннинг устунлиги – бўйида; яна синовчи зарбалари зўр. Хўп, демак, Вольтерга ўт-олов боксчилар ёқаркан-да, аргентиналик бўлганида бундай демасди. Талаффузига қараганда, уругвайлик, билмайман, Перальтадан сўрайман ҳали. Бир нарса равшан: Вольтер Францияга яқинда келган. Хотинини елкасидан қучиб ўтирган бақалоқ унга бир нима деганди, у шунақаям тушунарсиз жавоб бердики, азбаройи худо, аччиғи чиққан француз афтини бужмайтирди ва олдинда ўтирган киши билан гапга тушиб кетди. Наполеснинг зарбалари кучли. Бунинг устига, аниқ экан, дея ташвишланди Эстевес. Икки марта урганда Монсон каловланиб қолганидан ўша заҳоти дурустроқ жавоб қайтаролмади. Уришга урди, фақат хиёл ўтиброқ – Эстевес кўрдики – иккала зарбаси тегди, лекин у қадар кучли эмас. Чамаси, Монтекилья ўзининг ягона устунлиги кетма-кет зарба бера олишида эканини тушуниб етди, шекилли. Монсон  билан гўё қиличбозлик қилди – бефойда, нега деганда бу йўл билан Монсонни енгиб бўлмайди. Монсон эпчил, ўта абжир, шўнғиб зарбадан қочишга жуда моҳир, шу боис Наполеснинг тилларда достон бўлган ҳужумлари чоғида хавфли зарбалар бирон нарсани ҳал қилишга қодир эмасди. Монсон рақибининг афт-башарасига тўсатдан уриб қолди, яна,  кетма-кет икки-уч зарбалар ёғилди. Орқада ўтирган француз эса жиғибийрон бўларди: “Кўрдингизми, қўллари узунлиги унинг ярим ютуғи, деганмидим”. Иккинчи раунд  Наполеснинг тўла устунлиги остида ўтди, зал нафасини ичига ютиб томоша қилар, гоҳ у ердан, гоҳ бу ердан битта-яримтаси қийқириб қоларди. Учинчи раундда Монтекилья бор кучи маҳоратини ишга солди. Хўп, майли, ижирғанди Эстевес, бизнинг Карлитос ҳозир кўрсатиб қўяди. Бурчакка сиқиб қўйилган Монсон бирдан кескин тортилган камон ёйидан ногоҳ отилиб чиққан пайкондек тасира-тусур зарбалар беришга ўтди, чап-ўнг қўли билан илон ҳамласидек тез, чаққон ҳаракатга тушди-ю, яна арқонга суяниб қолмаслик учун клинчга – Наполеснинг бақувват билаклари орасига кириб олди. Кейин, раунднинг сўнгги дақиқаларида иккала тарафдан қақшатқич зарбалар ёғилди, мексикаликлар яктан, якдил, уларнинг ортида бақир-чақир, ҳуштак тинмайди, ҳамма ўрнидан туриб олган – кўриш керак, шарт, ўтказиб юборма!

– Зўр тушаяпти-да ўзиям, бунақасини биринчи кўришим, ҳа-ҳа! – деди Эстевес. – Рост айтяпман – зўр!

Иккови келишиб олишгандек чўнтагидан бараварига сигарет­ чиқа­ришди-да, илжайиб бир-бирларига узатишди. Вольтернинг чақмоқтоши “ширқ” этиб ёнди, Эстевес сигаретини тутатиб олаётганида бир қур Вольтернинг юз-кўзига қараб қўйди, эътиборга лойиқ бирон эсда қоларли ифода кўрмади: сочларига оқ оралаган, кўринишдан анча ёш, жинси шимда, эгнида спортчиларнинг жигарранг кўйлаги. Талаба ёки инженер, дейсан. Шохи қайрилса қайриладиган, лекин синмайдиганлар тоифасидан. Монтевидео ёки Буэнос Айресда, эҳтимол, Сантьягода дўстларидан айрилган бўлса бордир. Перальтадан сўраш лозим, дарвоқе, нима кераги бор шуни, улар бошқа кўришадими, йўқми, худо билади. Ҳамманинг ўз йўли, ҳаёти бор, мабодо кўришиб қолишди ҳам дейлик, нима каромат қилиб беради? Узоғи билан Монтекилья ҳамда шу бугунги оқшомни эслашади, холос – шуми ҳақиқат?! Мексикалик боксчи бешинчи раундда бўлмаса бўлмасинга ўтди, ҳамма тик оёқда, жазава ичида бақириб-чақирган. Аргентиналик ва мексикаликларни французлар орқада қолдирди – бокс мусобақаси шуниси билан мароқли, эсда қолади, боксчиларга чикора, улар рақибининг ҳар битта ҳаракати, гавда бурилиши-ю, илдам-илдамлик билан  ўйнашларини илғарди. Эстевес чиройли, таъсирчан, лекин бесамар зарбаларга бой экани беш-ўнта тўнкаларни эътиборга олмаса, аксар томошабинлар диққат билан, тушуниб кўраётганини англаб етди. Анови озчилик эса, рингда нималар бўлаяпти, жанг қандай тус олаяпти, боксчилар мақсадларига қай йўл билан эришмоқчи ва бунинг учун нималар қилишяпти – бу хусусда шашварни тушунмасди. Рингда эса ҳамон вазни енгилроқ Монсон капалакдек учиб юрар, ҳар хил масофадан жангга ташланар, ҳужумни тобора кучайтирар ва рақибининг тинкасини қуритиш учун янада тезроқ ва илдамроқ ҳаракат қиларди; бу шиддатли ва чақиндек тегиб қайтувчи зарбаларнинг залварига Монтекильянинг дош беролмаслиги борган сари аён бўлиб борарди. Унинг ҳаракатлари сустлашиб, оёқлари бир-икки чалкашиб кетганига қарамай жон-жаҳди билан ташланар, лекин бу номувофиқ, жангари усуллар самара бермас, Монсоннинг чайир ва узун қўллари уни тўхтатиб қолар, оқибат яна арқоннинг силтаб-улоқтириб юборишига таяниб олдинга сапчир ва туйқус – тап – бир, тап-тап-тап – икки – кетма-кет ёғилган зарбалар остида қолди. Худди уни тўрт киши ўраб олган-у, аямай ураётгандек қулочкашлаб ёндан иягига, пешонасига, биқинига – дуч келган ерига гурзидек урилган муштлардан гандираклаб кетди. Занг чалинганда Эстевес яна чўнтагидан сигарет олаётган Вольтерга юзланди:

– Нима қилардинг, бўлмаганга бўлишма, деганлари шу-да, – деди Вольтер тутунни ичига тортиб.

Бунақа шовқин-суронда эс-ҳуши бор одам гапирмайди, чунки ёнидаги ҳамроҳими, шеригими, умуман гапини эшитмаслиги аниқ. Нима бўлган тақдирда ҳам томошабинлар кейинги раунд ҳал қилувчи эканини фаҳмлашар – ишқибозлар Наполесни олқишлаб руҳлантирмоқда эдилар. Уни рингда энди ҳеч қачон кўрмасликларига ишончлари юз фоиз комил бўлаяпти, деб ўйлади Эстевес уларга ачиниб. Энди Монсон очиқдан-очиқ ҳужумга ўтди, у бир қадам чекинмай, пайсалга солмай, бошқа нарсага чалғимай, рақибини танг аҳволга солиб қўйганига қатъий ишонган ҳолда унинг устига бостириб бораверди – юз-кўзи аралаш, гавдасининг дуч келган ерига  тушаётган сон-саноқсиз зарбалардан қочиш учун Наполес дам-бадам кўзларини чирт юмиб сувга шўнғиётган одамдек клингга кириб олмоқчи бўлиб, Менсонни қучоқлаб олаверарди. Тамом, деб кўнглидан кечирди Эстевес ва қизиқиб кетганиданми, қадалиб қолган рингдан амаллаб кўзларини узди-да, сумкага қараб қўйди. Ҳаракатингни қилиб қол, одамлар ўзларидан ортмай ўтирганида, айни вақти, акс ҳолда ўрнидан туриб олишса сумкага ҳамманинг кўзи тушиши мумкин. Наполеснинг башарасига яна иккита оғир зарба тушди, у яна рақибини қучоқлаб олишга талпинди, бироқ Монсон бирдан ўрнини ўзгартирди-да, ўзини ёнбошга олгач, қўли билан урди – худди тўқмоқ билан ургандек бўлди – ана энди чап оёқлар, асосийси оёқларда, Эстевес бунинг нималигини яхши биларди. Монтекилья оғирлашиб, каловланиб қолганини кўрдингми, амаллаб арқондан сапчиб узилиб чиқди, лекин унинг машҳур аниқ зарбалари қани? Монсон бўлса бамисли рақсга тушарди, ринг узра гир айланиб ўзини намойиш қилаётгандек сакраб юрарди, орқага жайрондек ирғишлаб қочар, қўл-оёқ, гавда ҳаракатларининг уйғунлиги таҳсинга лойиқ эди. Дафъатан, тарс-тарт этди-ю, ўнг қўл билан рақибининг тўшига тушган кутилмаган зарба ҳаммасини бир лаҳзада ҳал қилди-қўйди. Жазава уммони узра янг­раётган ҳайқириқ ва ўкиришлар туфайли занг товушини эшитган эшитди, эшитмаган эшитмади. Илло, Эстевес билан Вольтер аниқ эшитди. Вольтер жойига ўтирди ва  сумкани тўғрилаб қўйди; Эстевес эса шартта жойлашиб олди-да, пакетни халтага солгач, бўш қўлларини рингда нималар юз берганини ҳалиям англаёлмаётган кўк шимли олифтанинг бурни тагида қизариб-бўзарганча пахса қила бошлади.

– Ҳақиқий чемпион шунақа бўлади! – деди паст овозда Эстевес, бунақа шовқинда барибир минг бақирсин, ҳеч ким эшитмаслигига ақли етса-да. – Карлитос, бопла уни, азамат!.. – деб қичқирарди.

У шошилмай сигаретани тутатиб олаётган Вольтерга зимдан назар солди. Начора, тан бермасдан иложинг йўқ, чидамай кўр-чи, ноиложга – наилож! Еттинчи раунд арафасида ҳамма занг уришларини бетоқат кутаётганида, ногаҳон оғир сукунат чўкди. Катта оқ сочиқ ёйилиб келди-да, “шалоп” этиб ринг ўртасига тушди-ю, томошабинлар “увв”, деб юборишди. Наполес ўз кунжагида михлаб қўйилгандек қилт этмай ўтирарди. Монсон эса қўлқопларини боши узра силкитганча ринг марказига югуриб чиқди – мана буни чемпион деса бўлади. У ишқибозлар олқишига жавобан миннатдорлик билдирган бўлди ва табриклагани рингга чиққанларнинг оғушида кўмилиб кетди. Сўнгги ўйин – финал кутилганидек тугамади, ҳолбуки, беллашувнинг шундай тугаши муқаррар эди. Монтекилья таслим бўлди, тўғриям қилишди. Ҳаммаси тугади, Монтекильянинг қуёши сўнди – заволга юз тутди, ўзи ғолиб ёнига бориб қўлқопи билан унинг юзини силаб қўйди, улар қўл уриштириб, икки ёққа кетишди. Энди умрбод рингда учрашмасалар керак, деб ўйлади Эстевес.

– Боксмисан бокс бўлди-да, ўзиям, – деди у сумкани елкасига осиб олишга чоғланган Вольтерга. У оёқлари увишиб қолганиданми, чайқалиб турарди.

– Бироз эртароқ эди, менимча, – деди Вольтер. – Секундантлари рухсат беришмаганга ўхшайди.

– Тўғри қилишган! Кўрдинг-ку, оёғида зўрға турибди. Наполес калласи бутун боксчи, ўзи тушуниб етди.

– Тўғрику-я, лекин бунақа даражадаги боксчилар охиригача тушиши керак, бутунлай тескариси бўлиши ҳам мумкин!

– Монсон билан “тескариси” бўлмайди! – деди Эстевес қатъий қилиб ва бирдан Перальтанинг кўрсатмалари эсига тушиб, хайрлашгани қўл узатди. – Танишганимдан бағоят хурсандман.

– Мен ҳам… Омон бўлинг.

– Чао!

Эстевес хотинига бир балолар деб эътироз билдираётган бақалоқнинг ортидан чиқиб кетаётган Вольтернинг ортидан кузатиб қолди. Сўнгра ҳафсаласизгина ўрнидан туриб, эринчоқлик билан беғам-бепарво кетаётган кўк шимли нусханинг ортидан юрди. Йўлканинг адоғига довур унга эргашиб борди ва йўллари иккига ажралди. Ён-верида кимдир боксчиларнинг санъати юксак даражада эканини уқтириб келарди, бироқ Эстевес аёлдан кўзини узмасди – у эрими, дўстими – энгашиб қулоғига бир нималар деб шанғиллар, қучоқлаб олар, бўйнидан, юзларидан  чўлпиллатиб ўпар эди. Агарда шу эркак бироз ғалати бўлмаса, деб мийиғида кулиб қўйди Эстевес, аёл уни эмас, ўзига маҳлиё этган Монсонни қучиб, ўпаётганини фаҳмларди.

Пулдан қутулди, чўнтаги бўшади, энди эркин нафас олса ярашади, иш хамирдан қил суғургандай осонгина ҳал бўлди – бемалол чор-атрофни кузатиш мумкин – ёшгина, хушрўй бир қиз нуқул ҳамроҳининг солинчагини чимчилаб ғашига тегаяпти.  Ана бояги мексикаликлар, тарвузи қўлтиғидан тушганча кетишяпти, ярмигача ўралган Аргентина байроғи ҳамон оломоннинг боши узра силкинаяпти, икки нафар италиялик йигит бир-бири билан кўз уриштириб олишди-да, биттаси тантанали оҳангда:  “Gliela messo in culo”, дея ҳайқирди. Бошқасига эса бу гап ёқиб қолди-ю, оппоқ тишларини ярақлатиб ишшайди; эшик олди тиқилинч; толиққан одамлар осма кўприкдан ҳорғин одимлашади, ёмғир шивалаяпти, осма кўприклар одамларнинг оғирлигидан чайқалади, чўкканга ўхшайди. Нариги бошида эса кўприкнинг арқон ёндорига суянган Перальта билан Чавес чекиб туришарди, улар Эстевес бизни албатта кўради, дегандек кўзлари олма-кесак термай бамайлихотир турарди. Эстевес чўнтагидан сигаретини олиб, унинг ёнига келди.

– Роса дабдала қилди-ю! – деди Эстевес улар билан қўл олишиб кўришаркан.

– Хабарим бор, –  деди Перальта ҳиссиз. – Кўрдим.

Эстевес ҳайрон бўлиб кўзларини пирпиратиб қаради. Перальта билан Чавес иккови кўприкка чиқиб, оломонга қўшилиб олишди. Эстевес уларнинг орқасидан бориш кераклигини тушунди, олдинда Перальта, сал ортда Эстевес кўприкдан тушиб, метрога элтувчи катта кўчани кесиб ўтишди-да, ним қоронғи, тор кўчага бурилишди. Эстевес бизни кўздан йўқотиб қўймадимикин, деган хавотирда Чавес бир-икки ўгирилиб қаради, кейин тўппа-тўғри бориб машинага ўтиришди. Очиғи, шошилиш уларнинг хаёлига ҳам келмасди. Эстевес Перальтанинг олдига ўтирди, машина аста қўзғалиб шаҳарнинг жанубий қисмига йўл олди.

– Демак, сен шу ерда экансан-да! – деди Эстевес. – Боксни ёқтирасан, деб сира ўйламагандим.

– Ўлиб кетмайдими! – деди Перальта. – Монсон бебаҳо бўлган тақдирда ҳам, мен ҳар эҳтимолга қарши сенга бирон кориҳол бўлмасин, деб келдим.

– Унақада ҳаммасини кўрибсан-да?! Вольтер шўрлик Наполесга…

– У Вольтер эмасди …

Машина ҳалиям жануб томон елиб борарди. Аллақандай еттинчи туйғу билан Эстевес Бастилия майдонига эмас, бошқа ерга кетишаётганини бирдан ҳис қилди. Буни ғира-шира, тусмоллаб англади, мабодо эртасига ёки индинига сўраб қолишса қаерга боришганини айтиб беролмас, гўё Монсон Монтекильянинг эмас, унинг афт-башарасига тўқмоқдек муштлари билан ургандек бўлар, мана оқибати, у гангиб, нималар бўлаётгани ва  қаерга, қайси тарафга кетишаётганини илғаёлмасди. Бир нимани сўрашга ҳам ҳоли келмасди, у Перальтадан кўзини узмай лом-мим демай кутарди.

– Биз сени огоҳлантиришга улгуролмадик, –  деди Перальта. – Аксига олиб уйдан анча эрта чиқиб кетибсан, қўнғироқ қилсак, “Мариса уйда йўқ, қаерга кетганини ҳам, қачон келишини ҳам билмайман”, деди.

– Озгина бўлса ҳам пиёда юргим келувди, – деди Эстевес. – Лекин бундай тушунтириброқ гапир, нима бўлди?..

– Иш пачава, –  деди Перальта. – Вольтер эрталаб учиб келган заҳотиёқ Ормедан қўнғироқ қилди, унга нима қилиши лозимлигини тушунтирдик, у боксга олинган билет қўлимга тегди, деди. Бир сўз билан айтганда, ҳаммаси хамирдан қил суғургандек кетаётганди. Йўлга тушмасидан олдин Лучонинг олдига борганда қўнғироқлашадиган бўлдик – ишончлироқ бўлиши учун етти яримгача кутдик – қўнғироқ қилмади. Охири ўзимиз Женевага телефон қилдик, у бошқатдан боғланиб, Вольтер Лучонинг олдига бормабди, деди.

– Улар Вольтерни аэропортдан чиқиб кетаётганида қўлга олишган, – деди Чавес.

– Тушундим, лекин ким унга…  – деб гап бошлаган Эстевеснинг нафаси ичига тушиб кетди, –  Нима гаплигини бирдан тушуниб қолди, бўйинлари, чеккаларини қоплаган ғарақ-ғарақ тер кўйлак ёқаси ичидан оқа бошлади.

– Саккиз соатга бормай ичидаги неки сир бўлса борини суғуриб олишган, – деди Перальта. – Исбот қилишнинг ҳожати йўқ, бу нусха ўзини қандай тутишдан тортиб, нималар қилиш лозимлигигача гуллаган. Кўп нарсадан хабардор эди. Ўзингдан қолар гап йўқ. Уларнинг усулини биласан, ҳатто Вольтер дош беролмаган.

– Эртага бўлмаса индинга жасадини биронта харобазордан топишади,  – Чавеснинг товуши ҳорғин ва  ҳиссиз чиқди.

– Энди бунинг аҳамияти йўқ, – деди Перальта. – Чодирга келгунча, дарҳол гумдон бўлинглар,  деб ҳаммани огоҳлантиришга улгурдим. Манови лаънати циркка келаётганда озгина бўлсин, умидим бор эди, лекин қарасам, ўша касофат ёнингда ўтирибди, расвои жаҳон бўпти, дедим ичимда.

– Лекин кейин-чи, пулни олиб кетаётганда, иложи йўқмиди? – деб сўради Эстевес.

– Юрдим. Орқасидан пайт пойлаб.

– Олдинроқ-чи, эшитган заҳотинг..

– Нима қила олардим, –  деди Перальта. – Агар иш пачава эканини билиб қолса борми – унақасигаям, бунақасигаям  ҳолига вой. Шунақа томоша кўрсатиши мумкин эдики… бир чеккадан қиришарди ҳаммамизни, уларга ким ҳомийлигини биласан-ку!

– Хўп, кейин-чи?

– Ташқарида уч киши кутиб турган экан, биттасининг қанақадир рухсатномаси бор экан. Қисқаси, мен нима қилишимни билмай турганимда, улар Делоннинг оғайнилари билан бойваччалар учун махсус ўраб қўйилган ерда машинага ўтириб жўнаб қолди. Ҳамма ёқда полиция изғиб юрибди. Хулласи калом, Чавес кутиб турган кўприк олдига қайтиб келдим, бор гап шу! Машинанинг рақамини эслаб қолишга эслаб қолдим, лекин бунинг нима фойдаси бор ҳозир?

– Шаҳардан чиқиб кетяпмизми? – сўради Эстевес.

– Ҳа, чеккароққа бориб гаплашиб олишимиз керак. Ҳозир энг асосий муаммо сен эканлигингни англаётган бўлсанг керак?!

– Нега мен бўларканман?

– Чунки ўша азамат сени таниб олди, энди сени қидириб топиш пайига тушишади. Вольтернинг ишидан кейин жон сақлашимиз учун биронта “бошпанамиз” қолмади.

– Демак, мен кетишим керак экан-да! – деди Эстевес. У шундай деди-ю, ўша замони кўз олдига хотини, боласи келди. Уларни қандай қилиб олиб кетади ёки қайси юрак билан қолдиради – боши қотди, фикри чалкашиб кетди. Гўё қулоқлари остида ҳафсаласи пир бўлган оломон “Монсон! Монсон!” деб бақираётгандек эди. Монтекильянинг қуёши ботаётган чоғда ринг ўртасига сочиқ учиб тушгунча анови нусха Монтекильяни  олқаётганди. Қара-я, омадсиз, бўш боксчининг тарафида эди”. Кейин қайрилиб ҳам қарамай ҳамма пулни олиб кетди. Индамасдан орқа ўгириб, бу билан енгилганни ерга ургандек кетди. Машина дарахтзор орасига кириб тўхтади, Чавес моторни ўчирди. Қоронғулик қўйнида чақмоқтошнинг оқиш-қизғиш шуъласи таралди – Перальта сигарета ёндириб олди.

– Бундан чиқди, мен жўнаб кетишим керак экан-да! – дея бояги гапини давом эттирмоқчи бўлди Эстевес. – Бельгия-пельгиягами, у ерда ким борлигини билсанг керак балки…

– Агар етиб боролсанг, қутулдим, деб ҳисоблайвер, –  деди Перальта. – Аммо жуда қийин, Вольтерни кўрдинг-ку, ҳамма ёқда одами бор уларни. Осмондаги юлдузни бенарвон уришади.

– Мени тутишолмайди!

– Вольтер-чи! Ким ўйлабди уни қўлга тушади-ю, ҳаммасини гуллайди, деб. Сен эса Вольтердан кўпроқ нарса биласан. Мана шуниси чатоқ.

– Мени ушлашолмайди! – дея такрорлади Эстевес. – Ўзинг бир ўйлаб кўр. Мариса ҳақида, ўғлим ҳақида ўйлашим керакми ахир? Уларни бу ерда қолдириб бўлмайди, у итдан тарқаганлар ўч олиш учун ҳам Марисанинг бошини ейишади. Бир кунда улгураман, ҳаммаларини Бельгияга олиб кетаман ўзим билан. У ерга бориб келгач, қаерга кетиб яшашни ўйлаб кўраман.

– Бир кун жудаям кўп, – деди Чавес бутун гавдаси билан буриларкан. Кўзлари қоронғуликка оз-моз ўрганган Эстевес унинг шамойили ва сигарет тортаётган Перальтанинг афт-ангорини яққол кўрди.

– Хўп, яхши, иложи бўлди, дегунча кетаман, бўптими? – деди Эстевес.

– Йўқ, ҳозир кетасан, – деди Перальта ва аста тўппончасини чиқарди.

Рус тилидан Олим ОТАХОН таржимаси

2019/4