Har bir ayol jinsiy hayotini rejalashtirib, kutilmagan homiladorlikdan saqlanishi, o‘zi istagan va tayyor bo‘lgan paytdagina farzand ko‘rishi mumkin. Buning qator usullari mavjud. Quyida shular haqida gaplashamiz.
Tabiiy, ya’ni fiziologik usullar hech qanday dori vositalari, muolajalar va uskunalarsiz, faqat organizmning xususiyatlarini kuzatgan holda homiladorlikdan saqlanish deganidir. Buni quyidagi yo‘llar bilan amalga oshirish mumkin:
- taqvim usuli — hayz siklini kuzatib borib, xavfsiz kunlarni aniqlash;
- qin ajralmalarining holatini kuzatish — butun hayz davri davomida har kuni qin ajralmalarining miqdori va konsistensiyasiga (sutrang suyuq yoki shaffof shilimshiq) ko‘ra ovulyatsiya kunini aniqlash;
- bazal haroratni o‘lchash — butun hayz yikli davomida rektal (yo‘g‘on ichakdagi) haroratni o‘lchab, undagi tebranishlarga ko‘ra ovulyatsiya kunini aniqlash
- simptotermal usul — avvalgi ikki usulni birlashtirish (bu kontratseptiv samarani oshiradi).
Fiziologik usullar kimlarga tavsiya etilmaydi?
Fiziologik usullar salomatlik uchun bezarar bo‘lishiga qaramay, birinchidan, ularning samarasi past, ikkinchidan, faqat hayz sikli muqim ayollar uchun mos keladi. Yaqinda abort qildirgan, emizikli, juda yosh yoki yoshi katta ayollarda bu usul ish bermaydi. Shuningdek, xavfli kunlarda o‘zini jinsiy yaqinlikdan tiya olmaydigan hamda muntazam jinsiy sherigi bo‘lmagan ayollar ham bu usulga murojaat qilmaganlari ma’qul.
Bundan tashqari, turli infeksiyalar, yallig‘lanish jarayonlari va hatto oddiy stress ham qin ajralmalari konsistensiyasini o‘zgartirib yuborishi mumkin.
Yaxshiki, tibbiyot allaqachonlar bu muammo bilan shug‘ullanishni boshlagan. Natijada qator samarali kontratsepsiya usullari paydo bo‘ldi.
20+
Bu yoshda ayollar asosan keragicha farzand tug‘ib olishga intilishadi. Shuning uchun kontratsepsiya vositalari qisqa muddatli bo‘lishini ma’qul ko‘radilar. Mutaxassislar bunday juftliklarga rezina qopcha (prezervativ) tavsiya etishadi. Chunki u nafaqat kutilmagan homiladorlikdan, turli infeksiyalardan ham himoyalaydi. Shuningdek, yosh, navqiron organizm uchun mo‘ljallangan har xil kimyoviy vositalar — spermitsid (sperma faolligiga vaqtincha ta’sir ko‘rsatuvchi) shamchalar va tabletkalardan ham foydalanish mumkin.
Agar salomatlikda muammolar bo‘lmasa, gormonal kontratseptiv vositalar yoki maxsus teri osti implantantini o‘rnatish ham samarali. U 5 yil muddatga qo‘yiladi, ammo kerak bo‘lsa, muddatdan oldin olib tashlanishi ham mumkin.
30+
Endi ayolning farzandlari bor, u homiladorlikdan uzoqroq muddatga saqlanishni istaydi. Buning uchun tibbiyot birgina gormondan tarkib topgan kontratseptiv vositalarni tavsiya etadi. Shuningdek, kontratseptiv plastirlardan foydalanish ham mumkin. Ularni haftada bir marta almashtirib turish kerak. Eng ko‘p qo‘llanadigan vosita sifatida bachadon ichi spirali ham tilga olinadi.
Diqqat! Chekadigan (afsuski, bundaylar soni ortib bormoqda) ayollar, ayniqsa, 35 yoshdan keyin gormonal kontratseptivlardan foydalanmaganlari ma’qul. Chunki aynan shu yoshga kelib tomirlarda turli tiqinlar yuzaga kelishi va yurak kasalliklari xavfi ortadi.
40+
Bolalar katta bo‘lib qolgan, ularni uyli-joyli qilish, nabiralarni erkalash vaqti keldi. Endi ayol homiladorlikdan bir umrga saqlanishni istaydi. Bunda bachadon ichi spirali qo‘l keladi. Hozir ularning gormonal va oddiy turlari mavjud. Gormonal spirallar o‘zidan muntazam ravishda kichik dozada progestin gormonini ajratib turadi. Bu gormon istalmagan homiladorlikning oldini olish bilan birga, hayz kunlaridagi noxush belgilarni ham deyarli yo‘qqa chiqaradi
Ba’zi ayollarga spiral to‘g‘ri kelmaydi. Ularga qin halqasi tavsiya etiladi. U o‘zidan progestogen va estrogen gormonlarini chiqarib turadi.
Gormonsiz variant — qin diafragmasi. U jinsiy yaqinlikdan oldin bachadon bo‘yniga kiydiriladi va aloqadan so‘ng 6-8 soat o‘tgach, olib tashlanadi. Odatda u spermitsid vositalar bilan birga qo‘llanadi.
50 yoshdan oshgan ayollarga gormonal kontratsepsiya o‘rniga maxsus gormonal terapiya tavsiya etiladi. Ammo kontratsepsiyaning boshqa usullarini ham nazardan qochirmaslik kerak. Maxsus gormonal terapiya klimaksning noxush belgilarini yo‘qqa chiqaradi. Bor-yo‘g‘i 5 yil davomida bunday terapiya qo‘llanilsa, u osteoporoz rivojlanishini anchagina susaytiradi, infarkt va insult xavfini esa 50 foizga kamaytiradi.
Mutaxassis: Mohira SODIQOVA, ginekolog.
Jurnalist: Shahnoza SOATOVA
Manba: “Sug‘diyona” gazetasi.
Hayz siklingizni nazorat qilishni istaysizmi? Homiladorlik uchun unumdor kunlarni bilib, homiladorlikni rejalashtirishni istaysizmi? Unda “Lalu — ayollar kundaligi” mobil ilovasini bepul yuklab oling!
Ilova sizga hayz siklingiz xarakterini tushunib, uni kuzatib borishingizda, ovulyatsiya kunini aniqlashda, homiladorlikni rejalashtirishingizda yordam beradi.
Bundan tashqari, ilova orqali hayz oldi sindromi haqida bildirishnoma olish, sikl buzilishi, fertil kunlar kabi holatlarni prognozlash va kuzatib borish, ginekologiya sohasiga oid maʼlumotlar olish imkoniyati mavjud.