Dadam bilan Sobir Abdullaning doʻstligi dadam Qoʻqon, Andijon va Namanganda boʻlib, “Mushtum” jurnali va “Kambagʻal dehqon” gazetalariga ocherk, hikoya, felyetonlar yozib yurgan vaqtlarda boshlangan.
Sobir Abdulla Qoʻqon shahridan Fargʻonaga koʻchadi. Shoirning hujrasi vodiylik ijodkorlarning diydorxonasiga aylanadi. Dadam bu gurunglarda koʻp qatnashgani haqida oʻsha yerlik adiblar esdaliklarida yozishgan. Dadam va Sobir Abdulla, vodiylik Boqiy, Mahjuriy, Anisiy, Habibiy va boshqa ijodkorlar bilan 30-yillar oxiri va 40-yillar boshlarida Alisher Navoiy yubileyi munosabati bilan tashkil etilgan qoʻmitada birga ishlashgani paytda bu doʻstlik yanada mustahkamlangan.
Sobir Abdulla Toshkentga koʻchib kelganidan keyin ularning ogʻaynigarchiligi oilaviy doʻstlikka aylangan. Saodat xola (Sobir Abdullaning ayoli) xushfeʼl, dimogʻida gapirganigami, xuddi erkalanayotganga oʻxshardi. Xushbichimliklari uchun ham pardoz-andoz, kiyimlari juda yarashardi.
Sobir aka kamsuqum, kamtar, koʻngilga tegmaydigan tarzda gapirardi. Hazil, qiziqchilik qilganida iymangandek boʻlib turardi.
Sobir akaning “Tohir va Zuhra “pyesasi yoki “Mavlono Muqimiy” asarlariga yozilgan sheʼrlarini biznikida Yunus Rajabiy, Komiljon gʻijjakchi, Habibiy domla, dadam oʻzlaricha kuyga solib xirgoyi ham qilib koʻrishardi. Baʼzan Shayxzoda domla ozarbayjoncha ashulalarni aytadigan xushovoz qoʻshiqchini udi bilan olib kelar edi. Shunda Yatim Bobojonovni ham teatrdan aytib chiqar edim. Dadamning Sobir Abdullaga yozgan “qorxat”larini oʻqimagan odam yoʻqdir. Dadamning vafotlaridan soʻng Sobir Abdulla xotirlab “Navqiron yillar, oltin satrlar…” maqolasida shunday yozgan: “1945 yilning noyabri, birinchi qor, qor yoqqan kun oʻz ijodiy xonamda yozuv-chizuv bilan mashgʻul edim, eshik qoqib, yosh adib, shoirlardan Turob Toʻla va Said Ahmad hamda yana ikki yigit kelib qolishdi, boshim koʻkka yetdi. Ammo yigitlar uzoq oʻtirmay qoʻzgʻaldilar va oramizga andak uzoqlik tushib, koʻpdan beri koʻrishmagan Gʻafur akadan “elchi” boʻlib kelganlarini, ertaga unikiga borishimni iltimos qilib, chiqib ketdi. Oradan bir soat chamasi fursat oʻtar-oʻtmas Gʻafur Gʻulom telefon qilib, jiddiy ohangda meni birinchi qor bilan qutlab, orqasidan shu soʻzni ilova qildi: “Juda soddasan, doʻstim! Sening shu samimiyligingni yaxshi koʻraman! Kitob javoningdagi Fuzuliy bayozining orasidan qorxatni olib oʻqi!
Fuzuliy qoʻlyozma bayozini ochsam, orasidan shu qorxat topildi:
QORXAT
Qoʻlingizda yarqirab turgan bu xat – qorxat, ukam,
Qoʻlga tushdingiz, ilojsiz, belni bogʻlaysiz mahkam.
Bisti panjum yigʻilurmiz ulfati chor, oʻrgilay,
Harnaki topgan – tayangan boʻlsa nochor, oʻrgilay.
Oʻn qadoq goʻsht, bir qazi – toshkentcha “norin”, deydilar,
Qoʻlga tushgach, xoh ranji, xoh ogʻrin, deydilar.
Issiq uyda siz mulozim, biz tarallo qilgumiz,
Miyani qoʻlga qoqib berguncha yallo qilgʻumiz.
Voqean, yoddan chiqay debdir talabning tantisi,
Yaxna goʻsht, yaproq qazi – zakuskamizning mantisi.
Kim kelur erkan desangiz: saqlabon eski udum,
Men boʻlurman, mavlaviy Shayx, mulla Uygʻuni foʻrum.
Yoz ham oʻtdi, kuz ham oʻtdi, qorga choʻmdi bogʻlar,
Bogʻingizdan bir gʻujum ham totmadi oʻrtogʻlar.
Sobiro, tan ber oʻzing ham, biz kabi mehmon qani,
Bormi insofing, oromizda ushlagan non qani?
Balki bu suhbat arosida yechilgusi tugun…
Xullasi, man yargʻabu boʻlsin ziyofatlar toʻkun,
deb Gʻafur Gʻulom.
Qoʻlga tushsam javobgarman, dab qoʻlim qoʻydim.
1364 muqobil roʻzi jumʼa birinchi qurbon
(1945 yil 16 noyabr)
Qoidaga muvofiq shu bilan kamina qoʻlga tushdi hisoblanib, shu kuniyoq taklifnoma yozishga kirishdim.
“Badri Shoshiy soniy, zamon adabiyotining shirin lisoni, suhbatning joni, doʻstlarning mehriboni, “Mashrablar qissasi”ning qahramoni latifagoʻylarning xazinayu koni, yaʼni birodarim Gʻafur Gʻulomiy qorxatiga muvofiq
TAKLIFNOMA
Assalom ey doʻstu qadrdon Gʻafur,
Faylasuf hoziqu Luqmon Gʻafur!
Haftalar oʻtdi, oʻzim chiqmadim.
Sigʻmaganim joyga boshim tiqmadim.
Maqsad oʻlib, doʻstlarimni bir koʻrish.
Bir chaqirib boshlaridan oʻrgilish.
Oʻylaganing boʻlsaki: “Qilgan aroz!…”
Men kimu men sizga qilib bunda noz!
Yolgʻiz oʻtib har kunimu har kecham,
Ahli ayol ila munavvar kecham.
Gulshan ila boʻlsa guliston chaman,
Ravshan etib ravshani shirin zaqan.
Suv kabi bir umr oʻtar shu qiyos,
Qisqa qilib soʻzni, qilay iltimos.
Istasangiz kulbaga mehmon boʻlish,
Doʻstu qadrdon taniga jon boʻlish:
Qazi, uzum, mantiyu, yogʻliq patir
Yoʻqlasa kim-kimni qadr oʻrnatar!
Soqiyo suhbat mayiga, qachon bir qonaman
Ulfatiy hamjins istab har kecha toʻlgʻonaman.
Hurmat bilan mezbon: Sobir Abdulla
1945 yil 17 noyabr”.
Aytish kerakki, bu ikki qadrdon bir-birlariga koʻplab xatlar yozgan, sheʼrlar bagʻishlagan. Koʻplab doʻstlar bilan yozishgan mushoiralari, sheʼrlari ajoyib oʻxshatishlar, samimiy doʻstlik hazillariga toʻlib-toshgan. Dadam vafotidan keyin ham Sobir aka doʻstini qoʻmsab uyimizga kelib, ayam bilan uzoq suhbatlashib, dadamning xislatlaridan gapirar, “Doʻstimdek odam endi yoʻq, men uchun olam boʻshab qolgandek, singlim bizga chidam bersin”, derdi har kelganlarida.
OLMOS,
Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan madaniyat xodimi
https://saviya.uz/ijod/publitsistika/dostlik-mehri/