Qancha intilganman kursi qoʻymasdan
Dadam jovonidan olguncha kitob.
Qancha izlaganman murgʻak fikrning
Minglab savoliga topguncha javob.
UKAMNING “JANGI”
Ukam minib “saman ot”ini,
“Qilich” ushlab chiqipti jangga,
Beshta dushman samolyotini
Yiqitdim, deb maqtandi menga.
Avvaliga kuldim rosa ham,
Hazildir deb ukamsoʻzlari.
Soʻng hovliga chiqib qarasam,
Yotar edi besh oʻlik ari.
1952
OLMA
Meva berdi yetilib bu yil
Men bogʻimga oʻtqazgan nihol.
Mevalarki, choʻgʻday qip-qizil,
Husni yoqut, shirinlikda bol.
Lablaridan tomizib sharbat,
Ol, ye, deydi, armonda qolma!
Lekin shunga hayronman faqat,
Nega uni deydilar “olma”?
Olma eksa bogʻiga har kim,
Mehmoniga, ol, ye, demasmi?
“Olma” mening mehmondoʻst xalqim –
Odatiga yot soʻz emasmi?
Meva berdi yetilib bu yil
Men ardoqlab oʻstirgan nihol.
Olmalarki, shafakday qizil,
Lekin nomi olma emas, ol!
1952
KEChAGINA
Kechagina edi…
Xayrlashib
Baland togʻlar,
Gulbogʻlar bilan,
Daryolardek toshib,
Qirlardan oshib
Oʻrtoqlar bilan
Qaytgan edik
Oʻynab, kulib
Maktab qoʻyniga.
Koʻz oldimda…
Anhor boʻyi,
koʻm-koʻk chimda
Toʻyib-toʻyib
qoʻzilardek
Choʻzilardik.
Gorn bilan
oqshom yana
saf-saf boʻlib
tizilardik.
Lager bizni
yana maktab,
Fan qoʻyniga
uzatdi.
Koʻksimizga
chechak taqib,
gulxan
Kechagina edi,
xuddi kecha…
Bukun yana
lager bizni
quchoq ochib
kutadi.
yoqib
kuzatdi.
Keng dalalar,
goʻzal bogʻlar
bizlarga koʻz
tutadi.
Qarang vaqtni,
hadeguncha
yil ham oʻtib
ketadi.
Bir yil…
Xuddi bir haftaday,
Ammo oʻzi
sermazmun.
Bir yil…
Bizga oʻqituvchi
Qancha saboq
bermasmi?
Yil ham olgʻa
yuguradi
Hayot olgʻa
yurgandek.
Shu bir yilda
biz maktabdan
talay narsa
oʻrgandik.
Kitob boʻldi
hamdamimiz,
Bilim boʻldi
nur – chiroq.
Shu nur bilan
fan koniga
Qirdik yana chuqurroq.
Yillar oʻtar…
Koʻz oldimda
chiroy ochar
kelajak.
Maktab, lager,
Anhor, bogʻlar
xotiramda qolajak.
Va eslarman
shu kunlarni –
Kechagina edi…
Xuddi kecha…
1953
NUTQ HAQIDA
Har soʻzida “bu”, “anu”,
“Haligi”, “soʻng”, “akaqa”,
“Bu-bu” deydi – nima bu,
“Unaqa”si – qanaqa?
Tiliga kelib qolgan
Soʻzdan qayta olmasa,
“Bu” qoʻshmasdan savolga
Javob ayta olmasa.
Gohi qovushmay soʻzi,
Gapidan toʻxtab qolsa.
Yaxshi bilsa ham oʻzi,
Zoʻrgʻagina “3” olsa.
Oʻzingiz oʻylab koʻring,
Nima, bu, qanaqasi?
Qachon qolar Oʻtkirning
“Nima”, “bu”, “anaqasi”?
Odatlanganman, deding,
Toʻgʻri, hamma gap shunda.
Lekin axir, oʻz tiling
Oʻzingga boʻysunsin-da.
Toʻgʻri, aniq gap tuzib,
Javob bergin soʻroqqa,
Xizmat qilsin har soʻzing
Fikringni toʻlatmoqqa.
Mazmun nomli moʻljalga
Soʻz – otilgan oʻq boʻlsin.
Nishonga tegmay qolgan
Bitta oʻq hamyoʻq boʻlsin.
Doʻstim Oʻtkirjon, buni
Yodingda tut har doim,
Otashin notigʻini
Minbarlar kutar doim.
1954
CHEVAR QIZ
Jajji Lola paxta terdi,
Endi demang u goʻdak.
Bir hovuchmas, bir doʻppimas,
Terdi rosa bir etak.
Tarozibon amakisi
Olar ekan paxtani,
Chevar qiz deb, shirin qiz deb,
Asal qiz, deb maqtadi.
Jajji Lola uyga qaytar,
Yengil uchar qadamlar.
Nega, qancha terding, qiz, deb
Soʻramaydi odamlar?
Koʻzlariga qarab borar
Oʻtgan-ketgan hammaning.
Hech kim soʻrmas, nima dedi
Tarozibon amaking?
Ariqchadan yuzin yuvdi,
Sochlarini taradi.
Soʻngra “hurmat taxtasi”ga
Sekin borib qaradi.
Nomlari bor Gulsumopa,
Nuri, Xayri xolaning
Hamma boru, nimagadir,
Ismi yoʻkdir Lolaning.
Avval bir oz oʻksidi u,
Keyin esa oʻyladi:
Mayli, bir kun uning nomi
Shu qatorda boʻladi.
Hozir “hurmat taxtasi”da,
Mayli, nomin koʻrmasin.
Bugun qancha terding, qiz, deb,
Mayli, hech kimsoʻrmasin.
Baribir, u paxta terar,
Chunki bilar, bu kerak.
Terar har kun bir doʻppimas,
Bir quchoqmas, oʻn etak.
Lolaxonni gazetaga
Yozmasa hamboʻladi.
U chevar qiz, u shirin qiz,
Buni hamma biladi.
1955
ShARQ ERTAGI
Tun.
Gʻarib kulbada
Gʻamgin tebranar sham,
Koʻzlarini yummaydi goʻdak.
– Nima deysan, koʻzim,
Nima deysan, erkam?
– Ona, menga soʻylab ber ertak.
Ertak, dostonlarga
Qancha boy bu olam.
Qanchalar koʻp Sharkda afsona!
Aytgan bilan bitmas –
Ming bir kechalar kam,
Qay birini soʻylasin ona?!
Yo Bahrom ertagi,
Yoinki “Chor darvesh” –
Ozodbaxtning qissasinimi?
Yoki Aloviddin
Va yo Xusrav Parvez,
Yo Jamila erk sasinimi?..
– Uxla, jonim erkam,
Uxla, koʻzimnuri.
Qoʻzichogʻim, koʻzlaringni yum.
Men ertak soʻylayin,
Shirin tushlar koʻrib,
Sen, dilbandim, oromol bir zum.
Uzoq-uzoqlarda
Koʻk dengizlar uzra
Tomchilardan oʻq qilar bulut.
Dahshat bilan kelib
Togʻ ustiga, soʻngra
Qoyalarga doʻq qilar bulut.
Oq soch choʻqqilarning
Yoqasidan tutib,
Chaqmoq bilan urib oʻtadi
Togʻlar bosh egmagach,
Gʻazab bilan bulut
Qoyalarni oʻqka tutadi.
Taslim boʻl, der –
Qoʻlga qilich olib,
Taslimboʻl, der koʻtarib suron.
Bulutning ketidan
Ortiq dahshat solib,
Hushtak chalib keladi boʻron.
Deydi: “Men borliqni
Tilka-tilka qilay,
Qora koʻlka solay jahonga”…
Ammo choʻqqilar tik,
Boqar ishonch bilan
Kelajakka,
Quyoshga,
Tongga…
Bir nafas jimqoldi
Ona nedir oʻylab.
– Soʻng ne boʻldi, soʻyla, onajon?
Sharq ertagin soʻylab,
Ona koʻz oldida
Ertangi Sharq boʻldi namoyon.
“Mana, quyosh chiqdi,
Olam nurga toʻlib
Bulut uzoqlarga yoʻqoldi.
Etaklari uning
Pora-pora boʻlib
Qoyalarda chuvalib qoldi”…
Uxla, jonim erkam,
Uxla, koʻzim nuri,
Qoʻzichogʻim, koʻzlaringni yum,
Borliq jimjit. Goʻdak –
Shirin tushlar koʻrib
Uyqusida qilar tabassum.
1956
KUNLAR SEKIN OʻTADI
Soʻraydi mendan ukam:
Aka, kitob olib ber.
Soʻzin qaytarmay men ham,
Olib berdimalifbe…
Bukun tayyorlik koʻrar
Ukam katta bayramga,
Goh maktab vaqtin soʻrar,
Goh tayinlar ayamga:
– Oʻsha kun uxlab qolib
Maktabdan kech qolmay-a,
Ertalab tura solib,
Meni uygʻoting, aya.
Sevinch sigʻmas ichiga,
Oʻquvchi boʻlar ukam.
Uning bu sevinchiga
Sherik boʻlaman men ham.
Xitoyi qogʻoz oʻrar
Ukamkitob, daftarga.
Goʻyo hozirlik koʻrar
Juda uzoq safarga.
U maktab orzusida
Oʻtkazadi tunlarni.
Hattoki, uyqusida
Sanab chiqar kunlarni.
Zoʻr quvonch bilan ukam
Sentyabrni kutadi.
Kutgan sari kunlar ham,
Qarang, sekin oʻtadi.
1956
ChANOQLARGA QOʻNGAN YULDUZLAR
Tong yellari bilan oʻynashib,
Koʻk shamlari soʻnib qoldilar.
Yoʻq, paxtazor vodiyga tushib
Chanoqlarga qoʻnib oldilar.
Toʻlib oltin chanoqlariga
Mayin jilva qilib kuldilar.
Terimchi qiz quchoqlariga
Oppoq paxta boʻlib toʻldilar.
Yana qancha chevar qoʻllardan
Pardoz olib boʻldilar koʻrkam.
Mehnat teri bilan yoʻgʻrilgan
Yulduzlarga kiyindi oʻlkam…
Haqli, agar oʻz kasbi bilan
Gʻurur qilsa paxtazor ahli.
Oq oltin ham shuncha sevinchdan
Chanogʻiga sigʻmasa haqli.
1956
BOLALIK
Tuproq koʻchalardan chopgan bolalik
Yillar changi ichra asta yoʻqoldi.
Bolalik ketdi-yu, shoʻx suhbatlarda
Uni kula-kula eslamoq qoldi.
Jilgʻalar oshiqar daryo boʻlgani,
Giyohlar boʻy choʻzar doim quyoshga.
Ertaning ishqida yillar oshdimu
Orzu qanotida yetdim bu yoshga.
Qancha intilganman, kursi qoʻymasdan
Dadam javonidan olguncha kitob.
Qancha izlanganman, murgʻak fikrning
Minglab savoliga topguncha javob.
Bolalik!
Men seni bir umr qalbda
Ona suti kabi saqlay muqaddas
Va lekin ertangi kunimdan kechib,
Senga qaytmoqni hech qilmayman havas!
1957
OYGA UCHSAK…
– Oyga uchsak, Xoljonni ham
Olamizmi?
– Hamma uchsa, axir oshnam,
Qolamizmi?
– Argʻimchokdan koʻrkding, Xoljon.
Koʻrmaysanmi!
Uchar boʻlsak Marsga tomon,
Qoʻrqmaysanmi?
– Doʻstlar, sizni hech uyatga
Qoʻyarmidim?!
Anvar oʻzi koʻrqitmasa,
Qoʻrqarmidim?!
1960
DARAXTLAR SUHBATI
QARAGʻAY
Boʻyin choʻzib
Qaragʻay
Yon-atrofga
Qaragay.
Der u:
Barcha daraxtdan
Baland akang –
Qaragʻay.
TERAK
Men terakman,
Terakman.
Men hammaga kerakman.
Osmon mening
Yelkamda.
Men olamga
Tirgakman.
MAJNUNTOL
Boshim egik
Majnunhol,
Majnuntolman,
Majnuntol.
Dam olsangiz
Soyamda,
Men sizlardan
Mamnun tol.
ARCHA
Men archaman,
Archaman.
Men xursandman
Barchadan.
Atrofimda
Aylanib
Hech charchamang,
Charchamang!
OLMA
Men sizlarning
Olmangiz,
Xomligimda
Olmangiz,
Nortojiga
Oʻxshab soʻng
Voy qornim, deb qolmangiz!
OʻRIK
Qantak oʻrik
Otim bor,
Xoʻp mazali
Totim bor.
Magʻizimga berkitgan
Qantim bor,
Novvotim bor.
ShAFTOLI
Sariq, oq shaftoliman,
Zargʻaldoq
Shaftoliman,
Maqtanib oʻltirmayman,
Manandoq
Shaftoliman.
YONGʻOQ
Miya kabi
Shaklim bor,
Boshim toʻla
Aqlim bor.
Meni yegan
Donishmand
Boʻlur degan
Naqlim bor.
NASHVATI
Meni derlar
Nashvati,
Sharbatlarning
Sharbati,
Mazalarning
Mazasi,
Lazzatlarning
Lazzati.
GILOS
Men gilosman,
Quloq sol,
Rangim olu
Totim bol,
Topsang qoʻshalogʻimni
Qulogʻingga
Taqib ol.
1962
PUSHKIN
Men ilk bor maktabga qoʻyganda qadam,
Ilk bor alifbodan olganda taʼlim,
Menga olam aro yuz ochgan olam –
Pushkin dahosiga qilurman taʼzim,
Hali men anglamay Alisherni ham,
Gyote ruhi hali boʻlmasdan hokim,
Xayolim beshigin tebratgan onam –
Pushkin dahosiga qilurman taʼzim.
Ulgʻaydim, kengaydi ufki hayotning,
Dunyo koʻrkin ochdi ulugʻvor, azim.
Koʻzlarimga qilgan keng olamni keng –
Pushkin dahosiga qilurman taʼzim.
Murgʻak dilga tushib sheʼrning havasi
Bayon etganimda ilk koʻngil arzim –
Menga madad boʻlgan otash nafasi –
Pushkin dahosiga qilurman taʼzim.
Hali yoʻlim olis, hayot hali bor,
Hali bu dunyodan koʻp mening qarzim.
To tirik ekanman takror va takror
Pushkin dahosiga qilurman taʼzim.
Shoir boʻlsam bir kun elga munosib,
Meni shoirimdeb atasa xalqim,
Navoiy devonin koʻksimga bosib,
Pushkin dahosiga qilurman taʼzim.
1974
VERGUL HAQIDA
Vergul oʻzi qaydan kelgan?
Qingʻir-qiyshiq joydan kelgan.
Yangi chiqqan oydan kelgan,
Shovva boʻlgan soydan kelgan.
Mergan tortgan yoyga qarang,
Vergul oʻsha yoydan kelgan.
Yoki bukur toyga qarang,
Yershov yozgan toydan kelgan.
Sizga ayondir hoynahoy
Hov kamalak tugʻilgan joy.
Vergul oʻsha joydan kelgan.
Voy oyogʻim, belginamvoy,
Deydi xassa tutgan boboy,
Vergul u boboydan kelgan.
Vergul ayni pilla qurti,
Ayting, qayda pilla yurti?
Vergul uzoq Xitoydan kelgan.
Yoʻq, bir zamon afandining
Bir poy kavishi yoʻqolgan,
Vergul oʻsha bir poydan kelgan.
1991
BIR YOLGʻONDAN QIRQ YOLGʻON
Kaminai kamtarin –
Falonchiyev Falonchi.
Men bir oʻzim rostgoʻyman,
Qolgan hamma – yolgʻonchi.
Yoshimni soʻrasangiz,
Yuz oylik chaqaloqman.
Qotmadan kelgan daroz,
Pakana baqaloqman.
Xush koʻrganim muzqaymoq,
Hammomga tushib yeyman,
Ustiga murch sepib,
Shoʻr bodring qoʻshib yeyman.
Dimlab yesang – soz uzum,
Xom yemakka sholgʻomdir.
Teskarisin aytsalar,
Ishonmanglar, yolgʻondir.
Yana bir suyganim – ov,
Amakim bilan birga
Har yakshanba chiqamiz
Baliq oviga qirga.
Qoʻshtigʻli miltiq bilan
Sazanlarni otamiz.
Tunab qolsak, laylakning
Uyasida yotamiz.
Derlar: oʻgʻlon yoshidan,
Menga haqiqat doya.
Umrimni bir boshidan
Qilay sizga hikoya.
Kelishim boʻlganda shart
Men qamina olamga
Onamning vaqti boʻlmay
Yalinibdi xolamga.
Xolam buvimga aytib,
Buvim yangamga aytib,
Yangam ammamga aytib,
Ammam hammaga aytib,
Hammaning vaqti boʻlmay,
Oʻrtada chiqib janjal,
Omadim kelmasa sal –
Qolar edim tugʻilmay.
Otam shoʻrlik ayrilib
Choʻntakdagi boridan,
Meni sotib olibdi
Chorshanba bozoridan.
Xola, holingiz qalay?
Alamqilsin, ammavoy!
Tugʻmasangiz, tugʻilmay
Qolarmidi Jumavoy?
Bilib qoʻysin elu-yurt,
Men dunyoga kelgan kun
Oʻttiz birinchi fevral,
Soat ikki kechqurun.
Beshikda yotganimda
Bir vokea yuz bergan.
Aytib beray,
Jumavoy
Rost aytishga soʻz bergan.
Soʻrgʻichim soʻrib yotsam,
Eshikni ochib toʻgʻri
Men yotgan uyga kirdi
Qora barzangi oʻgʻri.
Taxlangan koʻrpalarni
Bir-bir olib tashladi.
Bisot sandiqni ochib,
Shoshmay tita boshladi.
Shoʻrlikning xabari yoʻq
Qarab turgan kishidan.
Men kuzatib turibman
Govrapesh tirqishidan.
Qulay fursat kelishin
Moʻljallayman uzokdan.
Asta-sekin qoʻlimni
Boʻshataman qoʻlbordan.
Sandiqni titib boʻlib
Kelgach beshik qoshiga.
Sumak bilan tushirdim
Oʻgʻrining qoq boshiga.
Barzangi gurs yiqildi,
Soʻng turib qochib qoldi.
Shoshganidan eshik ham,
Sandiq ham ochiq qoldi.
– Ey, nomard, – deb
qichqirdim, –
Qochsang urib shataloq,
Eshikni yopib ket-da,
Shamollaydi chaqaloq…
Bu birinchi hikoyam,
Qurboningiz boʻlayin.
Sizni bir bor aldasam,
Til tortmasdan oʻlayin.
Soʻzga bering eʼtibor,
“Bir bor” dedim, “ming bor”mas.
Meni aqli butunlar
Yolgʻonchiga chiqarmas.
Ichim toʻla hikoya,
Qirqtasini aytaman.
Damolinglar, hozircha
Soʻzimni toʻxtataman.
1991
Erkin VOHIDOV
“Umrim daryosi” (“Sharq” nashriyoti, 2001) kitobidan
https://saviya.uz/ijod/nazm/bolaligim-bozorim/