Александр ВАМПИЛОВ ЎРДАК ОВИ

Уч пардали драма

Рус тилидан
Муҳаммад ХАЙРУЛЛАЕВ
таржимаси

ИККИНЧИ ПАРДА

Бешинчи кўриниш

(Зиловнинг хонаси. Дераза ортида ёмғир ёғмоқда.
Зилов телефонда гаплашмоқда).
Зилов (бетоқат бўлиб). Мен сизга, бу телефонда гаплашиш бефойда, деяпман! Ҳа, бефойда. Сизларда ҳамиша шунақа: вақти-вақти билан ҳаво булутланиб, енгил шамол эсиб туради. Нима? Деразага бир қаранг… Бу, сизнингча, вақти-вақти билан ҳаво булутланиб тургани, менимча, жала қуймоқда. Мен жала қачон тўхташини билмоқчиман… (Осойишта) Буни ким билади? Худо, дейсизми? Шу ҳам жавоб бўлди-ю. Табиатни бўйсундирувчилар эмиш! Ҳатто ёмғирнинг қачон тўхташини билмайсизлар-у… Қизиқ, сизлар ўзи нима билан машғул бўласизлар.. Нима? Шошманг, шошманг! Келинг, озгина лақиллашайлик. Барибир сизларнинг ишларингиздан ҳеч қандай наф йўқ… Сингилгинам, жаҳлингиз чиқмасин… Қирқ ёшда? Нима бўпти? Ёшлигингизни эсласангиз ёмонми? Менинг ёшимми? Нима десам экан. “Мен ёш қизчаман, аммо қалбим минг йиллик…” Шунақа қўшиқни эшитганмисиз? Нима? Сизни чақириб қолишдими? Афсус. Ўта афсусланиб қоламан. (Гўшакни жойига қўйиб, каравотга чалқанчасига ётади.)
Хона қоронғилашиб, саҳнада чироқ ёнади.

Учинчи хотирлаш бошланади

Зиловлар хонадони. Каравот-тахта, бир неча стул, дераза раҳида эса мовут мушук турибди. Эрта тонг. Галина чироқ ёнганича қолган, бир даста дафтарлар турган столга бошини қўйган ҳолда ухлаб ўтирибди.Эшикнинг қулфи шиқирлайди. Галина уйғониб бошини кўтаради. Кўзойнагини ечиб столга қўяди ва дераза томонга ўгирилади.
Зилов пайдо бўлади.
Зилов: Салом.
Галина: Хайрли тонг. (Столда турган чироқни ўчиради.)
Зилов: Нега ухламаяпсан?
Сукут.
Нима, ишинг шунақа кўпми? (Костюмини ечиб, каравот устига ташлайди.) Нима, умуман ётганинг йўқми?
Қисқа сукут.
Йўқ-йўқ, бас. Бунақа кўп ишлаш ярамайди. Ахир от эмасмиз-ку. (Тахтага ўтиради.) Турган жойимда йиқилиб тушгудекман. (Эснайди.) Йўқ, бу идорадан кетиш керак. Кетиш, кетиш… Ўзинг ўйлаб кўр, шу ҳам иш эканми? Биласанми, қаёққа бориб келдим?
Қисқа сукут.
Тасаввур қилиб кўргин, Свирскда бўлдим. Кеча тушдан кейин мутлақо кутилмаган бир пайтда… Қаёққа? Чинни заводига. Зудлик билан жўнаб кетишга тўғри келди! Катта кўламдаги воқеа: цехни реконструкция қилиш. Тубдан ўрганиш, умумлаштириб хулоса чиқариш ва илм оламини хабардор қилиш. Нима тўғрисида? Номига завод, аслида – саноат артели. Бир пулга қиммат. Йўқ, бу менга тўғри келмайди. Ахир мен, нима деганда ҳам, инженерман…
Қисқа сукут.
Мактабингга телефон қилган эдим. Дарсда, дейишди… Уйга телефон ўрнатишимиз керак. Бу ўта зарур, ҳўп де… Галка!
Жимлик.
Нима, мен билан гаплашгинг йўқми… Ажаб…
Сукут. Каравотга ётади.
Нима бўлди? Нимадан норозисан? Балки, бирон айбим бордир, айт, нима экан… Балки, кўпдан бери хат олмаганингга? Болалик дўстингдан. Лекин менинг гуноҳим нима? Чарчадим, уйқум келяпти. Кўрпа-ёстиқ бер менга… Эшитяпсанми? Икки соатгина ухлаганман. Вокзалда…
Қисқа сукут.
Йўқ, нима гап ўзи? Балки менга ишонмаётгандирсан?
Галина: Кечки пайт сени шаҳарда кўришибди.
Зилов: Нима-а.. Қизиқ… Ким кўрган экан? Мени кечки пайт шаҳарда кўрганмиш… Ғаройиб!
Қисқа сукут.
Кечки пайт, деб нимани айтасан? Агар соат еттини назарда тутаётган бўлсанг,марҳамат, тушунтириб беришим мумкин.
Галина: Битта сўзингга ҳам ишонмайман.
Зилов: (ҳақоратлангандек бўлиб). Жиддий гапиряпсанми?
Галина: .Сенинг битта сўзингга ҳам ишонмайман!
Зилов: (осойишта). Чакки қиласан. Хотин эрига ишониши керак. Бўлмасам-чи. Оилавий ҳаётда муҳими – бу ишонч. Акс ҳолда, оилавий ҳаёт бемаънилик. Хўш, кеча ким мени шаҳарда кўрган экан. Тўғрироғи, гўё кўрган эмиш?
Галина: Бунинг аҳамияти йўқ.
Зилов: Йўқ, сенда ҳеч қандай шубҳа қолмаслиги учун барини аниқлашимиз керак. Мени ким қаерда кўрган экан?
Галина: Соат ўнда гастрономда кўришибди.
Зилов: Ким?
Галина: Барибир эмасми! Қўшни аёл кўрибди.
Зилов: Марья Васильевнами? Ўшами? Ундай бўлса бари тушунарли. Ахир у узоқдан яхши кўрмайди-ку. Ўзинг ўйлаб кўр, у мени кўрибди-ю, мен уни кўрмабман. Бундай бўлиши мутлақо мумкин эмас. Кампири тушмагир, адаштирган. (Унинг олдига бориб) Галка, жудаям шубҳачи бўлиб қолдинг. Менга нисбатан кўпроқ қўшниларимизга ишонасан. Уялмайсанми. (Уни қучади.)
Галина: (унинг қучоғидан чиқиб). Чарчагансан…
Зилов: Нима бўпти?
Галина: Мени қучоқламай қўя қол, яхшиси, ётиб ухла.
Зилов: Унчалик чарчаганим йўқ. (Яна уни қучоқламоқчи бўлади.)
Галина (ундан нари кетиб). Йўқ. Бу менга ёқимсиз… Умуман энди иккимиз ўртамизда бунақа иш бўлмайди.
Қисқа сукут.
Зилов: (шошиб). Бу нима деганинг? Сенга нима бўлди ўзи? Нега менга бунақа қараяпсан? Бунинг нимаси? Бегоналарга, масалан, зўрлик қилмоқчи бўлган одамга шунақа қарашинг мумкин. Нима бўлганда ҳам эрингман… Ҳатто менга бола туғиб бермоқчисан.
Галина: Ташвишланмай қўя қол. Бола бўлмайди.
Зилов: Нима-а? Бу билан нима демоқчисан? Касалхонага бориб келдингми?
Қисқа сукут.
(Дўқ билан) Гапир! Касалхонада бўлдингми?
Галина: Гўё сен буни истамагансан, деб ўйлаш мумкин.
Зилов: ( у ёқдан бу ёққа юриб). Нима қилиб қўйдинг! Бундай қилишга қандай журъат этдинг! Нега яширинча қилдинг бу ишни? Гапир! Бунақа ишни якка ўзинг ҳал қилишга ҳаққинг йўқ, эшитяпсанми? Нима қилиб қўйдинг! Тушуняпсанми? Йўқ, мен буни кечира олмайман!
Галина:. Айёрлик қилма.
Сукут.
Зилов: Даҳшат бу… Мен билан маслаҳатлашмаганингни кечириб бўлмайди. (Қисқа сукут.) Хўш, энди бу ёғи нима бўлади? Бўлар иш бўлибди.. (Унинг ёнига келади.) Ўзинг қалайсан? Тузукмисан? (Қисқа сукут.) Куйинма. Бўлар иш бўлибди. Бу хатойимизни тўғрилаймиз. Ҳаммаси жойида бўлади, эшитяпсанми? Янаги сафар менинг маслаҳатимсиз қадам босмайсан. Худди шундай. Доим менинг назоратимда бўласан. Ишонмайсанми?
Галина: Битта сўзингга ҳам ишонмайман.
Зилов: Нега? Мен сенга ишонаман-ку.
Галина: Мен эса сенга мутлақо ишонмайман.
Зилов: Ажабо. (бир нафас жим туриб) Қачонлардир бир-биримизга ишонамиз, деб сўз берган эдик, эслаб кўргин… Қўшниларга эмас, бир-биримизга… Балки бунақа бўлмагандир? Ё ёдингдан кўтарилиб кетганми?
Галина: “Қачонлардир”… Эсингга келибди-да. Қачонлардир нималар бўлмаган…
Зилов: Ёки бирон нарса ўзгардими?
Галина: Ўзгардими, дейсанми? Йўғ-е. Фақат бари ўтди-кетди.
Зилов: Гапимга қулоқ сол. Кел, яхшиси, ваҳима қилмайлик. (Унинг олдига бормоқчи бўлади, Галина орқага чекинади .Хона ўртасидаги стулга ўтиради.) Тўғри, баъзи нарсалар ўзгарди. Ахир ҳаёт давом этяпти. Лекин сен билан биз боягидаймиз-ку. Масалан, мен ҳамон ўшандагидайман, ҳеч нарсам ўзгаргани йўқ. Олти йил олдин қандай бўлсам, шундайман. Ўша кечадагидай. Эсингдан чиқмаган бўлса керак?
Галина: Ҳозир кеча эмас, тонг отди. Бас қил. Йўқ, ҳеч нарса қолмади.
Зилов: Йўғ-е, ҳаммаси жой-жойида. Бирон нарса кўнгилдагидек бўлмаса, такрорлашимиз мумкин. Айни чоғда… Бари ўз қўлимизда.
Галина: Ҳеч нарсани қайтара олмаймиз.
Зилов: Ишонмаяпсанми? Мана, ҳозир кўрамиз. Кўзларингни юм. (Қисқа сукут.) Майли, қараб турақол. (Хонани кўздан кечириб чиқиб) Мана бунақа… Айтгандек, у кичикроқ эди… Стол мана бу ерда эди. (Столни жойидан жилдиради.) Каравот – мана бу ерда. (Каравотни жилдиради.) Мана бунинг кераги йўқ. (Дераза раҳида турган мушукни олиб, каравот тагига ташлайди.) Яна нима? Вино бор эди. Уйда вино йўқми? Афсус. Ҳа, гул! Гуллар бор эди… Қанақа гуллиги эсингда йўқми? Менимча, бойчечак эди. Ҳа, апрель эди-да. Апрелмиди?
Галина: Бас қил. Бунга тегма. Яхшиси тегма.
Зилов: (кўнгли қолиб). “Тегма?” Бу билан нима демоқчисан? Ўша кеча мен учун илоҳий бир нарса. Байрам. Ҳозир биз уни қайтарамиз, кўрасан… Гуллар! (Столда турган мис кулдонни қўлига олиб, уни Галинага кўрсатади.) Бу бойчечаклар. Мен сенга бойчечак олиб келганман.
Галина: Нима, мени майна қиляпсанми?
Зилов: Йўғ-е! Наҳот тушунмасанг? Мана бу ерга ўтир… Ўтира қол, илтимос… Мен кирганимда сен дераза олдида ўтирган эдинг. Мана бу ерда ўтир… (Куч билан ўтқазади.)
Галина (стулдан туриб).Тинч қўй мени, илтимос.
Зилов (яна ўтқазиб қўяди). Деразадан ташқарига қараб ўтирардинг.Деразага қарагин… Дераза очиқ эди. (Деразани очиб қўйиб, орқага қайтади.) Яна нима эди?
Галина: Худо ҳаққи, бас қил.
Зилов: Йўқ, худо йўқ эди. Лекин рўпарамизда черков бор эди, эсингдами? Йўқ, планетарий. Ҳа, ичида планетарий, таши эса черков эди. Эсингдами, черковда никоҳ ўқитишни истайман, деган эдинг? Мен сенга нима жавоб қилган эдим?
Қисқа сукут.
Ўшанда, адашмасам, сени ўпиб қўйган эдим… Ҳозир барини такрорлаймиз. Ҳозир шунақа дейсан, мен эса сени ўпиб қўяман.
Галина:. Мени ўз ҳолимга қўй, деяпман. Илтимос.
Зилов: Тўғри, олдинга ўтиб кетмайлик. Сен деразадан қараб ўтирардинг. Киришим ҳамон менга қайрилиб қарадинг… Хуллас, кириб келдим. Сен ўтирган жойингда ўгирилиб, менга қарайсан. Қайрилиб қара… Йўқ, қайрилиб қарашинг керак. Сен қайрилиб қараганингда бир-биримизнинг кўзимизга тикилдик. Ана шу дамларда ҳамма нарса шу кеча ҳал бўлишини англадим. Буни сен ҳам ҳис қилган бўлсанг керак… Хўп. Ҳаммаси навбат билан. Мен кираман, сен менга қайрилиб қарайсан. (Қичқириб) Киряпман!
Галина беихтиёр қайрилиб қарайди.
Ҳа, майли… Бунақаси ҳам бўлаверади… (Ўзича ижро этади.) Кеч қолмадимми?
Галина: Кеч қолдинг. Бугун эрталаб эмас, кеча оқшом келишинг керак эди.
Зилов: Вой, худойим-эй! Тушунсанг-чи, ҳозир сен бу ерда эмас, у ёқдасан, эски уйингдасан. Англаяпсанми? Ўша кеча. Қани… (Ижро этади.) Кеч қолмадимми?
Галина жим. Зилов унинг олдига келиб,
Кулдон – гулларни беради.
Галина: истеҳзо билан). Раҳмат.
Зилов: Бу ерда кимни пойлаб ўтирибсан, ростингни айт?
Галина (бир нафасдан сўнг илжайиб). Салом, Витя. Айт-чи, бирон марта черковда бўлганмисан?
Зилов: Ҳа. Йигитлар билан бир марта маст пайтимизда кирганман. Сен-чи?
Галина (заҳарханда кулиб). Мен эса бувим билан бирга кирганман.
Зилов уни ўпмоқчи бўлади.
Илтимос, суйканма.
Зилов: Йўқ-йўқ. “Суйканма”. Бунақа бўлмаган. Қани, ўшанда нима деганингни эслаб кўр.
Қисқа сукут.
(Аччиқ гина билан). Мана,кўрдингми, ҳеч нарсани эслай олмаяпсан.
Галина: Менинг-ку эсимда-я. (Масхараомуз илжайиб) Тасаввур қилгин: икковимиз зиналар оша тепага кўтариламиз, уйга кирамиз, у ерда эса сокинлик. Шамлар ёниб турибди. Ҳарқалай, тантанали ҳолат эди…
Зилов: Худди шундай! Кейин мен мана бу ерга ўтирдим (ўтиради) ва сендан: “Уй соҳибаси шу ердами?”, деб сўрадим.
Галина: Батамом бошқача бўлган. Сен ҳаяжонланаётган эдинг…
Зилов (ижро этади). Хонадон соҳибаси уйдами? (Жавоб кутади,сўнг ўрнидан сапчиб туради,) Йўқ, навбатчиликка кетган… Хўш! (Ижро этади.) Соҳиба уйдами?
Галина (ўйчан ҳолатда). Ҳа. У ўша кеча навбатчиликда эди…
Зилов (ижро этади). Демак, бугун уйда бўлмас экан-да?
Зилов Галинани қучоқлайди. Галина секингина ўзидан узоқлаштиради.У ўтмиш хотираларига берилиб кетади.
Зилов: Демак, бугун уйда бўлмайди?
Галина:. Бунақа эмас. Мен сенга… (Секин овоз билан ўша сўзларни такрорлайди.) Бирон ёққа борайлик.
Зилов ( “ўйин”ни давом эттириб).Йўқ.
Галина:. Планетарийга борамиз. Ахир бирон марта ҳам бўлмаганмиз у ерда.
Зилов: Йўқ.
Галина: Хоҳласанг, ётоқхонанггача кузатиб қўяман.
Зилов: Мени кетсин деяпсанми?
Галина: Йўқ…Юр, кўчада сайр қиламиз, илтимос…
Зилов: Ҳеч қаёққа бормайман.
Галина: Нега?
Зилов: Негаки… (Ямланиб) Негаки…
Галина (тоқатсизланиб). Нима учун?
Зилов (эслаб). Чунки сени севаман.
Галина: Озгина айланиб юрсак, севмай қўясанми?
Зилов (иккиланиб). Йўқ, лекин ортиқ чидай олмайман…
Галина (дадил). Юр, илтимос. Мени яхши кўришингни исботла… (Кутади, сўнг) Хўш, нима дейсан? (Ҳаяжонланиб) Гапир, гапирсанг-чи.
Зилов (нотабиий оҳангда). Сенсиз яшай олмайман.
Галина: Бунақа эмас. Ҳеч ҳам бунақа эмас. Наҳот ҳис қилмаётган бўлсанг? Қани?
Зилов (иккиланиб). Азизим…
Галина: Бунақа эмас!
Зилов (сўроқ маъносида). Севгилим?
Галина: Йўқ!
Зилов (шумлик билан). Бебаҳо жонгинам!
Галина (изтироб билан). Йўқ! Йўқ! Йўқ! Наҳот шунчалик…
Зилов: Ташвишланма… Бир дақиқа, бир дақиқа… Ҳозир ҳаммаси жойида бўлади… Эсладим! (Қўлидан тутиб) Кел!
Галина (қўлини тортиб олиб). Йўқ! Сен менга энг муҳимини айтмадинг.
Зилов: Бунинг аҳамияти йўқ. (Қучоқламоқчи бўлади.)
Галина: Йўқ! Сен буни эслашинг керак… Қани, эслаб кўр, илтимос.
Қисқа сукут.
(Руҳи тушиб). Эслайсанми ё йўқми?
Сукут. Галина кутади.
Зилов: Жин урсин! Эркаклар бундай дамларда нималар демайди!
Галина (изтироб билан). Ҳаммасини эсингдан чиқарибсан. Ҳаммасини!
Зилов: Хўп, етар. (Бир мунча дағаллик билан) Кела қол. (Уни куч билан ўзига тортади.)
Галина унинг қучоғидан чиқиб,секин орқага чекинади. Ҳар иккаласи жим бўлиб қолади. Галина стулга ўтириб йиғлай бошлайди.
(Астойдил афсусланиб) Ана холос… Ёшликни эсладик.
Чироқ ўчади.

Олтинчи кўриниш

Каравотда ётган Зилов ўрнидан туриб, хонада у ёқдан бу ёққа юради. Деразанинг олдига бориб тўхтайди, сўнг телефонда рақам теради.
Зилов: Дима? Бу мен, Зиловман… Бу ёмғир ҳеч қачон тўхтамайди, шекилли… Сурункасига қирқ кечаю қирқ кун қуяди. Нима? Бир замонларда шунақа бўлган экан… Дима! Ҳозир кетаверсак нима бўлади? Нима? Ключида тунаймиз-а? Кажавасиз кетсак-чи? Мотоцикл кажавасиз бўлса, осонгина олиб ўтамиз, ишончим комил… Бўлмайди, дейсанми? Яхшимас… Очиғини айтсам, кайфият ёмон… Бу ҳам етмагандек, дўстларим мени ғоят хурсанд қилишди… Эшитмадингми? Биласанми, улар менга нима юборишибди? Гулчамбар… Гулчамбар! Гўрга тобут устига қўйиладиган ростакам гулчамбар… Шунақа ҳазил қилишибди лаънатилар! Сенга кулгилими? Менга эса унчалик кулгили эмас… Биласан, менинг кўнглим нозик, энди бу ҳазил тушларимга кириб чиқади… Дўстлармиш! Ҳақиқий дўстлар шунақа қилишадими? Менга қара, сен билмаганмидинг буни? Худога шукур, битта бўлса-да, бамаъни одам бор экан… (Безовта бўлиб) Дима! Кеча мабодо сенга мушт туширмадимми? Худога шукур… (Ҳаяжонланиб) Қария, бемаъни саволим учун кечирасан, айт-чи, менга муносабатинг қанақа? (Тинглайди.) Мен эса… Мен сенга шуни айтишим мумкинки, кечаги кундан бошлаб якка ўзим қолдим…. Йўқ. Шундай ҳис қиляпман ўзимни. Хуллас, менга энг яқин одам сен экансан… (Сохта кулги.) Йўқ, гап бунда эмас…Умуман, худога шукурки, бирга овга борамиз… Ҳа, қўнғироғингни кутаман. (Гўшакни жойига қўйиб, хонада юради, сўнг деразанинг рўпарасига бориб туради.)

Навбатдаги хотирлаш

Техникавий ахборот Бюроси. Зилов билан Саяпин ўтиришибди.
Зилов: Соат бешдан ошди. Бас. (Қоғозларни стол ғаладонига солиб қўяди.) Тўхтат. Кейинги пайтларда худди машинадек ишлаяпсан.
Саяпин: На чора? Мунозара қилиш, баҳслашиш – сенга осон, алоҳида уй-жойи бор одамсан. Бу катта ютуқ. Масалан, бировнинг уйида ҳамма нарса кафтдек очиқ-ойдин кўриниб туради. Хотининг жанжал қила бошласа, ювош одам бўлсанг, чидайсан… Мен эса, балки калтаклашни хоҳларман? Йўқ, дарҳақиқат… Квартира бергандан кейин кўрамиз, ким кимни…
Зилов (кулади). Янги уйга кўчганингизда сизларга бокс қўлқопларини совға қиламан.
Саяпин: Ҳа, квартира масаласида сен эркин одамсан. Бу идора ёқмай қолса, хоҳлаган пайтингда жўнаб қолишинг мумкин.
Зилов: Масалан, қаёққа?
Саяпин: Биронта завод ёки илм-фан идорасига.
Зилов: Бу гапларингни қўй, қария, сен билан менинг замонимиз ўтиб кетди.
Саяпин: Нега энди?
Зилов: Чунки, масалан, сен, менинг дадам айтганларидек, ялқов ва мафкуравий бузуқ одамсан.
Саяпин: Сен ўзинг-чи?
Зилов: Менми? (Илжайиб) Мен-ку яна бирон нарса билан шуғулланишим мумкин. Лекин истамайман. Хоҳишим йўқ.
Саяпин: Шахсан менга бу ерда ҳам ёмон эмас, фақат хотиним…
Зилов: Йўқ, қария, бу идора сен билан мен учун энг мақбул жой. Жонажон ватанимиз шу ер.
Саяпин: Кўрамиз. (Стол устидаги қоғозларни йиғиштиради.) Сенинг режаларинг қанақа? Биз футболга бормоқчимиз.
Зилов: Боринглар.
Саяпин: Унгача (столдан шахмат тахтасини олади) бир қур ўйнашга улгурамиз.
Зилов: Бемалол.
Саяпин: Бугун қизиқ ўйин бўлиши керак. Бизникилар Краснорярск билан ўйнашади. (Телефон рақамларини теради.)
Зилов: Телефонни банд қилма. Қўнғироқ қилишини кутяпман.
Саяпин (телефонга). Кузаков? Кайфиятинг қалай? Бир карра мот қилишни истайсанми? Ундай бўлса, вақтим борлигида кирақол.
Зилов: Қўнғироқ қилишини кутяпман, эшитяпсанми?
Саяпин (телефонга). Эсингдан чиқмадими, мен оқ доналар билан ўйнашим керак… Бўлақол. (Гўшакни жойига қўяди.) Сенга ким қўнғироқ қилиши керак? (Шахмат доналарини тера бошлайди.) Ўша қизча эмасми?
Зилов: Ўша бўлса нима қилибди?
Саяпин: Унга қаттиқ ёпишган кўринасан.
Зилов: Менга ёқиб қолди.
Телефон жиринглайди.
(Гўшакни қўлига олиб) Ира? Салом, жонгинам… Қаердасан?
Саяпин: “Севгилим, қувончим менинг, нега мен билан бирга эмассан…”
Зилов: Сени соғиндим… Ишонмаяпсанми? Қандай қилиб исботлашим мумкин? Қанчалик озиб кетганлигимни ўзинг кўрасан… Ҳа, кечадан бери… Бунга кўп вақт керак эмас. Бунақа ишлар тез бўлади… Қаердасан?. Нима? Автоматдан? Халақит беришяптими? Ким? Тегажоқлик қилишяпти? (Саяпинга) Йигитчалар тегажоқлик қилишаётган экан.. Ана, кўрдингми, нақадар покиза қиз… (Телефонга) Даф бўлинглар, деб ҳайдаб юбор. Милиция чақираман, де… Фақат жилмая кўрма, эшитяпсанми! Соат олтида “Незабудка”да кутаман… “Незабудка”да соат олтида. Кеч қолма… Нима? Улар билан гаплаша кўрма. Мутлақо! (Гўшакни жойига қўяди.) Безори болалар сурбет бўлиб кетишди.
Саяпин: Мен бир нарсани тушунмаяпман, сен уни чиндан севиб қолдингми ёки шунчаки…
Кушак пайдо бўлади.Унинг қўлида юпқагина китобча.
Кушак: Нима, мени қаматиб юбормоқчимисизлар?!
Қисқа сукут.
Бу сохта дардисарни қаердан олдиларинг?
Қисқа сукут.
Мана бу ғирт қалбаки маълумотни қайси бирингиз қўлимга тутқаздингиз?
Зилов: Хўжайин, нима бўлди?
Кушак: Ҳа, албатта, ҳеч нарсадан хабарларингиз йўқ…
Зилов: Нима, бу ерда бирон мавҳумликлар бор эканми?
Кушак: Мавҳумликлар? Сизларни бу қадар камтарсизлар деб ўйламаган эдим. Мавҳумлик! Бари ҳаводан олинган тўқима гаплар! Турган-битгани ғирт ёлғон!
Зилов: Аниқроғи нима экан?
Кушак: (китобни очиб кўрсатади). Мана! Мана! Гўё ҳеч нарса билмайсизлар!
Зилов: Чинни заводими? Наҳотки?
Кушак: У ерда ҳеч қандай қайта қуриш бўлмаган.
Зилов: Йўғ-е, наҳотки?
Кушак:. Бу ерда рост бўлган биронта сўз йўқ!
Зилов: Шунақа бўлса, бу ростдан ҳам даҳшат. Жанжал! Нега бунақа бўлди экан? Аниқлаймиз, бошқа нима ҳам қила олардик? Ҳозир… Асл нусхаси қаёқда экан? (Стол ғаладонларини очиб кўради.)
Кушак:. Бу билан қайси бирингиз шуғуллангансиз?
Қисқа сукут.
Зилов: Мен.
Кушак: Зилов, сиз менга тобора кўпроқ ёқмаяпсиз.
Зилов: Иложим қанча. Ё сочимни бошқача тарашлатсаммикин?
Кушак: Киноя қилишнинг ўрни эмас, Зилов. Бунинг бари, сиз ўйлагандек, кулгили эмас. Ўтиринг, тушунтириш хати ёзинг. (Саяпинга.) Сиз ҳам.
Саяпин: Мен ҳамми?
Кушак: Ҳа, сиз. Айнан сиз. Мақолага ҳар иккалангиз имзо чеккансизлар. Иккалангиз жавоб берасизлар.
Зилов: Бунга Саяпиннинг алоқаси йўқ.
Кушак: Демак, биргина сиз айбдорсиз бунга?
Зилов: Демак, шунақа.
Кушак: Ўзим ҳам шундай деб ўйлаган эдим. Бу сиз томондан олийжаноблик, ҳатто ўта олийжаноблик. Сизни яхши тушуниб турибман. Ҳақиқий дўстларгина шунақа қилишлари мумкин.
Зилов: Унга мен панд берганимни тушуниб турибман.
Кушак: (истеҳзо билан). Аҳ-ҳа, демак, унга сиз панд бергансиз. Демак, сизни жазолаш, уни эса тақдирлаш лозим. Сизни тўғри тушундимми?
Зилов: Мантиқан мутлақо тўғри.
Кушак: Шунақа, шунақа. Умуман олганда, ёмонмас. Ғоят ажойиб… Фақат бир нарса ёмон… Бошқаларни ўзларингизга нисбатан аҳмоқроқ деб ўйлаганларингиз ёмон, дўстларим. Ёки бу ҳам яхшими?
Зилов: Бу ёмон, албатта.
Кушак: Ёмон! Жуда ёмон. Нима учун уни ҳимоя қилаётганингиз ҳаммамизга, жумладан, менга яхши тушунарли… Хўш, мен нимага асосан ҳаммангиздан аҳмоқроқ бўлишим кераклигини айта оласизми?  (Зиловнинг кўзларига тик боқиб). Хўп, денг. Бу масалани сизларнинг олдиларингизга кўндаланг қўйишим керак эди. Эртами ё кечми.
Эшик олдида Валерия пайдо бўлади. Хонадагилар уни кўришмайди.
Зилов: Ҳа, қизиқ масала…
Кушак: Давоми янада қизиқроқ бўлади. Айтинглар-чи, бизнинг идорамизда ишлаш сизларга маъқулми?
Зилов (бир мунча тараддуддан сўнг). Ҳа, маъқул. Нима, масала шу даража кескинми?
Кушак: Мана бу ўтакетган масъулиятсизлик биргина сизнинг айбингиз бўлса, мен сизни ишдан бўшатаман. (Қисқа сукут.) Дўст-биродарлар, кўриб турибсизки, ҳақиқатни айтишингизга тўғри келади. Хўш, бу билан ким шуғулланди? Бир ўзингизми ёки ҳар иккалангизми?
Қисқа сукут.
Саяпин: Бу мақоладан менинг хабарим йўқ. Уни Зилов тайёрлаган. Мен унга ишонган эдим.
Кушак:. Яхши-и… (Зиловга) Хўш, энди нима дейсиз?
Зилов: Айтдим-ку. Мақолани мен тайёрлаганман.
Кушак: Ундай бўлса, масала ҳал. (Саяпинга) Лекин барибир ҳайфсан оласиз. Келажакда то диққат билан ўқиб чиқмаганингизча ҳеч нарсага имзо чека кўрманг. Бу ўз вақтида ҳатто ёш болага ҳам маълум бўлган ҳақиқат. Бемаънилик!
Валерия: Салом.
Кушак: Хайрли кун.
Валерия: (Кушакка). Улар бу ерда нима гуноҳ қилиб қўйишибди? Енгилтаклар! Вадим Андреевич, уларни уришиш эмас, калтаклаш керак. Афсуски, мен ночор аёлман…
Кушак: Ҳа, мен сизга арз қилишга мажбурман. Улар ишда қўпол хатога йўл қўйишибди. Кечириб бўлмайдиган даражада хато, десам тўғрироқ бўлади.
Валерия: Шунақами? Яхшилаб жазоланг буларни. Биринчи навбатда эримнинг жазосини беришингизни сўрайман.
Кушак: Эрингизга, биласизми, нима етишмайди… м-м…
Зилов: Барқарорлик.
Кушак: Ҳа, айнан барқарорлик!
Валерия: (Саяпинга). Ярамас. (Кушакка) Вадим Андреевич, сиз уларни қанчалик жазоламанг, бажону дил маъқуллайман.
Кушак: Қанчалик аянчли бўлмасин, бу сафар жазоламай тура олмайман.
Валерия: Вадим Андреевич! Калламга зўр бир фикр келди. Унга бундан яхшироқ жазо ўйлаб топиш қийин. Сиз уларга ҳайфсан эълон қилишингиз мумкин. Лекин бу улар учун бир пул. Ҳатто ишдан ҳайдасангиз ҳам… Фақат бир нарса…
Саяпин: Қизиқ,нима экан?
Валерия (Кушакка). Айтайми?
Кушак: Айтинг, Валерия. Худога шукур, сизнинг эс-ҳушингиз жойида.
Валерия (Саяпинга ишора қилиб). Уни футболдан маҳрум қиламиз. Бугун. А, нима дейсиз?
Саяпин (жаҳли чиққандек бўлиб). Нима деяпсан!
Валерия: Ҳа, шунақа..Футболга бориш ўрнига бу ерда ўтириб иш қиласан. Тушундингми? Футболга эса бизлар борамиз. Мен ва Вадим Андреевич!
Зилов: Ёмонмас.
Валерия (Кушакка). Нима дейсиз?
Саяпин: (яна норози оҳангда). Сен бу ерда хўжайинлик қилма…
Валерия: (Кушакка). Маъқулми?
Кушак (ясама кулги билан). Қизиқ, албатта… Лекин шу билан бирга … бу жазо…
Валерия: Демак, масала ҳал… Ахир сиз ҳам футбол  ишқибозларидансиз-ку.
Кушак: Менми? Унчалик эмас…
Валерия: Унда Коля учун футбол нималигини тасаввур қила олмайсиз. Юринг! Юринг! Гапимга ишонаверинг, унинг учун бу ҳақиқий жазо.
Кушак: Лекин мен… қандоқ бўларкин?
Валерия: Вадим Андреевич! Улар билан масала ҳал: ҳар иккаласи бу ерда қолиб, иш билан банд бўлишади. Мен-чи? Футболга бир ўзим сўппайиб бормайман-ку…
Кушак: Йўқ, мен-ку… лекин одамлар буни қанақа тушунишлари мумкин? Ҳар хил гап-сўз…
Валерия: Вадим Андреевич! Қанақа гап-сўз бўлиши мумкин? (Саяпинга) Сен қандай фикрдасан, айт-чи?
Саяпин: Вадим Андреевич, афсуски, бизда буйруқ берадиган у. Ҳа, уни гапидан қайтариб бўлмайди.
Валерия: (Кушакни қўлтиғидан тутиб).Вадим Андреевич, кеч қоляпмиз. Зиловни эса таътилга чиқармай туринг. Бир ҳафтага. Овга вақтида етиб бормаса…
Зилов: Бу тўғрида сен ташвишланмай қўяқол.
Валерия: Бу унинг учун энг олий жазо бўлади. (Гарангсиб қолган Кушакни эшик томон етаклайди.) Бўпти, шошиб турибмиз.
Кушак. (остонага етганларида). Валерия, улар шундайлигича қолади, деб ўйласангиз, хато қиласиз.
Валерия: Албатта, ҳар ким айбига яраша жазоланиши керак. Дўстлик ўз йўлига, иш – ўз йўлига… (Чиқиб кетишади.)
Саяпин (ғурур билан). Кўрдингми?
Зилов: Ҳа, у билан хор бўлмайсан.
Саяпин: Турмуш ўртоғим.
Зилов: Ҳа, бир-бирингдан қолишмайдиган оиласанлар. Сен ҳам анойи эмассан…
Саяпин: Қария, сени ишдан ҳайдамайди… Лекин мени ҳам тушун. Квартира масаласи пучакка чиқай деб турган эди. Сенинг кўз олдингда. Наҳот тушунмасанг?
Эшик орқасидан овоз эшитилади.
Овоз. Телеграмма!
Зилов чиқиб, тезда қайтиб киради ва қўлидаги телеграммани очиб ўқийди-ю,бир ерда туриб қолади.
Саяпин: Нима экан?
Зилов: Отам қазо қилибди.
Сукут.
Саяпин:Қачон?
Зилов: Кеча, соат олтида… (Қисқа сукут.) Ота, ота… Билганимда эди… (Сукут. Телефон рақамларини теради.) Галка… Отам қазо қилибди… Ҳа…Ҳа… Сенда пул борми? Қанча бўлса барини олиб кел. Мен кетяпман… Бугун… Ҳозир… Ҳа… Идорада кутаман. Кутаман… (Гўшакни жойига қўяди.)
Саяпин: Улгурасанми?
Зилов: Улгуришим керак… Самолётда беш соат, кемада ярим сутка, у ёғига автобусда… Улгурсам керак, деган умиддаман.
Саяпин: . Ҳа-а… Энди у сени ишдан ҳайдамаса керак.
Зилов: Нима?
Саяпин: Шунақа бахтсизлик бўла туриб, ишдан ҳайдамаса керак, деб ўйлайман. Бундай қилишга ҳаққи йўқ.
Зилов: Овозингни ўчир, тентак!
Зилов  бошини  қуйи эгган ҳолда  ўтирибди. Кузаков билан Вера киришади.
Кузаков: Аликларга салом.
Қисқа сукут.
Нега ғамгинсизлар, қарчиғайлар? Ёки бирон нарса ичкиларинг келиб қолдими? (Шахмат тахтасининг олдига бориб ўтиради.) Қани, бошла, гроссмейстер…
Саяпин: Шошмай тур. Бошқа гап бор.
Кузаков: Бирон нарса бўлдими?
Вера: Ҳаётдан кўнгиллари қолган шекилли.
Кузаков: На чора. Балки улар ҳақдир. Ҳаёт, умуман олганда, бой берилди.
Саяпин телеграммани Кузаковга кўрсатади.
Вера (Зиловга). Алик, сенга нима бўлди? Кечаги ичкиликдан кейин бошинг оғрияптими?
Зилов: Оғзингни юм, тентак!
Вера: Ростдан ҳам феъли айнибди.
Зилов: Овозингни ўчир, деяпман!
Кузаков (Верага). Тегма унга.
Зилов: (Верага). Сен нега келдинг бу ерга? Бу ерда нима бор сенга?
Кузаков: У мен билан бирга келди.
Зилов: Идора-ма идора юришга бошқа одам топмадингми?
Вера: (Кузаковга). Бунга нима дейсан?
Кузаков Верага телеграммани узатади.
Мотам куйи эшитилади.Саҳна қоронғилашади. Мусиқа тинади. Чироқ ёнади.

Хотирлаш давом этади

“Незабудка” кафеси. Зилов билан Галина эшик олдида тўхташади.
Зилов: Энди сен кетавер.
Галина: Уйга кириб чиқишга улгурмайсанми?
Зилов: Нимага?
Галина: Керакли нарсаларингни олмайсанми?
Зилов: Қанақа нарса? Тўйга кетаётганим йўқ-ку… Бора қол. Уйга бор.
Галина: Ҳар қалай, балки бирон нарса…
Зилов: Нима?
Галина: Балки бирга борармиз?
Зилов: Йўқ-йўқ, бир ўзим кетаман.
Галина: Бирга борсак яхши бўлармиди? Сен билан бирга борсам…
Зилов: Нимаси яхши? Бўлар иш бўлибди, ҳеч қандай кўмак ёрдам бера олмайди… Соат неччи бўлди?
Галина:. Йигирма дақиқаси кам олти.
Зилов: Хайр. Самолётнинг вақти бўлиб қолибди. Бу ёққа кириб чиқай. Озгина ичиб олишим керак… Хайр… (Кафега кириб, столлардан бирига ўтиради.)
Галина эшик олдида қолади.
Дима!
Официант келади.
Официант (Галинага). Салом, Галина. Кир, меҳмон бўласан. (Зиловнинг олдига келади.) Салом,Витя.
Зилов: Салом, Дима. Ароқ келтир.
Официант. (секин). Нега хотининг мен билан саломлашмади? Менга-ку барибир-а, лекин бу одобдан эмас… Неча грамм?
Зилов: Икки юз.
Официант кетади. Галина стол олдига келади.
Ҳали ҳам шу ердамисан?
Галина (Ўтиради). Шу ердалигингда сен билан ўтириб турай.
Зилов: Мен ёлғиз қолмоқчиман, тушуняпсанми?
Галина: Тушунмайман. Айни ҳозир ёнингда бўлишим керак, деб ўйлаган эдим.
Зилов: Айни ҳозир бир ўзим қолмоқчиман.
Қисқа сукут.
Галина: Ҳа, тушунаман. Отанг учун мен бегона эдим… Сен учун ҳам кўпдан бери бегонаман… Сенга айтмоқчи эдим, кўпдан бери айтмоқчи бўлиб юрардим… Устма-уст хат оляпман…
Зилов: Қанақа хат?
Галина: Ҳар куни хат оламан.
Зилов: Шунақами? Қизиқ, кимдан экан? Ўша болаликдаги дўстингдан албатта.
Галина: У мени севади.
Қисқа сукут.
Зилов: Сен-чи? Сенинг муносабатинг қанақа?
Галина: Билмайман… Лекин икковимиз ўртамизда… Ортиқ чидаб бўлмайди.
Зилов: Шунинг учун ҳам айни шу пайтда айтишга қарор қилибсан-да?
Галина: Мен сенга керак эмасман.Тўғрисини айтиб қўя қол.
Зилов: Бу гапларни ҳозир айтгани уялмадингми?. Айни отам ўлган кунда дастурхон қилиб ёзяпсан! Раҳмат, анча тинчлантирдинг мени.
Қисқа сукут.
Галина: Мен айбдор бўлсам керак. Лекин ортиқ чидай олмайман… Гуноҳим бўлса, кечир.
Зилов: Йўқ, тортинмай айтавер. Қани, гапириб бер-чи, ўрталарингда…
Галина: Айтадиган ҳеч нарса бўлмаган.
Зилов: Ҳеч нарса? Билмадим, билмадим. Лом-мим демай юрдинг, демак, алдадинг мени. Ўрталарингда нималар бўлганлигини мен қаёқдан билай?
Галина:. Бас қил. Ўйлаб топган гапингни қара-ю.
Зилов: Мен ўйлаб топибманми? Энди кимни севишимни билмайман, деб ўзинг айтдинг.
Галина: Ёлғон!
Зилов: Қай даражага етганингни тушуняпсанми? Шунақа хотинни отамнинг қабрига бошлаб бораманми? Ҳеч қачон! Жўна бу ердан, сени кўргани кўзим йўқ!
Галина: Ақлдан озибсан! Нима деяётганингни ўзинг билмаяпсан.
Зилов: Кет, деяпман сенга! Умуман кўзимга кўринмаслигинг мумкин. Ўша дўстингнинг олдига жўна. Марҳамат. Бахтли бўлишингга тилакдошман!
Галина: Унинг хатларига кўпдан бери жавоб ёзмай қўйганман… Мен унга иккита хат ёзганман, холос. Бор-йўғи иккита хат. Сен нималар деяпсан?
Зилов: (бирдан осойишталик билан). Хўп, майли. Кечирасан, асабийлашдим.Асабларим таранглашиб кетган…
Галина: Ўзим айбдорман. Мени кечир…
Зилов: Майли, сен хафа бўлма… Ёлғиз қолишим керак, дедим-ку сенга… (Қисқа сукут.) Энди уйга борақол. Хўпми?
Галина: (ўрнидан туриб). Яхши.
Зилов: Хафа бўлма.
Галина: Хафа бўлаётгани йўқ. Қачон қайтасан?
Зилов: Қачон? Бир ё бир ярим ҳафтадан кейин.
Галина: Керакли нарсаларингни тайёрлаб бермаганим яхши бўлмади. Ҳатто ёмғирпўшингни ҳам олмадинг.
Зилов: Ҳеч вақоси йўқ, бир амалларман… (Унинг олдига келиб,чаккасидан ўпади.) Кўришгунча.
Галина чиқиб кетади.Сукут.
Официант келади.
Зилов: Соат неча бўлди?
Официант: Беш дақиқаси кам олти… Ейдиган бирон нарса керакмасми?
Зилов: Йўқ… Дима, мен билан бирга ичгин.
Официант (ўтиради). Раҳмат, Витя. Лекин иш пайтида бир грамм ҳам… Биласан, бу – мен учун қонун.(Бир нафасли сукутдан сўнг) Қалайсан, кун санаяпсанми? Қанча қолди? Мотоциклим тахт бўлиб турибди. Витя, қайиқни қатрон билан мойлаб қўйиш керак. Хромовга хат ёзиб юборсанг бўларди.
Зилов: Нима эди?
Официант: Қайиқни айтяпман. Хат жўнатгин.
Зилов: Барини қилиб қўйганман. Қайиқ сувда турибди.
Официант: Яша, азамат.
Зилов: Ўн саккиз кунгина қолибди. (Жим бўлади.)
Официант: Нима тўғрисида қайғуряпсан?
Зилов: Бахтсиз ҳодиса, Дима.
Официант:. Нима бўлди?
Зилов: Отамни дафн қилгани кетяпман…
Официант (қисқа сукутдан сўнг хайрихоҳлик билан). Тушунарли.
Қисқа сукут. Зилов ичади.
Оғир мусибат бу.
Зилов: Айтма… Ярамас ўғил бўлдим мен унга. Тўрт йил мобайнида бирон марта хабар олмадим…
Официант: Ҳа, яхши бўлмабди.
Зилов: Мана, энди кўришадиган бўлдик.
Официант: Узоқдами?
Зилов (тасдиқлаш маъносида бошини силтаб). Улгурмайман, деган хавфдаман. (Бир нафасдан сўнг) Қанча беришим керак?
Официант: Бир сўм олтмиш тийин.
Зилов (ёнидан пул олиб). Айтгандек, мен сендан уч сўм қарзман.
Официант: Уч сўм йигирма тийин, Витя.
Зилов: Кечирасан… (Пулни бериб) Раҳмат.
Официант (пулни санаб). Энди мен сенга ўттиз беш тийин қарз бўлдим.
Зилов ( қўлини силтаб). Қўявер.
Официант: Миннатдорман.
Эшик олдида  И р и н а  пайдо бўлади.
Зилов (официантга). Кўришгунча, Дима.
Официант: Ҳозирча хайр. Бардам бўл, қария, руҳан тушкунликка берилма. (Кетади.)
Ирина (яқинлашиб). Хайрли кеч.
Зилов: Ўтир.
Ирина партада ўтиргандек қўлларини столга қўйиб, қаддини тикиб ўтиради, сўнг тўсатдан кулиб юборади.
(Унинг қўлларига кафтини қўяди.)
Хўш? Нима қилдинг?
Ирина: Мен итоаткор қизчаман. Сен айтганингдек қилдим.
Зилов: Баракалла, ақлли қиз. Ана у безорилар нима бўлди? Телефон будкаси олдидаги йигитчаларни сўраяпман.
Ирина: Айтма. Улардан аранг қочиб қутулдим. Аллақандай жиннисифат болалар экан. Аввал телефон будкасидан чиққани қўйишмади.
Зилов: Вой, ярамаслар-эй.
Ирина: Йўқ, улар ростдан ҳам ақлдан озишган. Эшикни очинглар, бўлмаса сўкиниб бераман, дедим. Биттаси нима дейди, де? Йўқ, сўкинма. Яхшиси, биз билан бирга юр. Менинг туғилган куним, дейди. Мен йигитим билан учрашгани кетяпман, дедим. Улар, биз сени кузатиб қўямиз, дейишди. Сен мени алдабсан. Озиб қолмабсан. Жиндек ҳам озмабсан. Лекин ғамгин кўринасан.
Зилов: Мен кетяпман.
Ирина: Қачон?
Зилов: Ҳозир. Хайрлашамиз-у, аэропортга жўнайман.
Қисқа сукут.
Ирина: Албатта кетишинг зарурми?
Зилов: Зарур.
Ирина: Ундай бўлса, бор. Мен сени кутаман. Узоқ кутишим керакми?
Зилов: Узоқ. Бутун бир ҳафта.
Галина пайдо бўлади. Қўлида ёмғирпўш билан портфел. Зилов билан Ирина ўтиришган столга яқинлашар экан, уларни кўриб, тўхтайди.
Қисқа сукут. Галина уларга, улар Галинага қараб қолишади. Зиловнинг кафти ҳамон Иринанинг қўлларига қўйилган.
Галина столга яқин турган стуллардан бирига ёмғирпўш билан портфелни қўйиб, тезда чиқиб кетади.
Қисқа сукут.
Ирина: У ким?
Зилов: Менинг хотиним.
Ирина ( ҳайратланиб). Хотининг?
Зилов: Ҳа, мен уйланганман…
Сукут.
Шунақа… Ҳайратланиб қолдинг… Ер билан яксон бўлдинг. Сен учун ҳамма нарса тамом …
Қисқа сукут.
Ҳамма нарса тугади, тўғрими? А? Нега жимсан? Бунақа пайтларда, биласанми, нима дейишади? Мен сенга ўргатишим мумкин…
Ирина (секин). Йўқ…
Зилов: Нима “йўқ”? Хотиним бор, деяпман-ку… Нима,бунинг аҳамияти йўқми?
Ирина: Аҳамияти йўқ… Барибир эмасми…
Зилов: ёнига ўтириб, уни қучоқлайди). Жонгинам, қувончим! Девордек оқариб кетдинг. Тинчлан. Буларнинг бари ҳеч гапмас. Мен ростдан уйланганман, никоҳ қилинганман, аммо биз кўпдан бери эр-хотин эмасмиз, шунчаки дўст бўлиб қолганмиз, холос.
Ирина: Ростданми?
Зилов: Биринчи куниёқ сенга барини айтиб беришим мумкин эди. Лекин нимага керак бу? Қўйсанг-чи! Агар сени алдамоқчи бўлганимда бугун ҳозир алдардим. Синглим, деб айтган бўлардим.
Ирина: Дастлаб нақ ўлиб қолай дедим… Кейин ўзимча, уйланганми-йўқми – барибир эмасми дедим-у, даҳшатга тушдим.
Зилов: Бечора қизалоқ! Ўзимнинг гўзалим! Нақадар жозибали эканлигингни ўзинг ҳатто тасаввур ҳам қилолмайсан…
Қисқа сукут. Зилов Иринанинг қўлини ўпади. У атрофга қараб қўяди.
ИРИНА. Бирон нарса егим келяпти…
Зилов: Ажойиб фикр. Ҳозир овқатланамиз.. Бирон нарса ичамиз, тўғрими? (Баланд овоз билан) Дима!
Ирина: .Самолётинг нима бўлади? Улгурасанми?
Зилов (шаштидан тушиб). Сен ҳақсан. Шошилишим керак.
Официант келади.
Официант (Зиловга). Мени чақирдингми?
Зилов: Ҳа… (Қисқа сукутдан сўнг бир мунча иккиланиб). Ейдиган бирон нарса ва вино… Кўп эмас.
Официант: Аниқроқ айт, ейдиган нима?
Зилов (Иринага). Нима истайсан?
Ирина: Сен нима есанг, мен ҳам шу.
Зилов: (қатъий). Бифштекс. Салат, бир шиша вино ва икки юз грамм коньяк.
Ирина: Самолётга кеч қолмайсанми?
Зилов: Эртага жўнайман. (Официантга) Сен барини англадинг-ми?
Официант: Тушунарли.
Мотам куйи бошланади-ю,шу заҳоти бошқа, бачкана куй билан алмашади. Чироқ ўчиб, қайта ёнади.

Еттинчи кўриниш

Зилов ўз уйида хона ўртасида дераза томонга қараб турибди.
Зилов: (телефон рақамларини териб). Ётоқхонами? Илтимос, қирқинчи хонадан Иринани чақириб беринг… Нима? Кўп бўлдими? Буюмларини кўтариб кетди, дейсизми? Институтга кира олдими, билмайсизми? Бугунми? Бир дақиқа! Қабул комиссиясининг телефони борми сизда? Икки йигирма уч ўттиз етти… Раҳмат. (Қайтадан рақам теради.) Қабул комиссиясими? Сизни таҳририятдан безовта қиляпти… Кузаков… Ҳа, Кузаков… Сизга илтимос. Институтларингизга Рожкова Ирина Николаевна деган қиз ҳужжат топширган… Рожкова. Инглиз тили куллиятига… Танловдан ўта олдими, йўқми, шуни билиб берсангиз… Ҳа, зудлик билан… Телефон – беш йигирма қирқ саккиз… Қирқ минут? Раҳмат. Кутамиз. (Гўшакни жойига қўйиб, телефон олдида ўтиради.)
Чироқ ўчади.

Навбатдаги хотирлаш

Зиловларнинг бири иккинчисидан ўртадаги девор билан ажратилган икки хонали квартираси. Меҳмонлар кутиб олинган биринчи хонада турли қутилар, ов милтиғининг ўқлари турган столда ўтирган Зилов овга тайёргарлик кўрмоқда. Деворга осиб қўйилган ов милтиғи, ёғоч ўрдаклар ва Зиловнинг фотосурати кўзга ташланади. Иккинчи хонада эса  Галина  сафарга ҳозирлик кўрмоқда. Столда янги телефон аппарати пайдо бўлган. Галина сафарга ҳозирлик кўришни тугаллаб, чамадон қопқоғини ёпади ва стулга ўтириб хаёл суради.
Қўшни хонадан Зилов киради.
Зилов: Тайёр бўлдингми? Йўлга чиқишдан олдин бир зум ўтирайлик. (Ўтиради.) Телеграмма жўнатдингми?
Галина: Ҳа.
Зилов: Кутиб олишадими?
Галина: Ҳа, кутиб олишади…
Зилов: Уларнинг уйдалигига аминмисан?
Галина: Ҳа, ҳамиша кимдир уйда бўлади.
Зилов: Яхшилаб дам ол. Қўзиқорин тергани олиб боришсин… Амакинг овчи эмасми?
Галина: Менимча, йўқ…
Зилов: Умуман ов масаласи қалай у ерда? Билмайсанми?
Галина: Менимча, яхши. Зўр ўрмон, кўл… (Тўсатдан) Бирга борайлик.
Зилов: Ўша ергами? Овга-я?
Галина: Йўқ, ҳазиллашдим. Сени олиб бормайман у ерга… Сенсиз ўзим мириқиб дам оламан.
Зилов: Тўғри, алоҳида-алоҳида кетганимиз маъқул.
Галина: Рост айтасан.
Зилов: Тезда ов мавсуми бошланади, янги жой қидириб юриш ноўрин. Бир йилдан бери кутаман, таваккал қилиб бўлмайди.
Галина: Ҳа… Таваккал қилишнинг зарурияти йўқ. (Сукут. Ўрнидан туради.) Мени кузатаман, деб ўтирма. Чамадоним енгил… Таксида кетаман.
Зилов: Ихтиёринг… Қачонга кутай сени?
Галина: Кутиш? Сен мени кутармидинг?
Зилов: Бўлмасам-чи. Қачон келасан?
Галина: Қачонлардир келаман…
Зилов: Қачонлардир? Бу нима деганинг?
Галина: Ҳазиллашдим. Бир ойдан кейин келаман… Хўп, кел, хайрлашайлик.
Ўпишади.
Сенга омад ёр бўлсин. Мени эслаб тур. Баъзи-баъзида. Хайр.
Зилов: Хайр… Қайтишингдан олдин албатта телеграмма жўнат. Эшитяпсанми?
Галина: (остонага борганида). Албатта… (Чиқиб кетади.)
Зилов: (бир нафасга ўйланиб ўтириб қолади, сўнг хонани айланиб чиқиб, дераза олдига боради, ташқарига қараб олиб, яна хонани айланиб чиқади. Кейин каравотга ўтириб, телефон рақамларини теради). Ётоқхонами? Илтимос, қирқинчи хонадан Иринани чақириб қўйинг… Рожкова Ирина Николаевна… Чақирадиган одам йўқ? Бўлмаган гап. Мен институтдан иш юзасидан чақиряпман… Проректор… Ҳа, проректорман… Марҳамат қилинг… Кутаман. (Диванга ётади. Сукут.)
Телефон жиринглайди.
(Гўшакни кўтариб, бегона овоз билан) Ўртоқ Рожкова?. Янглишмасам, Ирина Николаевна… Сизни проректор безовта қиляпти… Гап шундаки, бизда бир масала чиқиб қолди… Комсомолмисиз? Йўқ?  Нега? Бу изоҳмас… Балки, Худога ишонарсиз? Бўлмаса нимага ишонасиз? Буни , сизнингча, ким билиши керак? Мен билишим керакми? Жиддийроқ бўлиш керак, ўртоқ Рожкова, жиддийроқ… Хўп, яхши, сизни институтга қабул қиляпмиз, стипендия берамиз… имтиёзли стипендия. Биласизми, нима учун? Чиройли кўзларингиз учун… Янглишмасам, кўзларингиз кўк… (Ўз овози билан) Салом, менинг қувончим… (Кулади. ) Ўзимман… Чиндан ишондингми? Бўлди, сўкинма… Кўрасан, ҳаммаси худди шунақа бўлади… Уйдаман… (Дадил) Гап бундоқ. Тезда меникига етиб кел… Ҳозирнинг ўзида… Ҳа… Бир ўзимман… Ёлғиз бечораман… Жўнаб кетди… Ҳозирча бир ойга… Ҳеч қандай эътироз бўлиши мумкин эмас. Кутаман… Осонгина топасан… Кўрсатган эдим-ку… Ҳа, бекатдан иккинчи уй… Яшил болахона… жуда тўғри. Бешинчи қават, йигирманчи хонадон… Йигирманчи… Кутаман… (Гўшакни жойига қўйиб, у ёқдан бу ёққа юради,сўнг дераза раҳига ўтиради.)
Галина кириб келади.
Нима бўлди? Бирон нарсанг эсингдан чиқиб қолибдими?
Галина: Йўқ, мен сенга ростини айтмоқчи бўлиб орқамга қайтдим. Мен батамом кетяпман.
Зилов: Батамом?
Галина:. Ҳа.
Қисқа сукут.
Зилов: “Батамом” – буни қандай тушуниш керак? Бир умргами?
Галина:. Шундай. Бир умрга.
Зилов: Сен буни жиддий айтяпсанми?
Қисқа сукут.
Буни ўйлаб топганингга кўп бўлдими?
Галина: Ҳа.
Зилов: Демак, бир оғиз айтмасдан кетиб юборишинг ҳам мумкин экан-да?
Галина: Бундай қила олмадим, кўриб турибсан.
Зилов: Тўғри қилаётганингга ишончинг комилми?
Галина: Мени такси кутяпти. Алвидо.
Зилов: Тўхтаб тур. Бунақа ишлар шу йўсинда қилинмайди. Бир умрга кетмоқчисан-у, менинг қандай фикрдалигим билан ҳатто қизиқмайсан.
Галина: Илтимос, бошқа гаплар ортиқча. Нима кераги бор? Ҳамма гапларни айтиб бўлганмиз… Олти йил давомида… Ортиқ бардош бера олмайман… Алвидо.
Зилов: Йўқ, бунақаси кетмайди. “Батамом”, “Бир умрга”, “Алвидо” – буларнинг барини каллангдан чиқариб ташла. Бир ойга кетасан, бундан кўпмас.
Галина: Поездга кеч қоламан.
Зилов: Тупурдим ўша поездингга. Қайтиб келаман, деб сўз бер. Бўлмаса уйдан чиқармайман… Сўз бер ва манзилингни ёзиб қолдир. Эшитяпсанми?
Галина: Қанақа манзил.
Зилов: Амакингнинг манзили.
Қисқа сукут.
Галина: Мен амакимникига кетаётганим йўқ.
Зилов: Нима-а? Бўлмаса қаёққа кетяпсан? Кимникига? Болаликдаги дўстингникигами?
Қисқа сукут.
Ўшаникигами?
Галина: Ҳа.
Қисқа сукут.
Бошини қуйи эгиб ўтиради.
Зилов (жиғибийрон бўлиб). Гап бу ёқда экан-да…
Галина: Ўзингни гўлликка солма. Қаёққа кетяпман, кимникига кетяпман – сенинг учун бари бир. Бу сени мутлақо ташвишлантираётгани йўқ. Сени аллақачон ҳеч нарса ташвишлантирмай қўйган. Сен учун ҳамма нарса бефарқ. Дунёда ҳеч нарса сени қизиқтирмайди. Сенда юрак деган нарсанинг ўзи йўқ. Гап шунда. Мутлақо юрак йўқ…
Зилов (уни силкитиб). Сенда-чи, ярамас, сенда борми юрак? А? Қаерда у? Қаерда, деб сўраяпман? Агар бор бўлса кўрсат менга!
Галина: Қўйиб юбор… Қўйиб юбор, деяпман.
Зилов: Ҳа, шошяпсан… Билиб турибман, менга хиёнат қилишга ошиқяпсан… Йўқ, жин урсин! (Иккинчи хонага судраб киради.) Бу унчалик осон гапмас. (Стулга ўтқазади.) Ўтир, жойингдан жилма! Бузуқи аёл! (Болохонага чиқиб қичқиради) Ҳой, биродар! Ҳайдовчини чақириб юборинг, илтимос.
Галина бошини қуйи эгган ҳолда ўтираверади.
Келиши билан айтиб қўйинг. Чамадонни олиб, юқорига кўтарилсин. Раҳмат! (Орқага ўгирилиб қўшни хона сари чопади. Аммо Галина эшикни ичидан қулфлаб олишга улгуради.)
Оч! (Эшикни тақиллатади.) Оч, деяпман! (Орқага қайтиб,елиб бориб елкаси билан эшикка урилади. Эшик очилмайди.) Оч!. Оч, деяпман! Оч! Бўлмаса, ўзингга ёмон бўлади!
Галина эшик олдига ўтириб йиғлайди.
(Бир  нафас жим туриб) Оч эшикни, яхшиликча сўрайман… Қонимни қайнатма, кейин афсус қиласан.
Галина ҳўнграб йиғлай бошлайди.
(Жим туриб қолади.) Ҳа, майли. Оч, тегмайман. Ана у дўстингни эса, эшитяпсанми, ўлдираман… Очақол… Ҳеч қаёққа бормайсан… Бу бемаънилик.
Галина ўрнидан туриб, кўзёшларини артади.
Менинг хотиним эканлигингни унутма… Шу гапингни эшитишим билан сени бўғиб қўймаганимга ҳайронман. (Бир нафас жим бўлиб туради.) Қулоқ сол! Мен сен билан очиқчасига гаплашмоқчиман. Очиқчасига гаплашмаганимизга кўп бўлди. Масала шунда.
Галина секин юриб эшик олдидан кетади.
(Астойдил эҳтирос билан) Мен ўзим айбдорман. Буни биламан. Сени шу даражага олиб келган ўзимман… Сени қийнаб юбордим. Лекин, қасам ичиб айтаманки, бунақа ҳаёт ўзимнинг ҳам мана бу еримга келган… Тўғри айтдинг, бу дунёда нима бўлмасин, ҳаммасига бефарқ қарайман. Мен билан нималар бўлаётганини ўзим ҳам билмайман… Билмайман… Наҳот менда юрак деган нарса бўлмаса? Ҳа, ҳа, менда ҳеч нарса йўқ, биргина сен борсан. Буни мен бугун тушундим, эшитяпсан-ми? Сендан бошқа нимам бор менинг? Дўстларимми? Ҳеч қандай дўстим йўқ менинг… Аёлларми? Ҳа,улар бўлган. Лекин уларнинг нима кераги бор?! Гапимга ишон, улар менга бир пулга керак эмас… Яна нима? Идорадаги ишимми? Вой, Худойим! Тушунсанг-чи, буларнинг барини юракка яқин олиб бўладими! Мен яккаман, ёлғизман, бу дунёда сендан бошқа ҳеч нарсам, ҳеч кимим йўқ. Ёрдам бер. Сенсиз хароб бўламан… Бирон ёққа кўчиб кетамиз! Турмушни янгидан бошлаймиз, ҳали унчалик қари эмасмиз-ку…
Ирина пайдо бўлади.
Эшитяпсанми?
Ирина тўхтаб қолади.
Эшитяпсанми?
Ирина: Ҳа.
Зилов:. Истасанг, овга олиб бораман. Хоҳлайсанми?
Ирина: Хоҳлайман.
Зилов: Жуда соз… У ерда биласанми, нималарни кўрасан? Қасам ичиб айтаманки, бунақа нарсаларни тушингда ҳам кўрмагансан. Фақат ўша ерларда ўзингни одам деб хис қиласан. Мен сени қайиқда олиб кетаман, эшитяпсанми? Сен қайиғимизни ҳатто кўрмагансан. Нарги қирғоққа ўтказиб қўяман, хоҳлайсанми?
Ирина: Ҳа. (Бу гапларнинг сеҳрига берилгандек, анграйиб туриб қолади.)
Зилов: Аммо, билиб қўй, жуда эрта, тонг ёришмасдан туришимиз керак. У ерда қанақа туман бўлишини кўрасан. Биз, худди тушдагидек, номаълум томонга сузиб кетамиз. Офтоб чиққанда эса… Айтма! Бу манзарани ҳеч нарса билан таққослаб бўлмайди. Биласанми, қанақа сокинлик. Гўё сен ўзинг ҳам йўқсан у ерда. Ҳа, ҳеч нарса йўқ, ҳеч нарса бўлмайди ҳам… Ўрдакларни ҳам кўрасан. Албатта. Тўғри, мен унчалик мерган эмасман. Лекин гап бунда эмас-ку… Овга биронта аёлни олиб бормаган бўлардим. Фақат сени… Биласанми, нима учун? Чунки,  сени севаман… Эшитяпсанми? Оч эшикни!
Ирина: Нима, ёпилиб қолганмисан?
Зилов эшикни итаради.
Ростдан ҳам. (Калитни бурайди.)
Зилов эшикни ланг очади.Сукут. Зилов ҳайрон, ўзини бир мунча йўқотиб қўйган.
Нега менга бунақа қараяпсан?
Зилов: Жин урсин! Қироличанинг ўзисан! Кўйлагинг бунча чиройли! Ғаройиб! Қаердан олдинг уни?
Ирина: Эски кўйлак… Кеча ҳам, ўтган куни ҳам шу кўйлакда эдим-ку…
Зилов: Йўғ-е… Барибир бугун бошқачасан… Мен сени ҳеч қачон бунақа кўрмаганман.
Ирина (шодланиб). Ростданми? Ким сени бу ерга қамаб қўйди?
Зилов: Ким дейсанми? Ҳа, қўшнимиз. Ёши катта одам-у, шунақа бемаъни ишларни қилиб юради.
Ирина: Сен ростдан ҳам мени шунақа яхши кўрасанми?
Зилов: Қанақа?
Ирина: Ҳозир айтганингдек.
Зилов (уни қучоқлаб). Бунга шубҳанг борми?
Ирина: Йўқ… Мен эканлигимни қаёқдан била қолдинг? Ё қадамларим товушини биласанми?
Зилов: Бўлмасам-чи.
Ирина (ўзини бахтиёр ҳис қилиб). Ишонсамми-йўқми?
Зилов: Нега ишонмаслигинг керак? Сенинг келишингни кутаётган эдим… Лекин, ростини айтсам, келаётганингни болахонадан кўрган эдим.
Ирина: Овга борадиган жойинг олисми?
Зилов: Нима дединг? Ҳа, ҳа, анча олисда. Жудаям узоқда.
Ирина: Дадам ҳам мени овга олиб борарди… Нима бўлганда ҳам сен билан бирга бораман. Институтга кираманми-йўқми – барибир бораман. Қачон?
Зилов: Нима қачон?
Ирина: Овга қачон кетамиз, деяпман?
Зилов кула бошлайди.
Нега куляпсан?
Зилов кулишда давом этиб, жавоб бера олмайди.
Сенга нима бўлди? Нега куляпсан?
Зилов (кулги аралаш). Йўқ, йўқ… Менга эътибор берма… Мен шунчаки… Баъзи нарсаларни эслаб қолдим… Ҳозир… Ҳозир… (Кулишдан тўхтаб) Мана, бўлди.
Ирина (сергакланиб). Менинг устимдан кулаётганинг йўқми?
Зилов: Йўғ-е, нима деяпсан?! Бир латифани эслаб қолдим. Кеча идорада айтиб беришган эди. Бирдан эслаб қолдим. Шунақа ҳам бўлиб туради-ку.
Ирина: Менга ҳам айтиб бер.
Зилов: Нимани айтай?
Ирина: Ўша латифани.
Зилов: Арзимайди.
Ирина:. Майли. Айтақол.
Зилов: Хўп, майли… Эр иш юзасидан сафарга, йўқ, хотин иш юзасидан сафарга кетади… Бор-е, бўлмаган гап.
Ирина: Йўқ, гапириб берасан.
Зилов бошини чайқаб “йўқ” ишорасини ифода этади.
Нега?
Зилов: Сенга мумкинмас. Бамаъни латифалардан эмас.
Ирина:. Овга қачон кетамиз?
Зилов: Озгина қолди.
Чироқ ўчади.
Қоронғиликдан телефоннинг жиринглагани эшитилади.Чироқ ёнади.
Телефон олдида ўтирган Зилов гўшакни қулоғига тутади.
Зилов: Ҳа…ҳа… Нима? Ҳужжатларини қайтиб олибди? …Танловдан ўтмабдими? Сиз буни аниқ биласизми? Бир дақиқа! Ҳужжатларини қачон қайтариб олган? Тушунарли… Шошманг, яна бир дақиқа! Сиздан катта илтимос… Айтинг-чи, сиз уни шахсан танийсизми? Ундоқ бўлса, мабодо, тасодифан кўриб қолгудай бўлсангиз, Зилов… Ҳа, Зилов қўнғироқ қилди, деб айтиб қўйинг. Менга албатта қўнғироқ қилсин. Илтимос… (Гўшакни жойига қўяди.) Демак, кетган.

Парда

УЧИНЧИ ПАРДА

Зиловлар хонадони.Столда каттакон қопчиқ-рюкзак билан ғилоф кийдирилган ов милтиғи турибди. Диванда пахталик камзул, полда кирза этиклар ётибди. Дераза ортида ҳамон ёмғир ёғмоқда.
Бошига кепка, эгнига свитер билан кенг-мўл шим кийган, яланг оёқ Зилов телефонда гаплашмоқда.
Зилов: Йўқ, ортиқ чидай олмайман… Дима, биласанми, мен нобоп овчиман, лекин, Худо шоҳид, ёмон ўртоқ эмасман. Мен сенга ўхшаб… Йўқ, кутмайман… Тоқатим тоқ бўлди. Майли… Худо сенга ёр бўлсин… Мотоциклинг ҳам ўзингга… Ҳа, ҳозир, шу дақиқаларда… Ҳа, ёмғирда шибба бўлиб… Бир амалларман… Ключигача автобусда кетаман, у ёғига – пиёда… Пиёда қанақа юриш кераклигини билмайсанми? Тўғри, демак эсингдан чиқмабди… Нима? Қайиқми? Ҳар қачонгидек – марҳамат… Ҳа, меники, нима бўпти? Ҳар қачонгидек тенгма-тенг… Йўқ, ҳеч ҳам аяётганим йўқ, бекорга ташвишланяпсан… Бир дақиқа, Дима, сабр қилиб тур! Бир нарсани сўрамоқчи эдим… тўхтаб тур… Ҳа! Кеча менинг башарамга туширган сен эмасмисан? Ҳеч эслай олмаяпман… Йў-ўқ, шубҳа қилаётганим йўқ, шунчаки сўраяпман… Билганимда сўрамаган бўлардим… Майли, кечирасан, бунга эътибор берма… Шунчаки, қизиқ-да. Яна бир карра узр, хафа бўлма… Хўп, ўша ерда кўришамиз… Кўришамиз… Салом. (Гўшакни жойига қўйиб, тайёргарлик кўра бошлайди. Этикларни кияди.)
Эшик тақиллайди.
Ҳозир!
Эшик ортида овоз. Телеграмма!
Зилов (чиқиб кетади ва телеграммани кўтариб киради, уни овоз чиқариб ўқийди). “Қадрли Алик! Энг яхши дўстимиз Зилов Виктор Александровичнинг бевақт вафоти муносабати билан чуқур таъзия билдирамиз… Бир гуруҳ ўртоқлар…” (Сукут) Бир гуруҳ ўртоқлар… Ана сенга… (Телеграммани шошмасдан майдалаб йиртади.)

Мотам куйи эшитилади ва у тезда шўх куй билан алмашади. Қоронғида саҳна ўзгаради.Чироқ ёниб, куй тўхтайди.

Охирги хотирлаш бошланади

“Незабудка” кафеси. Иккита стол бирлаштирилган. Официант дастурхон тузайди. Қора кастюм кийган Зилов аллақандай тантанали, ҳаяжонланган қиёфада ўтирибди.
Зилов: Хуллас. Яна бир жуфт шампан виноси. Бўлмасам-чи. Ахир биз учун байрамми-йўқми?
Официант: Қанча одам бўлади?
Зилов: Етти киши.
Официант:. Кимлар?
Зилов: Ҳар қачонгидек. Дўстлар! Яна ким бўлиши мумкин? Ростини айтсам, уларни кўргим йўқ.
Официант: Нима, аразлашиб қолдиларингми?
Зилов: Аразлашиб дейсанми? Шунга ўхшаш… Балки бунақамасдир… – Э-э, бизларни тушуниб бўлармиди? Мана, биз иккимиз дўстмиз. Шундай бўлатуриб, сени бир чақага сотиб юбораман. Кейин икковимиз учрашиб қоламиз-у: “Қария, мен сени яхши кўраман. Озгина пулим бор, сен билан бирга ичким келиб қолди”, – дейман. Бирга ўтириб ичамиз. Кейин, бу пул менга қаёқдан келганлигини яхши билганинг ҳолда, мен билан қучоқлашасан, ўпишасан. Барибир мен билан ўтириб ичасан, чунки, сен учун бунинг аҳамияти йўқ… Эртага сен мени кутиб оласан ва бари қайтадан бошланади… Мана шунақа, оғайни. Сен бўлсанг, аразлашиб қолдиларингми, дейсан… Хуллас, уларни кўргим йўқ.
Официант: Шунақа экан нега таклиф қилиб ўтирибсан?
Зилов: Шунчаки ўз кўнгилхушлигим учун.
Официант: Тушунмадим.
Зилов: Ҳар жиҳатдан бахтли бўлиш учун. Ўзинг ўйлаб кўр, бугун уларнинг башараларига қараб ўтираман, эртага эса овда бўламан – фарқи нима.
Официант: Ғалати одамсан.
Зилов: Эртага барвақт кетишга ҳаракат қиламиз, ов тўғрими? Соат олтиларда-а, нима дейсан? Вақтли кетсак, кечга қадар етиб борамиз.
Официант: Улгурамиз. Овга расмий равишда индинга рухсат берилади.
Зилов: Гап шунда-да. Демак, эртага ўша ерда бўлишимиз шарт. Акс ҳолда, биринчи овни ўтказиб юборамиз.
Официант: Ташвишланаверма, улгурамиз.
Зилов: Жин урсин, бир сутка ўтар-ўтмас қайиқда ўтирган бўламиз-а? Сокинликда. Туман қўйнида. Озгина ичгин, Дима. Илк ов учун ичиб юбор.
Официант: Витя, қистама, мен ишдаман.
Зилов: Ахир бугун охирги кеча.Таътилга чиқдим, деб ҳисоблайвер.
Официант: Йўқ, дедим-ку. Ҳали ҳисобат беришим, пулларни топширишим керак. Умуман менинг қонунимни ўзинг биласан.
Зилов: Ҳозир ўша қонунингни йиғиштириб қўй. (Стаканни унга тутади.) Битта… Илк тонг учун.
Официант: Бир қултум ҳам ичмайман. Эртага – марҳамат. Қанча десанг…
Зилов: Майли… Виждонан айтадиган бўлсам, бу қаҳвахонанг медамга тегди. Худога шукурки, биз уни роса бир ой кўрмаймиз. Шундай қилиб ўрдак ови учун! (Ичади.) Бу сафар овим ўнгидан келишини юрагим сезиб турибди.
Официант: Хаёлий ҳиссиётлар – бўлмаган гап. Отишни билмасанг, бу ҳиссиётлар ёрдам бера олмайди. Нишонга қандай уролмаган бўлсанг, шундай уролмай қолаверасан.
Зилов: Дима. Мен қачонгача нишонга уролмай қолавераман? Наҳот бу сафар ҳам…
Официант: Витя, мен сенга юз марта тушунтирганман: ўзингни қўлга олиб, тинчланмаганингча нишонга уролмайсан.
Зилов: Бу нимаси-а?“Ҳаяжонланма”, “Тинчлан”! Дима, нима, мени майна қилмоқчимисан? Тўғри, кўз керак, сеникига ўхшаган қўл керак, бунга ақлим етади…
Официант: Витя, кўзларинг жойида, қўлларинг ҳам бинойидай, барини яхши тушунасан.Аммо отишга келганда нўноқсан. Нега? Ов шунақа нарсаки, уни эгаллай олиш керак. Шошмасдан, ҳаяжонланмасдан, асабийлашмасдан, осойишталик билан… Масалан, сувда деяйлик. Хўш сен нима қиласан?
Зилов (ўрнидан туриб). Нима қилардим?
Официант (унинг гапини бўлиб). Мана, кўрдингми, ҳалитдан ўрнингдан туриб кетдинг, бу нимага керак? Шошмасдан, ҳовлиқмасдан, саришталик билан қилиш керак барини.
Зилов: Осмонда учиб кетаётган бўлса-чи? Бунда ҳам шошмаслик керакми?
Официант: Нега энди? Бунда тезкорлик зарур. Лекин яна осойишталик талаб этилади. Қандай тушунтирсам экан? Гўё улар табиатда эмас, суратда учиб кетаётгандек.
Зилов: Лекин улар суратда эмас-ку! Улар тирик паррандалар-ку.
Официант: Улар нишонга уролмаганлар учун тирик. Нишонга урадиганлар учун ўлиб бўлган. Фараз қиляпсанми?
Зилов (енгилтаклик билан). Тушунарли… Яна озгина ичиб олай. Ҳаяжонланмаслик учун ичаман. (Ичади.) Бу сафар бари (бош бармоғини кўрсатиб) мана бундай бўлади. Ўзинг кўрасан…
Официант (кулимсираб). Ҳа, кўрамиз… Оби-ҳаво айнимаса бўлгани.
Зилов: Йўғ-е. Нафасингни совуқ қилма.
Қисқа сукут.
Официант: Витя, хотининг кетганмиш.? Шу ростми? Битта ўзинг қолган эмишсан?
Зилов: Нимага сўраяпсан? Калит керак бўлиб қолдими? Бир ўзим эмасман. Қайлиғим билан бирга турибман.
Официант: Қайлиқ дедингми? (Илжайиб қўяди.) Чакки эмас.
Зилов (асабийлашиб). Нега тиржайяпсан? Балки у билан бирга ётгандирсан?
Официант (ҳайрон бўлиб). Бемаъни гапни гапирма. Сенга нима бўлди?
Зилов: Ҳеч нарса. Сен ўрни келмаган жойда бекорга тиржайма. Қайлиқ, дедимми, қайлиқ. Мен унга уйланмоқчиман, тушундингми?
Официант: Нима, мен қарши эканмани?
Зилов: Менга қара, яна икки шиша олиб кел. (Ёнидан пул олиб, унга беради.) Йилига бир марта яйраб ўтиришга ҳаққим борми?
Официант: Албатта, Витя. Ўзингга ўзинг хонсан, ҳар қачонгидек, билганингни қиласан.
Вера билан Кузаков пайдо бўлишади.  Веранинг қўлида бир неча дона қўқонгул.
Кузаков: Аликларга салом.
Зилов: Салом, салом.
Официант: Салом.
Зилов:. Ўтиринглар.
Вера (Зиловга). Қаранглар, бугун у қанақа башанг.
Кузаков: Гап йўқ, хушсурат.
Вера: Гўё туғилган кунини нишонлаётгандек.
Кузаков: Шаҳзода.
Зилов: Бўлди. Лақиллашни бас қилинглар. Столга ўтиринглар.
Вера (гулларни официантга бериб). Алик, илтимос,  гулдонга солиб кел.
Официант (илжайиб). Хўп бўлади. (Кетади.)
Кузаков (Верага). Сен у билан танишмисан?
Вера: Афсуски, шундай.
Зилов: Яхшиси сен ундан, ким билан таниш эмассан, деб сўра.
Кузаков: У менга ёқмайди.
Вера: Менга ҳам. Лекин, мен уни танимайман дейишнинг нима кераги бор?
Зилов: Қўйинглар, у зўр йигит. (Кузаковга) Сен уни рашк қиласан шекилли?
Кузаков (Верани бағрига тортиб). Ҳақсан. Ростдан ҳам рашк қиламан.
Вера: Бунинг нимаси ёмон? (Кузаковни қучган бўлади.)
Зилов: Нақадар хушмуомала… (Кузаковга истеҳзо билан). Унга уйлансанг бўлармиди.
Кузаков: Биласанми, худди шундай қиламан.
Зилов (ажабланиб). Жиддий гапиряпсанми?
Кузаков:. Нима, сен бунга қаршимисан?
Зилов (яна истеҳзо билан). Мен қарши эканманми? Нима деяпсан, аксинча. Оқ фотиҳа беришим мумкин.
Валерия, Саяпин ва Кушак келишади.
Саяпин: Аликларга салом!
Саломлашишади. Официант вино ва гулларни олиб келиб, столга қўйиб кетади.
Зилов: Дастурхонга марҳамат. Жойлашиб олинглар. Вадим Андреевич, мана бу ерга ўтиринг.
Кушак: Ҳа, мен шу ерга ўтирай. Таътилга чиққан одамнинг ёнида ўтирганим маъқул. (Зиловнинг ёнига ўтиради.)
Зилов: Мана, жамоат жам. Ҳозир қайлиғим ҳам келиб қолади.
Валерия: Қайлиқ?
Зилов: Нима бўпти? Балки бу сизга маъқул бўлмаётгандир?
Валерия: Ҳар қалай мутлақо кутилмаган янгилик…
Вера: Қайлиғинг борми?
Зилов: Худди шундай. Сенинг куёвинг бор экан, нега менинг…
Валерия (унинг гапини бўлиб). Яхши, яхши. Қайлиқ бўлса қайлиқда. Лекин бизни таклиф қилган экансан, олдиндан ичмай сабр қилиб турсанг бўлмасмиди.
Зилов: Гап бундай. Ҳозир қайлиғим келади-ю, ичишни бошлаймиз. Биргаликда ичишмаганимизга анча бўлди, тўғрими, Вадим Андреевич?
Кушак (ўзини ноқулай ҳис қилиб) Ўзингизга маълум, мен бу соҳада унчалик…
Зилов: Ҳеч нарса маълум эмас. Менимча, сиз кечаси уйда ичсангиз керак.
Валерия: Бўлмаган гап. Бизнинг орамизда алкоголик бўлмаган ягона эркак бу – Вадим Андреевич.
Саяпин: Биродарлар! Нима кўраяпман? Столга қаранглар!
Зилов: Нима бўлибди?
Саяпин: Қисқичбақа!
Валерия: Қисқичбақа? Ғаройиб! Тантилик бу!
Кушак: Ҳозир қисқичбақалар ростдан ҳам камёб бўлиб қолди.
Чиройли, гулдор кўйлак кийган Ирина пайдо бўлади. Кўтаринки кайфиятда.
Ирина: Хайрли кеч.
Саломлашишади.
Зилов: (тундлик билан).Қаерда эдинг?
Иринанинг юзидаги қувноқлик аломатлари сўнади. Жавоб бермайди.
Бўпти. Бу ёққа кел.
Ирина унинг ёнига боради.
(Ҳаммага қарата.) Мана. Танишинглар. Исми Ирина. (Иринага) Танишиб қўй. Бу киши – Вадим Андреевич.
Кушак: Ғоят мамнунман.
Зилов: Бизнинг хўжайинимиз, яъни раҳбаримиз. Ўта кўнгилчан одамлардан.
Ирина ҳаммага бир-бир енгилгина бош эгиб, мамнуният билдиради.
Бу киши – Саяпин. У ҳам йирик арбоб… (Валерияга ишора қилиб) Унинг жанжалкаш рафиқаси… Улар эса… Кузаков. Ҳозиргина аниқлашимча, куёв йигит… (Вера тўғрисида.) У эса… ўзинг кўриб турибсан. У ҳам, келинчак экан… Бари менинг энг яхши дўстларим.
Ирина (майингина). Ғоят хурсандман.
Зилов: Улар ҳам ғоят хурсанд. (Барчага) Ёки сизлар хурсанд эмасмисизлар?
Қисқа сукут.Зиловнинг якка ўзи ичади.
Кузаков (истеҳзо билан). Қалай, яхши кетдими?
Зилов: Яхши кетганда қандоқ.
Кузаков: Сен бизни қандай ичишингни кўрсатиш учун чақирганмисан бу ерга?
Зилов: Йўғ-е. Ҳушёр одамларни кўриш учун таклиф қилганман.
Валерия: Ҳали яна узоқ қараб ўтирасанми?
Зилов: Йўқ. Етарли. Энди ичишингиз мумкин. Бўлғувчи ов учун. Олдиндан огоҳлантириб қўяй, бугун ҳаммангиз фақат ов учун ичасизлар.Фақат ов учун.
Қисқа сукут.
Кушак: (эҳтиёткорлик билан). Виктор, тушунаман,ов – сен учун севимли эрмак, хобби. Лекин…
Зилов:  (унинг гапини бўлиб). Қанақа эрмак, жин урсин! Ов – бу ов! (Тўнғиллаб) Хоббимиш! Келинглар, бунақа бемаъни гаплардан кўра, ов мавсумининг очилиши учун ичайлик.
Валерия (Зиловга). Сен шу овинг билан ақлдан озганга ўхшайсан.
Кушак: Ростдан ҳам. Бу ерда ўтирганларни ҳар бирининг ўзи қизиқадиган нарсаси бор, деб ўйлайман. Шундай экан… Ахир биз сенинг меҳмонларингмиз….
Зилов: Бўлмаган гап. Фақат ов учун ичасизлар, гап тамом-вассалом! Бўлмаса бу ерга нега тўпландингиз?
Зиловнинг эс-ҳуши ҳозирча жойида.
Кузаков: Тушунмаяпман,сен нима истайсан? Ўринларингдан туриб кетинглар, демоқчимисан?
Саяпин: Йўғ-е, Витя ҳазиллашяпти. Ҳар қачонгидек. Нима, унинг қанақалигини билмайсизларми?
Зилов: (Иринага). Мана бу улфатларга қарагин. Қанақа жиддий, салобатли бари! Улар ичишмайди, бирон нарса ейишмайди. Уларнинг миясида батамом бошқа нарсалар. Менга қандай яшаш кераклигини ўргатиш учун келишган бари.
Вера: Етар! Меъдамга тегди бари!
Зилов: Меъдамга тегди, дейсанми? Албатта! Сен узоқ гаплашишга ўрганмагансан.
Ирина (алаҳсираб қолган ҳолатда, секин). Бас қил…
Зилов: Тўхтаб тур! Сен уларни билмайсан. Улар шунақа олий жаноб одамларки, ҳатто мен билан бир стол атрофида ўтиришга ҳазар қилишади. (Верага) Тўғрими, Верочка? Мана, ҳозир ҳам номус қилганингдан ерга кириб кетгундек бўлиб ўтирибсан, тўғрими? Ахир сен келинчагимизсан. (Кулади.)
Кузаков (ўрнидан туради). Менга қара! Мен сени қачондан бери билган бўлсам, ҳамон бузғунчилик қилиб келасан. Тағин нима бўлди? Бу сафар мақсадинг жиддийроқ кўринади. Худо кўрсатмасин, жанжал бошланиб кетиши ҳам ҳеч гапмас.
Вера: Қачон жанжал бошланади, деб кутиб ўтирамизми? Балки, кетганимиз маъқулдир?
Зилов: Йўқ, нега энди? Шошмай турингизлар. Дийдорларингизга тўйиб олайлик. Сиз икковингиз шунақа ажойиб жуфтликларсизки. Сизларни телевизорда кўрсатиш керак. Айниқса келинпошшони.
Ирина. Виктор!
Кузаков ўрнидан туриб,Зилов сари юради. Саяпин ҳам жойидан туриб, Зиловннинг иккинчи томонига ўтади.
Вера (ўрнидан сапчиб туриб). Тегманглар унга!
Кузаков билан Саяпин тўхташади.
Маст одамни урмоқчисанларми?! У тўғри айтяпти.
Валерия (Верага). Нима деяпсиз? Ҳаддидан ошиб кетди-ку! У ўзини қўшоғиз милтиғи билан ўша ботқоқдаман, деб фараз қиляпти шекилли.
Кушак (Зиловга). Виктор! Сен ростдан ҳам ҳаддингдан ошиб кетдинг! Сен ўрмонда эмассан. Бу ер жамоатчиликнинг жойи, оилали кишилар, қизлар ўтиришибди…
Зилов: Ҳа-ҳа. Албатта! Оила, оила дўсти, келинчак, қайлиқ – узр сўрайман… (Ғамгин) Бас қилингизлар. Кимни алдамоқчи бўляпсизлар? Нима учун? Шунчаки одаб сақлаш учунми? Бўлмаса эшитинглар: Тупурганим бор ўша одобларингга! Эшитяпсизларми? Тартиб ва одобларингиз мана бу еримга келди
Ирина (Зиловни силкитиб). Виктор!
Кушак (ғазабнок бўлиб). Бу энди! Риёкор эмасман-у, лекин бу энди ҳаммасидан ошиб тушди! (Ўрнидан туради.)
Зилов (Кушакка).Ҳа, албатта! Сиз бу оқшомни маданиятли, тинч-тотув, кўнгилли ўтказиш ниятида келгансиз. Қарабсизки, бунақа бемаънилик. Шунақами? Яхшиси, тўғрисини айтинг-чи, бу ерга нимага келдингиз? Хўш, нимага?. Жимсиз? Сизга нима кераклигини мен ўзим айтаман. Сизга қиз керак. Шунинг учун бу ерга қадам ранжида қилдингиз.
Кушак: Бас қилинг, безори!
Ирина: Виктор!
Официант келади.
Официант: Витя, шовқин қилма, қария. Бу ерда шовқин қилиш ман этилган…
Зилов (юлқиниб ҳаммага қарата). Майнавозчилик қилмаларинг. Етар, бас! Қиз керакми – айтинглар.
Валерия: Беадаб, сурбет!
Зилов (Кушакка)Қиз керакми марҳамат! Хоҳлаганингизни олинг. (Верага ишора қилиб) ана уни, ёки (Валерияга ишора қилиб) ана уни олсангиз ҳам бўлаверади (Саяпинга ишора қилиб) У йўқ демайди, жон-жон деб рози бўлади. Нима бўпти? Ахир оила дўстисиз-ку.
Ирина (Зиловни силкитиб). Овозингни ўчир! Бўлмаса, кетаман.
Валерия: Сурбет! (Саяпинга) Нимага безрайиб турибсан? Бизни ҳақорат қиляпти, эшитмаяпсанми!
Саяпин Зилов сари юради, лекин уни официант тўхтатиб қолади.
Официант: Тўхта-тўхта, тинчлан. Бу ерда мумкинмас.
Зилов (Кушакка). Нимага қараб турибсиз. Танланг.
Ирина (ноумид илтижо билан). Кетяпман, эшитяпсанми!
Валерия: Сурбет! (Кушак билан Саяпинга). Юринглар, кетдик.
Валерия, Кушак ва Саяпинлар ташқарига қараб юришади. Вера билан Кузаков уларга эргашади.
Зилов: (қичқириб). Тўхтанглар!
Чиқиб кетаётганлар тўхташади.
(Иринани қўлидан ушлаб, ўрнидан турғазади). Мана сизга яна биттаси! Уни ҳам олинг, ушланг!
Ирина (қичқириб). Виктор!
Зилов: Тавсия қиламан! Ўн саккиз ёшда. Ажойиб зот. Қайлиқ. Хўш! Нега ҳанг-манг бўлиб қолдингиз? Бефойда, деб ўйлайсизми? Бўлмаган гап! Менга ишонаверинг, бу оддий бир нарса!
Официант: Тинчлан, тинчлан… (Уни стол томон жилдиради.)
Ирина Зиловга даҳшат билан қараб қолади.
Кузаков (Иринага). Биз билан юринг…
Зилов: Жуда тўғри.Уни олиб кетинглар, даф бўлинглар!
Валерия: (остонага етганида). Телба!
Саяпин: Қонунбузар!
Кушаков, Вера, Кузаков, Валерия ва Саяпинлар чиқиб кетишади. Официант Зиловни столга ўтқазади. Ирина довдираган бир ҳолатда, нима қиларини билмай хона ўртасида туриб қолади.
Зилов (чиқиб кетганларнинг орқасидан). Жуда соз! Итвачча ажиналар сари йўқолинглар! Энди менга бир пулга керак эмассизлар! Кўргим йўқ сенларни! Аблаҳлар! Аликлар! Башараларинг қурсин! (Ароқ қуйиб бир кўтаришда ичиб юборади. Ана шундан кейин ғирт маст бўлади. Иринага қараб.) Улар билан бирга сен ҳам даф бўл!
Официант: Уни бекорга хафа қиляпсан. Мен сенинг ўрнингда бўлганимда бунақа қиз билан бу даражада гаплашмаган бўлардим.
Зилов: Сен ўзинг кимсан? Эҳ, малайсан, малай…Сен етишмай тургандинг.У сенга керак бўлса, олақол. Менга барибир.У ҳам ўшаларга ўхшаган ярамас. Ҳозир бўлмаса, кейин бўлади. У учун ҳаммаси ҳали олдинда…
Официант (Иринага ўзи учун, Зилов учун узр сўрагандек бўлиб). Эс-ҳушини батамом йўқотди. Нима деяётганини ўзи билмайди.
Зилов: (Иринага). Нега менга бунча тикилиб қолдинг? Мендан сенга нима керак? (Официантга) Ҳой, малай! Мана буни йўқотгин бу ердан.Ўзинг ҳам кет. Ёлғиз ўзим қолмоқчиман… Биронтангизга ишонмайман, эшитяпсанми?
Ирина секин юриб,чиқиб кетади. Зилов бошини столга қўйиб, жим бўлиб қолади.
Официант (Зиловнинг ёнига келиб, биқинига туртади ва унинг бошини кўтариб). Мен малайманми?
Зилов: (гангиган бир ҳолатда). Нима бўлди?
Официант: Мен малайманми? Мен-а?
Зилов: Сенми? Бўлмасам-чи? Бошқа кимсан?
Официант атрофга қараб олиб, унинг юзига мушт туширади. Зилов стуллар орасига йиқилади. Официант стол устини йиғиштира бошлайди.
Кузаков билан Саяпин киришади.
Саяпин: Қани у?
Официант (ерда ётган Зиловни кўрсатади). Тайёр бўлди. Қимирлашга ҳоли йўқ.
Саяпин: Қаҳрамон!
Кузаков (Зиловни ердан кўтариб,Саяпинга). Ёрдамлашиб юбор.
Официант: Яхшиям сизлар келдинглар. Мен у билан банд бўла олмайман. Хизматдаман. (Патнисни кўтариб кетади.)
Кузаков билан Саяпин Зиловни ўрнидан турғазиб, стулга ўтқазишади ва уни ҳушига келтиришга ҳаракат қилишади.
Кузаков: Ҳой, жанжалкаш, кўзингни оч.
Зилов (гарангсиб). Нима гап?
Кузаков: Уйга борамиз.
Зилов: Уйга? Нега? У ерда нимам қолибди? Йўқ, уйга боргим йўқ. Ҳеч қаёққа боргим йўқ. Шу ерда қоламан. Қарор қатъий!
Саяпин (Зиловнинг қулоғига қичқириб). Ҳой, тун бўлди. Кафе ёпиляпти. Ярим кеча бўлди, деяпман! Тун!
Зилов: Тун? (Бирдан жонланиб) Қани тун? Тун бўлганлигини қаерда кўряпсан? Тунда қоронғи бўлади. (Очиқ эшикдан кўриниб турган, чироқлар билан ёритилган кўчага ишора қилади.) У нима? Кўриб турибсан, кундуздагидек чароғон. Йўқ, бари жонимга тегди. (Яна ҳушини йўқотади.)
Кузаков: Ўлгудек маст… (Зиловга) Ўзинг юра оласанми?
Зилов: Ҳа, ҳозирча юра оламан. Аввал ичамиз. Ичиб, кейин кетамиз… (Тўсатдан) Шошманглар! Қайлиғим қани?
Саяпин: Қайлиғинг энди эсингга келибди-да!
Зилов: Қайлиғим қани? Қани у? Қайтаринглар уни! Қайтаринглар! Биз у билан планетарийда никоҳдан ўтамиз…
Кўчада шовқин кўтарилиб, ёмғир ёға бошлагани кўринади.
Саяпин: Ёмғир ёға бошлади.
Кузаков: Ёмғир остида олиб кетамиз. Кетдик!
Улар Зиловни стулдан кўтаришади,у қаршилик кўрсатади.
Зилов: Қаёққа олиб кетаяпсанлар?
Саяпин: Планетарийга. Қонуний никоҳдан ўтасан.
Зилов (қаршилик кўрсатиб). Истамайман.
Кузаков (Саяпинга). Тўхтаб тур… (Зиловга қичқириб) Ҳой, безори! Эртага овга кетишинг керак. Эсингдан чиқдими?
Зилов: Овга? (Ҳушига келгандек) Жин урсин! Рост айтасанлар, шошилиш керак. (Оёққа турар экан, йиқилиб кетай дейди.)
Кузаков билан Саяпин уни суяб қолишади.
Кузаков:. Мурда. Қўлтиғидан ушлайлик.
Саяпин: Мурда?
Кузаков: Бўлмасам-чи, мурданинг ўзи. Қўлда кўтариб кетиши-мизга тўғри келади, шекилли.
Саяпин (кафтларини бир-бир ишқалаб). Мурдача! (Кулади.) Менда ажойиб бир ғоя пайдо бўлди. (Кулади.) Эртага унга ажойиб томоша кўрсатамиз!
Кузаков: Қанақа томоша?
Саяпин (бош бармоғини кўрсатиб). Мана бунақа! Кутилмаган совға бўлади. У бизга бугун томоша кўрсатди. Биз унга эртага кўрсатамиз! Мурдача! (Хохолаб кулади.) Кетдик.
Кузаков билан Саяпин Зиловни қўлтиғидан кўтариб олиб чиқиб кетишади. Ёмғир товуши кучаяди. Мотам мусиқаси эшитилади. Саҳна бир неча сонияга қоронғилашади, сўнг биринчи кўринишдаги икки прожектор бирин-кетин ёнади. Биринчи хирароқ нур эшик олдида биринчи кўринишдаги ҳолатда турган Зиловни ёритади. Иккинчи прожектор эса хона ўртасидаги доирага нур сочади. Ҳозир бу ерда Зиловнинг биринчи кўринишдаги хотираси намоён бўлади.
Бу саҳна бошидан охиригача мотам куйи жўрлигида давом этиши лозим.
Доирада прожекторнинг ёрқин нури остида Кузаков билан Саяпин  пайдо бўлишади.
Саяпин: Йўғ-е, нима деяпсан. Бўлиши мумкин эмас.
Кузаков: Шубҳасиз.
Саяпин: Йўғ-е, ҳар қачонгидек ҳазил қилган.
Кузаков: Афсуски, бу сафар иш жиддий. Бундан жиддийроқ бўлмайди.
Саяпин: Кел, баҳслашамиз, у шунақа овоза тарқатиб, ҳозир ўзи “Незабудка”да ўтирибди.
Вера билан Валерия, уларнинг кетидан Кушак пайдо бўлишади.
Валерия: Буни қаранг-а, кечагина овга кетишга ҳозирлик кўриб қўйган, ҳазиллашиб ўтирган эди… Кечагина-я! Бугун эса?!
Вера: Ундан бунақасини кутмаган эдим. Аликларнинг алики эди…
Кушак: Қандай бахтсизлик! Ҳеч қачон ишонмаган бўлардим. Лекин, биласизми, сўнгги пайтларда у ўзини батамом бошқача тута бошлаган эди… Риёкор эмасман-у, аммо шуни айтишим керакки, у ўзини ўта ғалати тута бошлаган эди… Ўта бепарво, бефарқ десаммикин. Бу эса яхшиликка олиб келмайди.
Барчаси ғойиб бўлади. Галина, унинг кетидан Ирина пайдо бўлишади.
Галина: Ишонмайман, ишонмайманан. Нега бунақа қилиб қўйди?
Ирина: Нима учун?
Галина: Айт-чи, у сени яхши кўрармиди?
Ирина: Мен билмасам…
Галина: Биз биргаликда олти йил яшадик, лекин уни сира тушуна олмадим.Биз иккимиз дўстлашамиз, ҳўпми?
Ирина: Яхши.
Йиғлаб кўришишади.
Галина: Мен бу ердан кетаман, батамом кетаман… Хат ёзасанми?
Ирина (йиғи аралаш). Яхши…
Галина ғойиб бўлади. Кушак билан официант пайдо бўлишади.
Официант: Синглим, Бундай ҳолатда ёлғиз қолганингиз ярамайди.
Кушак: Шундай, лекин… Йўқ, албатта. Ҳар қалай…
Официант: Биз сизни соат олтида “Незабудка”да кутамиз. Келасизми?
Ирина (йиғи аралаш). Яхши.
Барча кетади. Кузаков пайдо бўлади.
Кузаков: (хаёлчан). Ким билсин… Бундоқ ўйлаб қарасанг, ҳаёт бой берилган… (Ғойиб бўлади.)
Бирин-кетин мотамсаро Галина, Кушак, Кузаков, Саяпин, Валерия ва официант, улар сўнгидан гулчамбар кўтарган бола ўтиб кетишади.
Тўсатдан ҳар иккала прожектор сўниб,мусиқа тинади.Саҳнада бир-икки сонияли қоронғилик ҳукм суради.
Саҳна ёришади. Зилов ўз хонасида чала очилган дераза олдида узоқ вақт қимирламай туради. Дераза ортида ёмғир ёғмоқда.У деразани ёпмоқчи бўлади, лекин тўсатдан уни ланг очиб қўяди.
Зилов: (деразадан бошини чиқариб қичқиради). Витька! Қаёққа кетяпсан? Дарсларинг нима бўлади? Бажариб қўйганмисан? Яша! Нима? Ташвишланма, бари жойида… Бўпти, боравер. Яхши қол, Витька. Алвидо. (Деразани ёпади, сўнг бошидан кепкасини ечиб,полга отади. Телефон ёнига келиб, рақамларни теради.) Дима? Биласанми, мен бормайдиган бўлдим… Йўқ, сени огоҳлантириб қўймоқчиман. Умуман бормайман. Шунга қарор қилдим… Бошқа режаларим бор. Ҳа, бошқа жойга… Йўғ-е, Сенга тенглашиб бўлармиди… Менга қара, ҳозир нима билан машғулсан? Сени уйга таклиф қилмоқчиман… Жанозамга… Менинг жанозам… Йўқ, жонимга тегди. Балки мен унинг жонига теккандирман. Икковидан бири… Гапнинг қисқаси, сени жанозамга таклиф қиляпман. Ҳа-да, қўшни сифатида… Кўчани кесиб ўтишга эринасанми? Ичадиган, дейсанми? Нега бўлмасин, бўлади… Келасанми? Демак, келишдик. (Гўшакни қўяди, сўнг яна уни кўтариб, рақамларни теради.) Менга Саяпин керак… Салом, Зиловман… Ҳа, тирикман… Олдим, раҳмат. Ғоят кулгили… Кузаков ҳам ўша ердами? Жуда соз… Яшанглар. Кулгидан ўлай деб қолдим… Албатта… Ҳаммаси тўғри, азаматлар… Хўш, бўлмаса, жанозамга келинглар… Бўлмасам-чи. Ахир бу ишни охирига етказишимиз керак-ку… Мен нима деяпман? Жанозамга келинглар, деяпман. Нима қиламиз деганинг нимаси? Одатимизга кўра, ичамиз, овқатланамиз… Ҳозирнинг ўзида… Келяпсанларми? Жуда соз. (Гўшакни жойига қўйиб, столга ўтиради ва қоғоз билан ручка олиб, нималарнидир ёзиб қўяди, сўнг ўрнидан туриб, қопчиқдаги ўқлик камардан бир дона ўқ олиб, шошилинч равишда милтиқни ўқлайди.Стулга ўтиради, милтиқни полга қўйиб, тиғини кўксига қадайди. Аввал бир қўли,кейин иккинчи қўли билан  тепкига бармоқ босиб кўради. Стулни столга яқин келтириб қўяди. Милтиқнинг қўндоғини столга тираб, тиғини кўксига қадайди. Шундан кейин милтиқни бир чеккага қўйиб, ўнг оёғидаги этикни, сўнг пайпоғини ечиб, яна милтиқни стол билан кўкраги оралиғига қўйиб, оёғининг бармоғини тепкига теккизиб кўради.
Телефон жиринглайди.У эса қимирламай ўтираверади. Телефон узоқ жиринглайди. Ниҳоят ўрнидан туриб, милтиқни қўлидан қўймаган ҳолда иккинчи қўли билан гўшакни кўтаради.)
Эшитаман… Гапиринг, эшитаман… Гапирсангиз-чи! (Қаттиқ ҳаяжонланиб) Ким бу? Ҳой, менга қаранг, сиз билан ҳазил қиладиган ҳолатда эмасман…
Эшикни тақиллатмасдан  Кузаков билан Саяпин кириб келишади.Улар Зиловнинг қиёфасию гапириш оҳангидан бир мунча ҳадиксираб,остонада туриб қолишади. Зилов орқасини ўгириб тургани учун уларни кўрмайди.
Ким бу? Ким қўнғироқ қиляпти? Жавоб беринг! (Гўшак тутган қўлини пастга тушуриб,бир нафас туриб қолади,сўнг гўшакни қолдириб,стол ёнига қайтади. Стулни жойига суриб қўяди. Айни шу пайтда Кузаков унинг қўлидаги милтиққа ташланади. Зилов сапчиб ўрнидан туради.)
Қисқа сукут.
Зилов: Бу ёққа бер! (Кузаковга ташланади.)
Тортишиб кетишади.
Саяпин: Витя… Витя… Сенга нима бўлди?
Кузаков билан Саяпин икковлашиб, Зиловни стулга ўтқазишади.
Кузаков (милтиқни қўлидан қўймаган ҳолда). Ақлдан озган тентак.Ўзингга ўйинчоқ топибсан-да,а!
Зилов (оғир нафас олиб). Сурбетлар!
Саяпин: Яна бизлар сурбет бўлдик.
Зилов: Эшикни тақиллатиб кириш керак, жин ургурлар!
Саяпин: Қутуриб кетибсан-ку. (Стол устида турган қоғозни қўлига олиб,ундаги ёзувни овоз чиқариб ўқийди.) “Менинг ўлимимда ҳеч кимни айбдор қилмасликларингизни сўрайман…” Витя, сенга нима бўлди, қария? Ақлдан оздингми, нима бало!
Кузаков (милтиқни буклаб, ундан ўқни чиқариб олади-да, унга бир зум қараб туради). Сен ростдан ақлдан озганга ўхшайсан.
Саяпин (Кузаковдан ўқни олиб, чўнтагига солиб қўяди. Зиловга ) Ҳа-а, бунақа ишлар учун… (Кузаковга) Пиёда келганимизда нима бўларди, а? (Зиловга) Наҳот сен…
Зилов: Сенлар барвақт келиб қолдиларинг. Кетинглар.
Кузаков: Ҳеч қаёққа кетмаймиз.
Саяпин (ўтиради.) Сеникида ўтириб турамиз. Дам оламиз, чекиб оламиз, тўғрими, Коля? Мана, қанақа ҳангомалар. (Кузаковга) Сен бўлсанг, пиёда борамиз, дейсан. Мен эса таксини кўриб қолиб, йўқ, таксида ғизиллаб бора қолайли , дедим. Юрагим сезган шекилли.
Кузаков: (Зиловга). Эсингни йиғ, оғайни. Ўзингни қўлга ол… Аввал бошланишига этигингни кийиб ол.
Сукут.
Зилов: Кетинглар.
Кузаков: Ҳеч қаёққа кетмаймиз.Бу ҳақда ўйлаб ҳам кўрма.
Зилов: Ихтиёрларинг. Менинг шошаётган жойим йўқ.
Кузаков: Нима бўлди ўзи? Наҳот сен учун ҳаётнинг лаззати қолмаган бўлса?
Зилов: Мени авраб ўтирманглар. Бефойда.Бу ишни охирига етказмай қўймайман.
Кузаков (телефон рақамларини териб). Магазинми? Верани телефонга чақириб қўйинг. Вера? Сен мени хаяллаб қолди, деб ташвишланма. Кечроқ бораман… Кутилмаган иш чиқиб қолди… Қачон? Аниқ айта олмайман. Уйда бўлиб тур, хўпми? Соғ бўл. (Гўшакни жойига қўяди.)
Саяпин: Витя, балки гулчамбар туфайли кайфиятинг бузилгандир? Витя, наҳот бизлардан шунчалик хафа бўлгансан?
Зилов: Таксига бало бормиди? Нима, тўртта гузарни пиёда босиб ўтолмасмидиларинг?
Кузаков: Нима бўлди, айтақолсанг-чи? Нима гап? Нимадан кўнглинг қолди? Сенга нима етишмаяпти? Ёшсан, соғломсан, яхши ишдасан, квартиранг бор. Аёллар яхши кўришади. Роҳат қилиб яшайвермайсанми. Яна нима керак сенга?
Зилов: Кетишларинг керак.
Саяпин: Витя, нима деяётганингни биласанми ўзинг? Ахир биз сенинг дўстларингмиз-ку. Қандай қилиб сени бу ҳолатда ташлаб кета оламиз? Сени шунақа ҳолатда ташлаб кетиш! Нима деяпсан!
Зилов: Мен бу ишни охирига етказмай қўймайман. Ҳеч ким, жин урсин, бирон тирик жон менга халал бера олмайди. Тушунарлими? Гап тамом…
Сукут.
Саяпин: Йигитлар, нимага жим бўлиб қолдиларинг? Келинглар, бошқа бирон нарса тўғрисида гаплашайлик?
Қисқа сукут.
(Соддадиллик билан) Витя, полларинг қуриб, дарз кета бошлабди, сезганмисан?Таъмирлашинг керак бўлади. (Ўрнидан туриб, хона билан ошхона ўртасидаги деворни тақиллатади.) Картон… Устидан шувоқ қилинган картон. Чала-чулпа қилинган. Уйларни ёмон қура бошлашди. (Иккинчи тўсиқ-деворнинг олдига боради.)
Зилов унга ҳайратланиб қарайди.
Бу-чи? (Тақиллатиб) Бу ҳам шунақа…
Қисқа сукут.
Зилов: Нега тўхтаб қолдинг, давом эт. Хоналарни айланиб чиқ, қаерга нима қўйишни мўлжалга олиб қўй.
Саяпин: Витя! Нима деяпсан! Наҳот мени бу ерга даъвогар деб ўйласанг…
Зилов: Даъвогар, дейсанми? Йўқ, сен калитларни олиб кетгани келгансан. Мана улар! (Чўнтагидан бир нечта калит олиб, Саяпинга отади.) Ол… Олавер, уялма.
Саяпин: Қария, сен ростдан ҳам ақлдан озибсан!
Кузаков: Бас қил,сен уни нотўғри тушундинг.
Саяпин: .Бизларни ким деб ўйлаяпсан?
Зилов: Қўйсаларинг-чи, ҳиссиётга берилишнинг кимга кераги бор.Тан олинглар, менинг ўлимим ҳар иккаланг учун ҳам қўл келади. Ё нотўғрими? Шундай экан, бу ерда нимани кутяпсизлар? Милтиқни қайтариб беринглар-да, айниб қолмасимдан жўнанглар бу ердан.
Кузаков: Нималар деб валдираяпсан, ҳушингни йиғ. Сенинг ўлиминг ҳеч кимга керак эмас, ўзинг ўйлаб кўр. Унга керакми? Менгами? Сенинг ўзингга ҳам керакмас. Ҳозирги турмушинг ўзингга ёқмас экан, бошқача яша, ким сенга халақит беради? Ҳаммани ўзингга ўхшатма, одамлар тўғрисида ёмон ўйга борма.
Зилов: Хўп, етар. (Саяпинга). Толя, мана бу тақводорни уйингдан ҳайда.
Саяпин: Нега энди…
Кузаков: Гучамбарга келадиган бўлсак, мен сендан узр сўрашга тайёрман.
Зилов: Ўчир овозингни, сенга ишонмайман.
Кузаков: Бу ишда мен қатнашмаганман. Лекин билардим. Гулчамбар бу ерда экан, демак, мен ҳам айбдорман.
Зилов: Мен сенга ишонмайман. Ишонмайман. Тушундингми? Энди жўна.
Кузаков: Кетмайман. Ўз ўзингга суиқасд қилиш тўғрисидаги аҳмоқона ўйларинг миянгдан чиқиб кетмагунча ҳеч қаёққа бормайман.
Официант пайдо бўлади.
Официант: Салом… Нимага шовқин қиляпсанлар?
Саяпин:. Сенинг келиб қолганинг ҳам яхши бўлди. Унга қара ва қандай ниятда эканлигини эшит.
Официант: Жаноза қачон?
Зилов:  Биласанми, тайёргарлик кўришга улгурмадим.
Официант: Ичкилик-чи, ичкиликлар қани?
Зилов: Бунинг устига мен энди бу ерга хўжайин эмасман.
Саяпин (Официантга ўз бошига ишора қилиб). Кўрмаяпсанми? Ма, ўзинг ўқи. (Қоғозни унга узатади.) Бирон нарса де унга…
Официант (овоз чиқариб ўқийди). Менинг ўлимимда ҳеч кимни айбдор қилмасликларингизни сўрайман”.
Саяпин: Шунақа ҳаракат бир марта бизнинг кўз олдимизда бўлди.
Официант: Шунақами?
Кузаков: Ҳа, бўлди.
Саяпин: Мана. (Милтиқдан чиқариб олинган ўқни унга беради.)
Официант (ўқни синчиклаб кўриб). Питра…Лекин пистонинг яхшимас. Оддий пистонлар билан алмаштир.
Зилов: Маслаҳатинг учун раҳмат.
Официант (ўтиради). Албатта, алмаштир. Ёмғир тўхтади. (Милтиқни қўлига олади.) Бир соатдан кейин жўнаш керак. (Милтиқни ўқлайди.) Тушундингми? Ғиди-бидиларни бас қил, бир соатдан кейин келаман. Жўнаймиз.
Зилов: Ҳеч қаёққа бормайман, дедим-ку. (Кузаков билан Саяпинга) Сенлар эса ташвишланманглар.Тутган йўлларинг тўғри.
Саяпин: Витя! Жинниликни бас қил! Овга отлан.
Кузаков: Этигингни кий. (Қопчиқни қўлига олади.) Мана бунингни елкангга осиб ол. (Саяпин билан официантга) Кўчага олиб чиқайлик.
Кузаков билан Саяпин Зиловга яқинлашади.
Зилов: Яқинлашманглар, тегманглар менга.
Официант: Қисқаси, ўжарлик қилиб турасанми ё овга борасанми?
Зилов: Ҳеч қаёққа бормайман.
Официант: Нима десам экан? Аҳмоқсан. Бошқа нарса деб бўлмайди. (Ўрнидан туради).
Саяпин: Нима, кетасанми?
Официант: Мен нима қилишим мумкин? Ҳеч нарса.
Зилов: Тўғри, Дима. Сен бўлмағур йигитсан, лекин менга кўпроқ ёқасан. Ҳар қалай мана буларга ўхшаб қийшанглаб турмайсан… Қўлингни бер…
Официант билан Зилов бир-бирига қўл беришади.
Официант: Хўп, ҳозирча, Витя. Бирга кетсак яхши бўларди, афсус. Бевақт айнаб қолдинг. Яна ўйлаб кўр. Тузалиб қолсанг – бор.
Зилов: Хўп, Дима, хайр.
Официант: Шошма, қайиғинг қаёқда?
Зилов: Хромовникида.
Официант: Омборхонасидами?
Зилов: Ҳа, омборхонасида турибди.
Официант: Демак, мен…
Зилов (хириллоқ овоз билан). Олиб кетавер.
Официант: Раҳмат, Витя, борди-ю…
Зилов: Ўзимники, деб ҳисоблайвер… Олаверинглар… Ҳаммасини олинглар…
Саяпин: Витя, нима деяпсан?!
Зилов: Ҳалитдан барини бўлишиб олдиларинг. Менинг ўлимимдан хурсанд бўласизлар. Биламан, хурсандсизлар!
Кузаков: Бекорларни айтибсан!
Зилов (тўсатдан ғазаб билан). Мен ҳозирча тирикман, лекин сенлар ҳалитдан бу ерда турибсанлар. Ёпирилиб қолдиларингми? Ўз бисотларинг камлик қиляптими? Сенларга ер юзида жой торлик қиляптими? Ялақилар! (Уларга ташланади.)
Олишиш бошланади.
Кузаков: Ёлғон! Туҳмат! Туҳмат!
Официант: (Зиловга). Тинчлан… Ўзингни қўлга ол! Ўзингни босиб олишинг мумкинми?
Зилов: (қаршилик кўрсатишдан тўхтаб). Мумкин. (Осойишта) Лекин энди мендан ҳеч нарса ололмайсанлар. Ҳеч нарса. (Кутилмаганда Саяпиннинг қўлидан милтиқни олиб, бир қадам орқага жилиб) Қани, жўнаб қолинглар!
Қисқа сукут.
Официант: ( ажабланиб). Жиддий айтяпсанми?
Зилов: (осойишта). Кетинглар.
Официант: Қўйсанг-чи, қария.
Зилов: Йўқолинглар.
Саяпин эшик томон орқага жилади. Кузаков жойида,Зиловнинг рўпарасида, официант эса унинг орқасида, эшикка яқинроқ жойда туриб қолишади.
Зилов: (Кузаковга). Кет.
Кузаков: Кетмайман. Кетмайман, дедим-ку. То…
Зилов: Кет.
Кузаков: Кетмайман.
Зилов: Отаман. (Милтиқнинг тиғини унга қаратади.)
Кузаков: От.
Официант: Милтиқ ўқланган.
Зилов: Жуда соз.
Саяпин ғойиб бўлади.
Официант: Қани, (Кузаковни итариб, эшикдан чиқариб юборади.) Шундоқ қилганимиз маъқул… Энди милтиғингни тушир.
Зилов: Сен ҳам йўқол.
Улар бир нафас бир-бирига қараб қолишади ва ниҳоят официант эшик томон чекинади.
Тезроқ!
Официант остонада пайдо бўлган Кузаковнинг йўлини тўсиб, у билан биргаликда ғойиб бўлади. Зилов милтиқ тутган қўлини пастга тушириб, хонада юради, сўнг ўзини каравотга мукка ташлайди. Ётган жойида қайта-қайта сесканиб тебранади. Куляптими, йиғлаяптими – билиб бўлмайди. Шу ҳолатда орадан чорак дақиқа вақт ўтади. У қимирламай ётаверади. Яна қўнғироқ узоқ жиринглайди. Зилов қимирламай ётаверади. Қўнғироқ овози тинади, бир нафасдан сўнг қайтадан жиринглайди. Зилов қимир этмай ётаверади. Қўнғироқ овози тинади.
Зилов ўрнидан туради. Кўриниши осойишта, юз ҳолатидан кулган ёки йиғлаганлигини билиб бўлмайди.
Зилов: (телефон гўшагини кўтариб). Дима? Зиловман… Ҳа… Кечир, қария, қизишиб кетибман. Ҳа, бари ўтиб кетди… Мутлақо осойиштаман… Ҳа, овга боргим келяпти. Ҳозир келасанми? Жуда соз. Мен тайёрман. Ҳа, ҳозир чиқаман.

Парда

Тамом