(taqriznamo)
Eshmon Mallani adabiyot muxlislari yaxshi biladi. Uning “Harorat”, “Baqaning tirilishi”, “Oʻtloqqa taʼzim” kabi romanlari, “Pichanzor oralab ikki kun”, “Qovunning hidi” qissalari allaqachon oʻquvchilar qalbidan joy olgan boʻlsa, “Yor, oramiz ming qadam”, “Oshiq emas, xaridoringman” sheʼriy toʻplamlarini nazm ixlosmandlari haligacha qoʻllaridan qoʻymay oʻqiydi. Eʼtiborlisi shuki, adibning deyarli barcha asarlari yigirmadan ortiq mahalliy shevalarga tarjima qilingan.
Yaqinda esa sevimli ijodkorimizning “Armugʻon” nomli yangi kitobi “Gʻildirak” nashriyotida yuz ming nusxada chop etildi. Qalin muqovali, gul bezakli ushbu kitob chindan ham adibning chin doʻstlari, yaʼni muxlislari uchun ajoyib sovgʻa boʻldi, desak, yanglishmaymiz.
Kitobdan muallifning bogʻcha, maktab, institutda taʼlim olgan yillari tushgan mingga yaqin surati, yana shuncha boshqa suratlari oʻrin olgan. Ayniqsa, hurmatli yozuvchimizning oʻz oilasi davrasida tushgan yetmishga yaqin fotosurati borki, bu kitobni varaqlagan hech bir kishini befarq qoldirmaydi, deb oʻylaymiz.
Lekin kitobni butunlay fotosuratlardan tashkil topgan, deb boʻlmaydi. Chunki undan ijodkorning keyingi yillarda yozgan ikkita gulday asari ham joy olgan. Shulardan birinchisi “Men ham nihol edim…” deb nomlanadi. Unda muallif bolaligi, oʻquvchilik va talabalik davrlari toʻgʻrisida joʻshib gapiradi. “Men, –; deydi u yana mazkur asarida, –; hayotda juda koʻp yutuqlarga erishdim, dunyo kezdim. Asarlarim kirib bormagan joy dunyoda qolmabdi…” U yana yozadi: “Qayerga bormay, hurmatimni joyiga qoʻyishadi, sevishadi, qadrlashadi. Xoʻsh, men bunday obroʻ-yeʼtiborga qanday sazovor boʻldim? Albatta, oʻz isteʼdodim orqasidan…”
Asarda oʻquvchini oʻziga sehrlab qoʻyadigan gʻoyatda qiziqarli maʼlumotlar ham juda serob. Xususan, muallifning bolaligida xoʻrozqandni judayam yaxshi koʻrganligi toʻgʻrisida yozilgan gaplar asarga oʻzgacha jozibadorlik baxsh etadi, bu gaplarni oʻqib xuddi xoʻrozqand yalaganday boʻladi kishi…
“Armugʻon”dan oʻrin olgan ikkinchi va soʻnggi asar “Men oʻzimni bilmasam…” deb nomlanadi. Asar toʻligʻicha muallifning oʻzi yozgan asarlariga oʻzining tanqidiy va tahliliy qarashlaridan iborat. Yaʼni yozuvchi ushbu asari orqali oʻzining barcha asarlarini oʻzi tahlil qilib chiqadi. Masalan, u bir paytlar yozgan, hozir esa birozgina unutilayozgan “Boltaboy va Gulkaram” ishqiy dostonini tahlil qilar ekan, shunday yozadi: “Kamina ushbu asarim vositasida “pana-pana joylar”da qolib ketayotgan sevgimas, balki qalbning toʻrida paydo boʻlib, soʻngra toʻy orqali elga maʼlum qilingan sevgi –; haqiqiy sevgidir, demoqchi boʻlganman…”
Adib unutilayozgan asarlaridan yana biri –; “Qargʻa” romani haqida ham kuyunib yozadi: “Romanim yomon chiqqan, deb aytolmayman. U juda gʻoyaviy yuksak, hayotiy va goʻzal asar, faqat nomi andak dagʻalroq, shekilli, mashhur boʻlib ketolmadi. Unga “Qargʻa” emas, “Bulbul” deb nom qoʻyganimda boshqacha boʻlarmidi… Afsuski, nom tanlashda xato qilganman va shu jihatdan oʻzimni qattiq tanqid qilishga haqqim bor…”
Umuman olganda, yangi –; avtotanqid va avtotahlil janrlari uygʻunligida yozilgan mazkur asar adib ijodining choʻqqisi boʻldi, desak, zarracha mubolagʻa qilmagan boʻlamiz.
Ha, kitob javonlari yana bir nodir kitob bilan boyiydigan, tafakkurga tashna millionlab qalblar esa bundan bahra oladigan boʻldilar. Zero, biz uchun aynan mana shunday kitob kerak emas, balki zarur edi!
Soʻzimiz soʻngida sevimli ijodkorimiz tomon yuzlanib: “Qalamingiz hech qachon sinmasin. Koʻp yashang, Eshmon ogʻa!” deb qolamiz. Sizlardan soʻraganimiz esa, albatta, bu kitobni oʻqimasangiz ham, bir varaqlab chiqing. Siz bilgan barcha kitob doʻkonlarida shu kitobdan borligiga esa mazkur taqrizni yozgan tanqidchi Qayroq Charxiy kafolat beradi.
2006 yil
https://saviya.uz/ijod/nasr/adibdan-armugon/