Tilingga chipqon chiqqanmi?!

(Bobomdan maktub)

Assalomu alaykum, mening shirinkulgi bolam Shakarxandajon! Chopqillab yuribsanmi? Akalaring Zaharxanda, Bahorxanda, Nahorxanda, opang Tabassumxon, ammalaring Qalampirxon, Alampirxon, xolang Oytovoq, pochchang Kuntovoq, togʻang Oshqovoq, yangang Gulqovoq, amakilaring Mullaboy, Mallaboy, Kallaboy, ukalaring Choʻliboy, Joʻliboy, Eliboy… Hammasi ogʻzidan kulgi sochib, uni koʻrgan gʻam-anduh, alam-hasratlar qochib… Yaxshilarning etagini ushlab, kulmaganiga qoʻymay, koʻnglini xushlab yuribsizlarmi?

Shu desang, bolam, keyingi paytlarda asabim oʻynoqi boʻlib qolgan. Yana momom bilan aytishib qoldingizmi, deyapsanmi? Qoʻysang-chi, bobom ayol zoti bilan aytishib oʻtiradigan boʻp qopti, deb oʻylayapsanmi? Momong bilan yaxshimiz! Lekin, bolam, manavi telivizor bilan radioda chiqadigan baʼzi oʻrtoqlaringning gaplari yomon xotinning diydiyosidan battar jonni egovlayapti! Bilmayman, bularingning tiliga nima chiqqan?

Toʻgʻri gapni teskari aytadi. “A”ni “B” deydi, “B”ni “V” deydi, odamlarni ahmoq biladimi…

Anov kuni bittasi futbol sharhlayapti. Oʻzicha sharhlayapman deb oʻylayapti-da. Har ikki soʻzdan keyin bir “A-a-a-a” deb oladi. Qulogʻim ogʻirlashib qolmaganmi, u qulogʻimga xuddi hoʻkiz “Mo-o-o” deganday eshitiladi. “Krishtianu Ronaldu aniq sherigiga toʻp oshirishni amalga oshirdi”. Bolam, shunday gapni sening yo boshqa bir nevaramning ogʻzidan eshitsam, bilasan-a, nima qilishimni. Ha, ketingni olib tepaman! Afsuski, televizorning orqasiga tepib boʻlmaydi! Birinchidan, Ronaldu “aniq sherigiga” emas, “sherigiga aniq…” boʻlishi kerak. “Aniq sherigi, aniq sherigi!”, nima, uning noaniq sheriklariyam bormi? Ikkinchidan, shu bechora nima qiladi-ya oʻzini qiynab? “Toʻp oshirishni amalga oshirdi”. Toʻrtta soʻz-a? Undan koʻra, ikkita soʻz bilan “toʻpni oshirdi” desin! Yana nima deydi, degin? “Falonchi oʻtgan oʻyinda jarohat ishlab oldi!”. Shu gapni aytayotgan odamning es-hushi joyidami, yoʻqmi, tekshirib koʻrish kerak. Balki oʻzi qachondir “jarohat ishlab olgandir”? “Falonchi oʻz nomini tabloga yozdirib qoʻydi”. Futbol koʻrib oʻtirgan odam bu jumladan oʻsha Falonchining gol urganini fahmlaydi, albatta. Biroq futbol koʻrmaydiganlar-chi? Bundan nimani tushunishlari kerak? Yoki birorta futbolchining gol urib, soʻng tentak qoʻyday yugurib, tablochilarni izlab qolganini koʻrganmisan? Tasavvur qil, Messi “Real-Madrid”ga gol urib, stadion tablochisining oldiga yugurgilab borsa: “Tez mening nomimni tabloga yozib qoʻyinglar, gol urdim!..” Bu gʻirt jinnilik-ku, bolam! Hamma biladigan Barsalini yuzing-koʻzing demay, Barzagli deydi! Oʻzing Barzagli, soʻtak! Kenni Dalglish yaxshiyam shuning sharhlarini eshitmaydi. Eshitsa, Sport arbitraj sudiga berardi. Uning nomini biror marta toʻgʻri aytmadi-ya shu bola! “Liverpul”ga kelgan kunidan boshlab uni “Danglish” dedi, ketgunicha. Bechora isteʼfoga chiqdi-yu, ekranda koʻrinmay qoldi, buning “qovun”idan qutuldi.

Xabarchilaring oʻn yildan beri shaxmatchilardan boshqalarni aqlsiz– ahmoqqa chiqarib yuribdi. Ular uchun shaxmatchilargina “aql-idrok sohiblari”. Boshqalarda aql-idrok yoʻq. Ular uchun futbolchilar – “charm toʻp ustalari”, bokschilar – “charm qoʻlqop ustalari”. Yaxshiyam sportchilarning soʻzlarni muhokama qilib oʻtirishga fursati boʻlmaydi. Aks holda, bilmadim, minglab futbolchilar oʻzlarini charmdan koptok tikadigan kosibga aylantirib qoʻygani uchun, ularni nima qilardi! Bokschilar-chi, ular masalaga sal chuqurroq kirishsa, nima boʻlishini bilasanmi? Oʻzlarini charm qoʻlqop tayyorlaydigan hunarmand qilib taʼriflagani uchun birovni sogʻ qoʻyadi, deb oʻylaysanmi?

Har kuni radio eshitib yotaman. Oh-oh, biram ajoyib qoʻshiqlar beradi-yey “Oʻzbekiston” kanali bilan “Mashʼal”. Eshitib maza qilasan. Baʼzan yoshligiga borib nevaram haligi, shoʻx-shoʻx kanallaring bor-ku, shularga qoʻyib qolishi chatoq-da. Ular ham yaxshi-ku, yaramaslarning tilni buzishlari yomon-da! Bir yildan beri ularning qoʻshiq bilan taronaning farqiga bormay uloqishlaridan bezor boʻlib ketdim. “Ozodbek Nazarbekovdan yangi tarona…” desa, ishonibman de, birinchi marta eshitganimda. Ha-a, Ozodbek oʻgʻlimiz yaxshi qoʻshiqchi edi, endi sozandalikka ham oʻtibdi-da, kuy chala boshlabdi, desam, “Kutaman, kutama-an, kutaman…” deb qoʻshigʻiniyam kuylab qoldi. Menimcha, xonanda radioboshlovchilarning nutqini toʻgʻrilashlarini kutayotgan boʻlsa kerak. Tushunmayman, bir toʻp sanʼatshunoslaring, bir toʻp tilshunoslaring bor, yiliga bittasi fan nomzodi boʻladi. Lekin qoʻshiq bilan taronaning farqiga bormay sandiroqlayotgan bir gala til bezorisining ogʻzidagi chalagapni toʻgʻrilash xayoliga kelmaydi ularingning!

Bolam, xafa boʻlmasang, yana bir gap aytay. Tilni buzayotganlar faqat televideniye bilan radioda bor ekan, desang adashasan. Koʻnglingga olma-yu, ayrim gazeta-jurnallaringdayam shu ahvol. Masalan, keyingi vaqtlarda “falon tadbirda maʼruza tinglandi” deb yozayapsizlar. Ishonmasang, sanab koʻr. Bir sonda kamida toʻrtta matbuot anjumani haqida yozilsa, ularning barida shu gap chaynaladi. “Maʼruza qildi” yoki “maʼruza oʻqidi” desalaring boʻlmaydimi? Misol uchun, “konsertda qoʻshiq eshitildi” deyilmaydi-ku? “Qoʻshiq kuylandi” deyiladi… Oʻylab qolaman, sizlar faqat matbuot anjumani haqida yozasizlarmi yo boshqa mavzularing ham bormi?..

Bolam, dardimni yozsam, daftar kuyadi. Yozmasam, dilim kuyadi. Dardimni senga aytay dedim, Shakarxandajon! Bular mening ichimdagilarning yuzdan biri. Ay-y, shu hech kim tilni buzmasa, tilimizni avvalo oʻzimiz hurmat qilsak, deyman-da menam, boʻtam?

Senga kuch-quvvat, ijodiy omadlar tilab, katta bobongning bobosiga qarindosh bobong: Eshmon.

Boboning soʻzlari rosa “yumshatib” tayyorlandi

“Turkiston” gazetasida chop etilgan.

2013 yil