Urush surati

Ikkinchi jahon urushi tugaganiga yetmish ikki yil boʻldi. Yetmish ikki yil! Oʻrtacha bir inson umriga teng fursat. Bu orada necha avlod almashdi. Lekin mashʼum urush asoratlari, fojealari yodimizdan chiqqani yoʻq. Buning birinchi sababi – Yaratganning inoyati bilan oramizda sogʻ-salomat yurgan urush faxriylari xuddi tirik tarix solnomasidek biz koʻrmagan urush dahshatlaridan soʻzlaydi. Bizni hushyorlikka, bugungi tinch-xotirjam kunlarning qadriga yetishga undaydi. Yana bir sababi – odamning borligʻini burovga solib ogʻriq uygʻotadigan jihat bu – insoniyat hali-hanuz na birinchi, na ikkinchi jahon urushining mudhish oqibatlaridan xulosa chiqardi. Oʻtgan asrning ikkinchi yarmida yuz bergan Afgʻoniston, Vyetnam urushlari, bugungi kunda dunyoning oʻtli nuqtalarida sodir boʻlayotgan qonli toʻqnashuvlar haqida oʻylarkanmiz, botinimizdagi portlashlardan koʻngil derazalarimiz chil-chil toʻkilganday boʻladi. Taniqli yozuvchi Qoʻchqor Norqobilning bir turkum kichik hikoyalarida urush va uning asoratlari haqida katta xulosalar aks etganki, ularni sizga havola etgimiz keldi…

Ona

Doʻstim Moʻminga bagʻishlayman.

Pushta boʻylab oʻsgan toklarni tag-tomiri bilan qoʻporib, gʻarq pishgan uzumlarni majaqlab kelayotgan tank ariqqa tushib tumshugʻi bir pasayib koʻtarildi-da, taqqa toʻxtadi. Zanjiri otilib ketdi. “Zanjir uzilganini dushman sezmasligi kerak” – oʻyladi komandir. Chor tarafdan oʻq va snaryad uchayapti…

Operator-otuvchi tank bashnyasiga oʻrnatilgan pulemyotdan tevarakka oʻq otib turdi. Koʻz qoʻrqdiga shunday qildi. Yov yaqin kelmaydi.

– Ot. Anovinga ot! – qichqirdi mexanik.

Bogʻ adogʻidan egnida oppoq yaxtak-ishton, boshida afgʻoni qalpoq kiygan kimsa qoʻlida granatomyot koʻtarib kulba tomon yugurib qoldi. U jon uhmida chopib, koʻrimsiz kulba ichiga kirib olishga ulgurdi.

Tank gumburladi; kulbaning bir tomoni tir-toʻzgʻib, borliq chang-toʻzon va tutun ichida qoldi. Kulbaning yarmini snaryad olib ketdi.

– Yana otaymi?

– Yetadi. Ketadigan joyiga ketdi.

Tashqarida jang avjida.

Komandir, otuvchi, oʻqlovchi, mexanik – butun ekipaj ichkaridan chiqmay oʻtiribdi. Ahyon-ahyonda otuvchi bashnyadagi pulemyotni ishlatib qoʻyadi.

Oʻq ovozlari tindi.

Kun ogʻdi.

Ular och edi.

Tashqariga chiqish uchun qurʼa tashladilar.

Tashqariga chiqish oʻzbek jangchi – oʻqlovchining chekiga tushdi.

– Bor, kulbaga kir… Hech boʻlmasa gugurt topib kelarsan… Chekishning ham xumori tutyapti, – dedi komandir.

– Suv esingdan chiqmasin, – mexanik yutinib qoʻydi.

Jangchi lyukdan bazoʻr boʻyladi, xuddi boshini oʻq yulib ketadiganday. Oʻzini tokzorga otdi. Joʻyak ichiga dumalab tushdi. Hansiragan koʻyi jiqqa ter bosgan barmoqlari bilan avtomat qoʻndogʻini chunonam qisdiki, qoʻli ogʻriqdan zirqirab ketdi. Ariq ichida birpas kulbani kuzatib yotdi. “Hech kim yoʻqdir? Haligi, chopib kirgan “dux”chi? Tank snaryadidan omon qolmagan… Oʻlgan. Oʻlib ketgan…”, degan xayol bilan kulba tomon emakladi. Hovliga yetgach, oʻrnidan turib, oʻq tezligida kulba ichiga uchib kirdi. U eshigini tepib kirgan xona ayvon edi. Ayvon shiftidagi bolorga osilgan qalin simga ildirilgan chelak yoniga keldi. Chelakda suv yarim edi. Jangchi tik turgan koʻyi chelakni qiyshaytirgancha yutoqib suv icha boshladi. Ichi yonib ketgan ekan. Qoʻrquvdan dagʻ-dagʻ titrardi. Biroq chelakdan ham boshini tortib ololmasdi.

Chanqogʻi bosildi. Zah hidi urgan tor ayvonda nima qilarini bilmay serrayib turdi. Shu mahal… shu mahal ichkari xonada nimadir taraqlaganday boʻldi. Eshik sharaqlab ochildi, ostonada oʻziga – naqd koʻksiga qurol oʻqtalib turgan ayolni koʻrdi. Butun aʼzoyi badani jimirlab, soch tolalari oʻrnida boshiga minglab igna sanchildi, oyoq-qoʻli boʻshashib, ichidan nimadir uzilib tushganday ihrab yubordi. Lahzada ayolning dahshat qotib qolgan kulrang yuzi, zoʻriqqandan kosasi otilib ketay deb turgan nafrat va qahr toʻla chaqchaygan koʻzlarini koʻrdi. Qurol tutib turgan qoʻllarigina emas, butun tanasi qaltirab-qaqshagan ayol unga Azroyildan elchi boʻlib turardi. Jangchi qoʻlini qurolga olib borishga ham ulgurmay taxta boʻlib turaverdi. Ayolning koʻrsatkich barmogʻi qoʻlidagi avtomat tepkisiga tegib turganini, qilt etgan harakat tufayli badani ilma-teshik boʻlishini angladi. Koʻzlar toʻqnashdi. Sukut, titroqli sukut…

– Suv… Suv, – dedi askar ovozi titrab, – Ob… ob…

Ayol chelakka koʻz qirini soldi. Jangchining xayoliga kelgan gap shu boʻldi:

– Ona… Ona… otmang. Siz mening… onamga oʻxshaysiz, – dedi choʻk tushib. Askarning tim qora koʻzlaridan yuziga goʻyoki soʻnggi yosh tomchilari shovillab oqa boshladi.

Qurol tutgan ayol ojiz va notavon, qora koʻz, qora qosh oʻgʻlonning ezgʻindi ahvoliga birpas ogʻriqli alpozda termulib turdi. Soʻng bosh irgʻab “oʻrningdan tur” ishorasini qildi. Askar oʻrnidan turdi. Ayol qoʻlidagi avtomat milini “chelakni ol” maʼnosida havolatdi. Askar simdan chelakni oldi. Ayol “endi joʻnab qol” degan kabi bosh irgʻadi. Askar yarim chelak suvni kulbadan goʻyoki yarim asrlik vaqt oraligʻida nafasi boʻgʻziga tiqilib olib chiqdi. Chelak koʻtarib tik turgan koʻyi hovlidan tokzor tomon qaltanglab-siltanglab qadam qoʻydi. U tik edi. Endi unga baribir edi. Endi emaklashning hojati yoʻq edi. Endi emaklash sharmandalik edi, emaklash oʻqqa uchishdan ham dahshat edi.

Askar orqasiga qadalishi mumkin boʻlgan oʻqni his qilib, yelkasi qizib tank tomon yurib kelardi. “Ana otadi, mana otadi…” degan oʻy es-hushidan ogʻdirar darajada yuragiga ogʻriq solardi.

– Nega buncha qalt-qalt titraysan? Qoʻrqib ketding? – soʻradi komandir.

– Kimdir bormikin? – kulbani nishonga oldi otuvchi.

– Yoʻq. Hech kim yoʻq. Kulbada hech kim yoʻq. Oʻliklarni koʻrdim, – dedi askar.

Uning qarshisidagilar hoholashdi.

– Hamma yoqni oʻlik bosib yotibdi-ku… Seni qara-yu, – komandir uning yelkasiga qoqib qoʻydi.

Ular chelakni boshlariga koʻtarib galma-gal suv ichishdi.

Taʼmirrota yordamga keldi. “Oyogʻi chiqqan” tankni tuzatishdi.

Ular ortga qaytishdi. Pushta uzra choʻzilgan tok novdalarini yer bilan bitta qilib oʻtayotgan tank har gal joʻyakka tushganda siltanar va yana qarshisida neki bor ezib-ezgʻilab oldga intilardi.

Ekipaj beparvo. Faqat qorakoʻz, qoraqosh oʻgʻlon koʻz yoshlarini tiyolmasdi. Ikki yil oʻt-olov ichida yurib ham diydasi tosh qotib ulgurmagan jangchining nigohini iztirob, ogʻriq yoshlari kuydirardi.

U ayni damda oʻz onasini eslab yigʻlardi. U ayni damda onasini sogʻinganini his qildi – u onasini sogʻinib yigʻlardi, olislardagi onasi uni hozirgina oʻlim changalidan olib qolganini, olis-olislardagi onasi oʻz joniga ora kirganini savqi tabiiy hissiyot bilan sezib turardi.

“Chindan ham onamga oʻxsharkan, – oʻylardi u. –

Ha, onamga oʻxsharkan…”

Urushning surati

Yolgʻiz – yolgʻiz oʻgʻil. Gʻulom bobo bilan Oysara xolaning yolgʻizi, ortida qoladigan yorugʻ izi.

Harbiyga chaqiruv keldi.

Yolgʻizni afgʻon urushiga olib ketishdi.

Xola koʻp yigʻladi. Xolaning koʻzi xira tortdi. Xola koʻrmay qoldi. Xola: “Hali oʻgʻlim kelsa, koʻzim ochilib ketadi”, deb qoʻyardi.

Sogʻinch dardi, tahlika azobi xolaning ich-ichini ham kuydirib ketdi. Bir yil oʻtar-oʻtmay xola omonatini egasiga topshirdi.

Gʻulom bobo bukchayib qoldi. Ikki koʻzi eshikka qadaldi. Faqat eshikni koʻrdi. Yolgʻizning yoʻliga tikildi ikki koʻzi.

Paxsa devorga omonat ilingan pastak eshik tiq etsa, boboning yuragi shigʻ etadi. Joni xalqumiga keladi. Nurab, toʻkilib ketaman deb turgan ozurda koʻhna kulbadan otilib chiqib, yalangoyoq yugurgilaydi.

Ovuldoshu qoʻni-qoʻshni dalda beradi: “Keladi bobo, keladi, Yolgʻizingiz keladi…”

Yolgʻiz kelmadi.

Temir tobuti keldi.

El-elomon bir qalqdi – uvvos urdi el-elomon: “Notanti taqdir, kelib-kelib shugina yolgʻiz cholning Yolgʻiziga chang solasanmi?..”

Bobo garangsib qoldi. Esi kirdi-chiqdi boʻldi.

Oradan bir hafta oʻtib boboning qoshiga qishloq maktabining direktori keldi.

– Maktabni oʻgʻlingiz Yolgʻiz Xolboyev nomi bilan ataymiz. Qabriga marmartosh oʻrnatib, taʼziyanoma yozmoqchimiz.

Chol unga oʻqrayib qaradi. Ichkari uyga kirib ketdi.

Eni-boʻyi yarim quloch keladigan marmar lavh olib chiqdi. Direktor marmar lavhga oʻralgan suratni – Yolgʻizning suratini hamda “Men otamdan oldin oʻlganman…” degan yozuvni koʻrdi. Koʻz oldi qorongʻilashib, ich-ichidan oʻkirik keldi. Oʻzini zoʻrgʻa tiyib ihradi.

– Uzr, bobojon, uzr.

– Uf-f… Kecha… Kecha rayon markaziga borib, oʻzim tayyorlatib keldim. Shuni qoʻyaman, – dedi bobo.

Boboning joni tosh ekan. Boboning boshi toshdan ekan. Bobo yashadi. Uzoq yashadi. Bu hayotga qasdma-qasd yashadi. Oʻtgan yili yuz yoshga yaqinlashib qazo qildi.

Xotira va qadrlash bayramida qishloqda boʻldim. Qabristonning kunbotarida Yolgʻiz yotgan qabr boshiga keldim. Askar kiyimida jilmayib turgan oʻgʻlonning surati tagida: “Men otamdan oldin oʻlganman…” degan yozuvni oʻqidim. Oʻzimni qoʻlga oldim.

– Ana, yonidagi Gʻulom otaning qabri, – dedi qoʻshnim.

Qabr boshidagi marmar lavhdagi: “Men bolamdan keyin oʻlganman…” degan yozuvga koʻzim tushdi. Endi oʻzimni tutolmadim. Qabr poyida choʻkkalab oʻtirdim-da, kaftim bilan yuzlarimni toʻsdim. Ichimdan koʻpirib toshgan ogʻriqli boʻronni toʻxtatolmay oʻkirib yigʻlab yubordim…

Gullagan qurol

Askar urushdan qaytdi.

Dunyo sokin edi, dunyo huzurli. Ota uy bagʻri belanchak boʻldi, askar unutilgan orom ogʻushida edi.

Askar zerikdi…

Uy devorida osigʻliq miltiqni olib Bobotogʻ sari yoʻl oldi – ovga!

Tiksoʻqmoq tanobini tortdi – balandga chiqdi. Oʻljani poylab pusib yotdi.

Gʻor ogʻzida bolasini emizib turgan ona kiyikni koʻrdi.

Askar yotgan joyida qimir etmay, chuqur nafas olib, moʻljaldan adashmaslik uchun tosh qotdi. U ona kiyikning qoq manglayini nishonga oldi. Oʻng qoʻlining koʻrsatkich barmogʻini miltiq tepkisiga olib bordi.

Bir… ikki… uch… U tepkiga qoʻl tekkizdi, butun vujudi nigohga aylanib nishonda turgan ona kiyikka qadaldi.

Bola kiyikning esa ogʻzidan sut koʻpirib toshar, bu dunyoi dundan bexabar oʻynoqlab-oʻynoqlab onasi yeliniga yopishardi.

Bir… ikki… uch… Tepkiga tegib turgan barmoqlar qimir etmadi, jiqqa ter boʻldi.

Askar koʻzlarini yumdi. Lahza zimistonligi uzoq choʻzilganday boʻldi. Koʻzini ochdi. Roʻparasida hech narsa yoʻq, elas-elas koʻzga chalinayotgan, toshqumloqdan koʻtarilgan yupqagina qum changini, tiksoʻqmoqdan pastga qarab yelday uchayotgan ona kiyik va kiyikchani koʻrdi.

Askar yengil tortdi – yelkasidan nafas oldi. Soʻng jilmaydi, soʻng qah-qah urdi, kulgisi togʻni tutdi.

Keyin hozirgina jonivorlar shamolni ortda qoldirib uchib oʻtgan togʻsoʻqmoqdan pastga qarab tusha boshladi.

Askar ovdan qaytmoqda… Urush komida uning moʻljaliga tushgan hech bir nishon qulamasdan qolmagandi. Bugun esa uning quroli ilk bor oʻz nishonini qulatmadi.

Askar qaytayotib togʻ gullaridan birini uzib, miltiq niliga tiqib qoʻydi.

Askarning yelkasidagi qurol xuddi gul otib, gullab yuborganga oʻxshardi.

Askar qishloqqa qup-quruq, yelkasida gullagan qurol va koʻksida tirilgan yurak bilan qaytib kelmoqda.

Askar bugun tinchlik va tiriklik mohiyatini chuqurroq tushunganday boʻldi…

Atrofga gʻolibona boqib, jilmayib qoʻydi.

Eng kuchli bola

Avji bahor edi.

Yer ustiga gul chechaklar otilib chiqqan edi.

Ayol xoʻrsindi.

Bola entikdi.

– Oyijon, gullar koʻp-a, qarang?! Nega yigʻlayapsiz, oyijon?

– Bu gullarni dadang bizga yer ostidan yuborayotganga oʻxshaydi, bolam…

– Oyijon, katta boʻlsam, men ham sizga yer ostidan gul joʻnataman…

Ayol qalqib tushdi.

– Yoʻq… Yoʻq!!! Bolam, Sen mening yer ustidagi ustunimsan.

Ayol choʻkkalab, oʻgʻlining boshini mahkam quchdi-da, yigʻlab yubordi.

– Oyijon, ustun nima?!

– Men uchun ustun Sensan, bolam. Boshimdagi osmonni suyab turibsan. Sen boʻlmasang osmon qulab tushadi, meni bosib qoladi, bolam…

– Men shunchalar kuchlimanmi, oyijon?!

– Ha, bolajonim, Sen zoʻrsan.

– Dadamdan ham zoʻrmanmi?

– Ha. Shuning uchun ham dadang ishonib meni Senga qoldirib ketgan…

Urush

Qizaloq olti yoshda.

Diydasi tosh edi.

Derazadan tashqari qaradi.

Koʻchada urush.

Pardani tortdi.

Ogʻir-ogʻir yurib stol yoniga keldi. Tik turgan alpozda oppoq qogʻozga aji-buji qilib yozdi: “Ketdim. Urush tugasa, menga xabar beringlar. Qaytib kelaman…”

Qizni onasi olis-olislarga olib ketdi.

Vaqt oʻtdi. Vaqt uchdi. Oʻsha olis-olislarda bir qabr paydo boʻldi. Qabrtoshda aji-buji harflar bilan shunday yozilgandi: “Ketdim. Urush tugasa, xabar beringlar. Qaytib kelaman…”

Ustun

Sochimni oldirib keldim. Tap-taqir boshimga razm solib otam xoʻrsindi.

– Ketayapman, degin.

– Ketayapman, ota.

– Qayergaligi maʼlum boʻldimi?

– Maʼlum. Afgʻonga deyishayapti. Yana… kim bilsin?

– Sovuq xabarning yolgʻoni boʻlmaydi. Demak, urushga ketyapsan…

Otam boshini sarak-sarak qildi. Ogʻir uh tortdi – oʻpka-jigari uzilib ketganday ihradi.: “Hoy bola-ya, hoy bola…”. Ichidan bir ihroq otildi. Ustunga suyanib, menga tosh qotib termulib turdi.

– Otamni urush oʻldirganini bilasan-a, – dedi nihoyat. – Uch yoshimda yetim qoldim. Otam meni yetim qildi. Lekin, lekin Sen meni yetim qilma, bolam,.. – Otam oʻpkasi toʻlib oʻkirib yigʻlab yubordi.

Oyoq-qoʻlim boʻshashib, sillam qurib supaga oʻtirib qoldim.

Nazarimda, shu ustun boʻlmaganda otam qulab tushardi. Nazarimda, shu ustun otamning boshidagi osmonni ham suyab turardi.

Urushga ketdim. Oʻt-olov, oʻq ichida sargardon kezlarimda quloqlarim ostida bir yalinch jaranglab turdi: “… Sen meni yetim qilma, bolam!..” Gospitalda tigʻ ostida yotganimda oʻsha iltijo jarangladi: “Sen meni yetim qilma, bolam…”

Dahshatli janglar oldidan Parvardigorga yalindim: “Ey, xudo, oʻzing asra, men oʻlmayin, otam yetim qolmasin…”

Men qaytdim. Men bir urushni koʻrdim. Otam ikki urushni – men va otasi tufayli ikki urushni koʻrdi. Toʻgʻri, urushning katta-kichigi boʻlmaydi. Faqat bir narsa taskin beradi: “Mening urushim” otamni yetim qilmadi.

Xudoga shukr, otajonim hayot! Umri uzoq boʻlsin, sakson yoshga qarab yurayapti. Hovlimiz oʻrtasida oʻsha ustun hali ham turibdi. Yaqinda men ustun atrofiga toʻrtburchak qilib odam beli barobarida marmar devor tortdim. Men bu ishni endi hech kim ustunga suyanmasin degan oʻy bilan qildim. Chunki ustunni agʻdarib tashlashga jurʼatim yetmadi. Chunki u ogʻir kunda otamni suyagan edi, men otamga ustun boʻlolmagan kez ustun otamga bir oʻgʻilday suyanch boʻlgan edi.

Zamon

Qosim bobo qazo qildi. Qishlogʻimizdagi urushning oxirgi guvohi ham ketdi: janozaga butun qishloq ahli jam tortdi.

Turdi maxsum mayitni yuvdi.

Maxsum tashqariga chiqdi. Tol tagiga choʻkdi. Ezildi. “Soʻnggi jangchi bova ham ketdi. Berlinning koʻksiga bayroq urgan toʻdada menam bor edim, deb koʻksiga mushtlardi, rahmatli” – esladi maxsum.

Maxsum ichkarida nimasinidir qoldirib kelganday bezovtalandi. Qoʻyniga qoʻl soldi. Turibdi. Nosqovogʻi turibdi.

Marhumni mozorotga olib borishdi. Mulla janoza oʻqiyapti.

Tuyqus… Tuyqus tobutda qoʻltelefon jiringlay ketdi.

Mulla bir seskandi, odamlar ikki qalqdi. Hamma tosh qotdi.

Bu sovuq jarangni hatto murdalar ham eshitdi.

Maxsum chayon chaqqanday bir sapchidi.

Shunda Xolmurod bova oʻrnidan dast turib qichqirib yubordi:

– Xaloyiq, Qosim akam samalutga chiqayotganda, oʻpkasi shunday jaranglardi. Bu askulka, birodarlar! Askulka!

Bu gapni hech kim mushohada qilib oʻtirmadi. Mushohadaning mavridi emasdi. Murdani koʻmishdi.

Bir burda non

Umrining soʻnggi kuni qazosi koʻziga qir boʻlib koʻringan dam keksa general oʻgʻlini yoniga chaqirdi.

– Ota, Sen hali koʻp yashaysan. Bu nima deganing. Tobing qochdi, xolos.

– Gapimga quloq sol, oʻgʻlim…

– Yoʻq, gapirma! Xohlasang butun Voronejni ostin-ustun qilaman, Rossiyani oyoqqa turgʻizaman, anqoning urugʻi qoʻshilgan dori-darmon boʻlsayam topib kelaman, xohlasang, hoziroq chet elga olib uchaman, oʻsha yoqda davolataman. Faqat oʻlim haqida gapirma, jon ota…

Oʻgʻlon yigʻlab tiz choʻkdi. Otasining toʻshakda tobora holsizlanib borayotgan titroq qoʻllarini oʻpdi.

– Nima desam qilasan-a? – chol lablari tamshanib iltijoli boqdi.

– Ha, ota! Ayt. Faqat… faqat…

– Zogʻora non yegim kelayapti. Oʻzbek tandirida qip-qizarib, qotib pishgan zogʻora non…

Oʻgʻil hayratlanib qaradi.

– Qirq ikkinchi yili xandaqda yotganimizda leytenant Sharapov yon choʻntagidan olib beruvdi. Juda lazzatli, cheti biroz kuygan, lekin juda shirin, qotgan, qip-qizarib pishgan bir burda non. Zogʻora non.

Oʻgʻilning botinida bir oʻkrik toʻlgʻondi. Ota davom etdi:

– Fargʻona degan joy bor. Togʻ tagidagi qishloq. Tong chogʻi quyosh qishloqqa juda yaqinlashib kelarkan. Togʻdan sharqirab tushgan Oqsoy suvi qishloqni ikkiga boʻlib oqadi. Odamlar hovli eshiklariga qulf solishmaydi. Har bir xonadonda tandir bor. Har bir uyda ertalab tandir yonadi. Har bir tandirdan oftobi non chiqadi – oftob chiqadi. Ana timqora sochini zanjir qilib oʻrgan navnihol, goʻzal oʻzbek qizi tandirga oʻtni tashlayapti. Hovlilardagi ishkomlarda savatday-savatday boʻlib uzumlar osilib yotibdi. Bogʻlarda mevalar gʻarq… Ey-ey, Sharapov, senmisan, ogʻayni!? Koʻrishmaganimizga ham ancha boʻldi. U-huv, oʻzgarmabsan-a. Yurting chindan ham ertakdagiday goʻzal ekan, birodar. Ey, bu zogʻora non-ku. Rahmat ogʻayni, unutmabsan-a… Shu nonni sogʻinganimni qayerdan bilding, Sharapov.

Bemor generalning xayoli uloqdi. Hamshira tomiriga ukol urdi. Ukol taʼsir qilmadi. Chol yana almoyi-jalmoyi gapirib alahsiy boshladi.

– Sharapov, doim bir gapni koʻp gapirasan: “Bir burda nonga odamning qorni toʻyadi…” deysan. Haq aytasan. Mana bir burda nonga qornim toʻydi-ku. Lekin… Odamzot nega shuni tushunib yetmaydi? Nega odamzot bir burda nonga qorni toʻysa ham ochkoʻzlik bilan bir-birini gʻajiydi. Urush qiladi, Sharapov?! Agar buni hamma tushunganda edi, yer yuzi tinch boʻlardi, yer yuzida urush boʻlmas edi… Sen bilgan oddiy gapni bugun butun dunyo tushunishini istayman, Sharapov.

Chol jimib qoldi. Xonaga ogʻir sukunat choʻkdi. Soʻng bir toʻlgʻonib, hansiradi, soʻnib borayotgan nigohini tepasidagi oʻgʻliga tikdi.

Oligarx titrab-qaqshab turardi. Generalning soʻniq chehrasida tuyqus mayin tabassum yoyildi. Yengil nafas olib:

– Bir burda non… Bir burda non hammamizga yetadi, – dedi horgʻin va titroqli ovozda.

Bu uning soʻnggi gapi edi.

Etikchalar

Bu urushda etikchalar egasiz qoldi.

Ayol etikchalarni xona burchagiga olib borib qoʻydi.

– Qani, oʻgirilib tur, – deya etikchalar tumshugʻini devorga taqadi.

Egasiz etikchalar devor burchida chorak soat turdi.

Ayolning rahmi keldi:

– Boshqa toʻpolon qilmagin-a, xoʻpmi?! U etikchalarni koʻksiga bosdi. Soʻng stulchaga olib kelib qoʻydi:

– Qani, endi ovqatingni yeb ol!..

Ayol etikchalarga uzoq tikilib turdi. Nimadir yodiga tushganday boʻldi. Soʻng… soʻng… chinqirib yigʻlab yubordi.

Etikchalar sohibasi bor-yoʻgʻi olti yoshdagina edi.

Qoʻchqor NORQOBIL

“Yoshlik”, 2017–4