Tarjimai hol
Shoir Tursunboy Adashboyev o‘zbek va qirg‘iz xalqlari o‘rtasidagi do‘stlik rishtalarini mustahkamlash borasidagi xizmatlari uchun «Do‘stlik» ordeni bilan taqdirlangan. U Qirg‘izistonda xizmat ko‘rsatgan madaniyat arbobi va «Manas» ordeni sovrindori hamdir. Uning hazil-mutoyiba bilan yo‘g‘rilgan qator asarlari rus, latish, qozoq, qirg‘iz, tojik tillarida chop etilgan.
Shoir va tarjimon Tursunboy Adashboyev 1939 yil Oshsoy viloyati Bo‘ka tumanining Safed Bulon qishlog‘ida, kolxozchi oilasida dunyoga kelgan.
1957 yil ona qishlog‘idagi “Kizil” o‘rta maktabini bitirgach, 1963 yil ToshDUning jurnalistika fakultetini tamomlaydi. 1980 dan 1982 yilgacha Moskvadagi SSSR yozuvchilar uyushmasi qoshidagi Oliy adabiyot kurslari darslarini eshitgan va xorij bolalar adabiyotini chuqur o‘rganish barobarida, o‘zi singari tarjimonlik va falsafiy gurunglar bilan qiziqqan boshqa talabalar bilan suhbatlashgan.
1963 dan 1973 yilgacha va 1977 dan 1979 yilga qadar O‘sh shahridagi o‘zbek viloyat gazetasi nashriyotida adabiy xodim bo‘lib ishlaydi. 1973 dan 1977 yilgacha O‘sh viloyat televideniye va radioeshittirish qo‘mitasida muharrir bo‘lib ishlaydi. Yillar sayin u o‘z iqtidorini rivojlantirishda to‘xtab qolmadi, u hatto, barqarorlikka erishgan yozuvchi bo‘lib ham o‘qishda davom etdi.
1987 yildan Toshkentdagi “Yulduzcha” nashriyotida muharrir bo‘lib faoliyatini davom ettirdi.
2017 yil 14 may kuni vafot etgan.
1957 yildan asarlari nashrdan chiqa boshlagan. Qirg‘iz va o‘zbek tillarida ijod qilgan. Shoirning asarlari, asosan, bolajonlarga bag‘ishlangan.
1964 yil o‘zbek tilidagi ilk she’riy to‘plami “Kamolning olmasi”, 1972 yil esa qirg‘iz tilidagi she’riy to‘plami “Ala-Tooluk bolomun” (Men Ala-Taulikman) nashrdan chiqadi.
T.Adashboyev qirg‘iz tilidan o‘zbekchaga badiiy tarjima qilish sohasida ham sersamara ijod qilgan.
Uning “Kamolning olmasi”, “Biz sayohatchilar”, “Olatog‘lik bo‘laman”, “Surnay”, “Arslonbob sharsharasi”, “Uch baqaloq va sirli qovoq”, “Orzularim — qo‘sh qanotim”, “Oltin yolli tulpor”, “Latifboyning loflari” kabi she’riy to‘plamlari nashrdan chiqqan.
Aksariyat she’rlari Ona diyorga, go‘zal tabiatga bag‘ishlangan, qolganlari falsafiy o‘ylar va hajviy kayfiyat bilan yo‘g‘rilgan.
Bolalarning sevimli shoiri 12-13 yoshlarida she’r yozishni boshlagan. Tursunboyning birinchi ustozi Abdullajon Shaitov bo‘lgan.
U 6-sinfda o‘qigan kezlari “Qizil O‘zbekiston” (hozirda “O‘zbekiston ovozi”) gazetasida Xodi Zarifning o‘quvchilarga murojaat xatini o‘qib qoladi. Unga ko‘ra, o‘quvchilar dostonlar yozib, nashriyotga yuborishlari kerak bo‘lgan. Maktab direktori Adashboyevdan baxshi Olim Qarg‘ani topib, uning dostonlarini yozib olishini va nashriyotga yo‘llashini iltimos qiladi. Adashboyev murojaatda ko‘rsatilgani kabi dostonga umuman hech qanday qo‘shimcha qilmay, matnni yozib, nashriyotga yuboradi. Bu — “Yozi bilan Zebo” dostoni bo‘lgan.
Olim Qarg‘a quruvchi bo‘lgan. Adashboyevning iltimosiga javob tariqasida, ish vaqti tugab, kech tushishi bilan unga dostonni yozma ravishda yozishga yordam berishini aytadi. Bir hafta ichida Tursunboy Adashboyev dostonni yozib, Xodi Zarifga yuboradi. Mazkur hodisa adabiyotning katta dunyosiga ilk qadamlar qo‘yishida yordam bo‘ldi.
Mirtemir va Qudrat Hikmatlar uning asarini o‘zbek adabiyotining ajoyib namunasi, deya qayd etishdi. Shuningdek, maslahat va izohlari bilan unga o‘z mahoratini puxtalashida ko‘maklashishdi.
«Kamolning olmasi» nomli ilk she’riy to‘plami e’lon qilinganida u hali Toshkent davlat universitetining (hozirda O‘zbekiston Milliy universiteti) talabasi bo‘lgan.
Shoira Kavsar Turdiyeva shunday hikoyani so‘zlab beradi: “Uy sovuq edi, xali isitish mavsumi kelmagandi. Mening kichkinagina o‘g‘lim bo‘yoqlar yordamida oynaga qip-qizil quyosh rasmini chizdi. Buni ko‘rib, Tursunboy Adashboyevning “Qushni uchirib yuboraman” nomli she’ri yodimga tushdi…”.
Uning she’rlari dunyoni bolalar nigohida ko‘rishga, ularning qalbini tushunishga yordam beradi. T.Adashboyev Qudrat Hikmat, Sulton Jo‘ra va Zafar Diyorning she’rlarini ko‘p o‘qiganki, uning she’rlarida shoirning xususiy uslubi bilan yuqorida keltirib o‘tilgan shoirlarning she’riy janr xususiyatlari uyg‘unlashib ketganligini anglash mumkin.
U badiiy tarjimalar bilan shug‘ullangan. Xususan, K.Chukovskiyning «Yuvin, do‘mbog‘im», «Maydadir», S.Marshakning «Ahmoq sichqoncha haqida ertak», «Tentak ovchi», «Dono sichqon haqida ertak», S.Aksyonovning «Sehrli qizil gul», V.Berestevning «Ko‘lmakdagi suratlar», «O‘qishni bilsang o‘zing», B.Zaxoderning «Samovar», «Bo‘ri maqtasa…», N.Dumbadzening «Ketino», «Igna», Ovsey Drizning «Kutilmagan hodisa», V.Dankoning «Qorbobo bo‘lsam agar», Yan Bjexvaning «Tuxum va tovuq», «Tuz haqida ertak», Uolter Delamerning «Pat saqlanar yostiqda», «Bekinmachoq» kabi asarlarni o‘zbek tiliga tarjima qilgan.
2003 yilda shoirning «Orzularim — qo‘sh qanotim» nomli she’riy to‘plami chop etilgan.
To‘rg‘ay yotar tuxum bosib,
Shuvoq bilan sirlashib.
Qora qo‘ng‘iz soqqa yasab,
Do‘ngga tortar tirmashib.
Yumronqoziq serhadik
Ish bitirar yugurib.
Sug‘ur archa ostida
Turar tasbeh o‘girib.
Chigirtkalar qamishdan
Nay yasaydi — kertadi.
Ko‘kandagi biyaga
So‘na dutor chertadi…
«Toldi buloq»