Sharqiy slavyanlar Yevropa va Osiyo qitʼalarida yashovchi slavyan xalqlarining deyarli toʻrtdan bir qismini tashkil etadi. Bu guruhga kiruvchi rus, ukrain va belorus xalqlarining har biri oʻziga xos, lekin shu bilan birga oʻzaro juda oʻxshash tarixiy taraqqiyot yoʻliga, shuningdek, adabiyot va madaniyat tarixiga ega. Bu xalqlarning ota-bobolari boʻlgan elotlar IX asrda feodal davlat boʻlib uyushgan Kiyev Rusida yashaganlar. Shuning uchun Kiyev Rusidagi yozma adabiyot va xalq ogʻzaki ijodi haqli ravishda ruslarning ham, ukrain va beloruslarning ham adabiy merosi sanaladi.
XV asrning oxiri va XVI asrning boshlarida markazlashgan Rus davlati yuzaga keldi. Mamlakatda feodal munosabatlarning kun sayin mustahkamlana borishi zaminida rus, ukrain va beloruslar xalq boʻlib shakllandilar. Sharqiy slavyan xalqlar qardoshligi ham shu vaqtlarda paydo boʻldi.
XVI asrda sharqiy slavyan xalqlarida kitob nashr ettirishning yoʻlga qoʻyilishi, shuningdek, Ukraina va Belorussiyada munozaraviy adabiyot deb atalgan progressiv kayfiyatdagi adabiyotning shakllana borishi XVII asrning ikkinchi yarmidan boshlab rus, ukrain, belorus adabiy aloqalarining keng rivojlanishi uchun zamin hozirladi.
Oʻz vaqtida qoʻshni litva xalqining tili va yozuvi taraqqiyotiga ijobiy taʼsir koʻrsatgan belorus adabiyotida XVI–XVII asrlarga kelib Belorussiyaning Rossiyaga qoʻshilishini qoʻllab-quvvatlovchi progressiv-antikatolik oqim tobora mustahkamlana boshladi. Bunday tendensiya ukrain adabiyotida ham mavjud edi. Stepan Razin, Kondratiy Bulavinlar boshliq xalq harakatlarida rus dehqonlari bilan bir qatorda ukrain va belorus dehqonlarining faol ishtirok etishi tasodifiy hol emas edi. Chunki bu qon-qardosh xalqlar yashagan umumiy tarixiy sharoit shuni taqozo qilar edi.
XVII asrning ikkinchi yarmida Ukrainaning, XVIII asrda esa Belorussiya tuprogʻining Rossiyaga qoʻshilishi munosabati bilan rus va ukrain, rus va belorus adabiyotlari oʻrtasidagi oʻzaro taʼsir va aloqa uchun qulay imkoniyatlar tugʻildi.
XIX asrda rus klassik adiblari A. Pushkin, M. Lermontov, L. Tolstoylar T. Shevchenko, L. Ukrainka va I. Frankolarning ijodiy kamolotida ustod boʻlib qoldilar.
Sharqiy slavyan yozuvchilari oʻrtasidagi oʻzaro ijodiy hamkorlikni mustahkamlashda, shubhasiz, rus tilidan ukrain va belorus tillariga, shuningdek, belorus va ukrain tillaridan rus tiliga qilingan tarjimalar ham katta ahamiyatga ega edi.
XIX asr rus ozodlik harakati Ukraina va Belorussiyadagi ijtimoiy ong taraqqiyotiga ham kuchli taʼsir koʻrsatgan.
Rus va ukrain afkor ommasining eng ilgʻor vakillari V. G. Belinskiy, A. I. Gersen, N. G. Chernishevskiy, T. G. Shevchenko, N. A. Dobrolyubov, N. A. Nekrasov, M. Ye. Saltikov-Shchedrin va Ivan Frankolar ijodi sharqiy slavyan xalqlari adabiyotidagi demokratizm va realizmning rivojida muhim rol oʻynadi.
Shunday qilib, rus, ukrain va belorus xalqlarining tarixi va madaniyati taraqqiyotida oʻziga xoslik mavjud boʻlishiga qaramasdan, sharqiy slavyan xalqlari adabiyotidagi tarixiy, geografik umumiylik va ayniqsa til nuqtai nazaridan oʻxshashliklar ularga tegishli boʻlgan maʼlum belgi va qonuniyatni aniqlash imkoniyatini beradi.
Akram UZOQOV
“Mustaqil davlatlar hamdoʻstligi xalqlari adabiyoti” (Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti, Toshkent, 2007) oʻquv qoʻllanmasidan.
https://saviya.uz/ijod/adabiyotshunoslik/sharqiy-slavyan-va-moldavan-xalqlari-adabiyoti/