Маълумки, тиш олдиргандан сўнг тиш уяси бир кеча-кундуз оғрийди. Ўта сезувчан кишиларда эса оғриқ 3-4 кунлаб давом этиши мумкин. Бунинг олдини олиш учун айрим тавсияларга амал қилиш керак. Яъни, тиш олдиргандан сўнг 2-3 кун давомида кўп куч талаб этувчи жисмоний меҳнат қилманг, эгилиш ҳаракатларидан эҳтиёт бўлинг, оғир юк кўтарманг, жисмоний тарбия билан ҳам шуғулланмай туринг. Биринчи куни тишларни тозаламанг, ҳар гал овқатланганингиздан кейин хона ҳароратидаги тоза сувга бироз туз ёки истеъмол содаси (бир стакан қайнатилган сувга бир чой қошиқ) солиб, оғзингизни чайинг.
Тиш олинган жойда ҳосил бўлган қон қуйқаси ўрнидан кўчиб кетмаслиги учун оғизни жуда эҳтиёткорлик билан чайқаш керак, чунки қон қуйқаси жароҳат тез битишини таъминлайди. Икки-уч кун давомида тиш олинган жой атрофидаги тишларни тозаламай туринг. Бир неча кун овқатни тиш олдирган тарафингиз билан чайнаманг ва ўта иссиқ егуликларни еманг. Оғриқни камайтириш учун лунжингизга музни салфеткага ўраб қўйсангиз ҳам бўлади.
Аслида оғриқ қанча кучли бўлмасин, тишларни олдиришга шошилмаслик керак. Чунки тиш ва жағ аъзолари нафас олишда, организмни кислород билан таъминлашда, сўзларни чиройли талаффуз қилишда иштирок этади. Турли сабабларга кўра тиш қаторларининг бутунлиги бузилса тиш ва жағ аъзолари фаолияти ва анатомик тузилиши ўзгаради. Масалан, жағда битта ёки иккита тиш тушиб кетган ёинки оғриганда суғуриб ташланган бўлса, бу нуқсон саналади. Негаки, кейинчалик тишлар жағнинг тишсиз томонига оғади. Натижада тиш ва жағ аъзоларининг фаолияти бузилади, овқат яхши чайналмайди. Таомни яхши чайнамай ютиш эса меъда яллиғланишига, гастритга олиб келади.
Тишларнинг кўпи тушиб кетганда жағ суяклари кичрайиб қолади. Бунда юз мушаклари, айниқса чайнов мушаклари қисқаради, бундай ўзгаришлар туфайли кишининг ияги олд ва юқори томонга туртиб чиқади, лунжига ботиб кетади, юзнинг пастки қисми қисқариб ҳусн бузилади. Шунингдек, тишлар бутунлай тушиб кетганда одамда турли хил хасталиклар пайдо бўлади. Айниқса болаларнинг тишлари тўкилиб кетганда юзи чўкиб, юқори лаби қисқаради, нутқи ҳам равон бўлмайди. Бундай ҳол узоқ давом этса, бола камгап ва одамови бўлиб қолади. Бунинг устига овқатни яхши чайнолмасдан қийналади, ошқозонда касаллик юзага келади, жағ мушаклари нотўғри ривожланади.
Кўпчилик кишилар тишларини олдиргач, ясама тиш (протез) қўйдиришади. Айтиш жоизки, протез қўйилган дастлабки кунларда одам унга ўргана олмай кўнгли айниши, равон нафас ололмаслиги, оғзида кўп сўлак ажралиши, иссиқ ва совуққа таъсирчанлик, овқатни узиб олиш ва чайнашда қийинчиликлар бўлиши кузатилади. Маслаҳат шуки, протезга ўрганиш учун уни бир-икки ҳафтагача оғзингиздан олманг, албатта озода тутинг. Мабодо оғритса дарҳол шифокорга боринг. Олинмайдиган протез қўйилган бўлса кунига 2 маҳал тишларни яхшилаб ювиш шарт.
Олиб қўйиладиган тиш протезлари дастлаб лунжнинг айрим жойларини оғритади, лаблар ва жағ тез чарчаб қолади. Овқат ҳам яхши чайналмайди. Бундай вақтда китобни овоз чиқариб ўқиш, лаб-лунж ва тилни қимирлатиб ҳаракатлантириш ҳамда қаттиқ гапириш протезга ўрганишни осонлаштиради. Протезларни худди тишларни парваришлагандек яхши тозалаш лозим. Уларни кечаси оғиздан олиб қўйиб ухлаган маъқул, акс ҳолда шиллиқ қаватга ва жағларга ёмон таъсир этиб уларни яллиғлантиради. Ҳар гал овқатланиб бўлгач, протезларни оғиздан олиб, сув билан ювиш ва оғизни чайиш керак. Умуман, протезларни оғиздан олиб кечаси тиш чўткаси ёрдамида ювиш ёки тиш пастасида тозалаш, сўнг оғзи бекиладиган идишга солиб қўйиш зарур.
Зайнаб ВАЛИЕВА, стоматолог, педагог.