Post Views:
117
Yunusxon (1415/17—1487), Mo‘g‘uliston xoni (1462—87) va Toshkent hokimi (1485—87). Boburning onasi Qutlug‘ Nigorxonimning otasi. «Boburnoma» da aytilishicha, «Yunusxon Chingizxonning ikkinchi o‘g‘li Chig‘atoyxonning naslidindur». Mo‘g‘uliston 1348 da Chig‘atoy ulusining parchalanishi natijasida vujudga kelgan feodal davlat. Unga Qashqar, Yettisuv o‘lkasi va Ili vohasi kirgan. Mo‘g‘uliston xoni Vaysxon vafotidan (1428) keyin to 1434 gacha ulusda notinchlik hukm surgan. O‘zaro taxt talashishlardan so‘ng 1434 yil taxtga Vaysxonning kichik o‘g‘li Eson Bug‘axon o‘tiradi. Katta o‘g‘li Yunusxonni esa tarafdorlari Movarounnahrga, Ulug‘bek huzuriga olib borishadi. Ulurbek Yunusxonni 1434 yil Xurosonga Shohrux huzuriga jo‘natgan. Yunusxon Xurosonda mashhur tarixchi Sharafiddin Ali Yazdiydan ta’lim oldi, ko‘p ilmlarni egalladi Xurosondan qaytgach (1456), Abu Sayd tomonidan unga berilgan Jetikent (Farg‘ona va Yettisuv hududida) shahrini boshqargan.
Eson Bug‘axon o‘lgach (1462), Abu Sayd yordamida Mo‘g‘uliston taxtiga o‘tirgan. O‘zaro feodal nizolar girdobiga tushib qolgan Yunusxon goh Temuriylar tarafida turib, goh ularga qarshi urushdi. 15-asrning 2-yarmida Temuriylar saltanatidagi o‘zaro ichki nizolardan foydalanib Sayramni (1482) bosib olgan. Toshkentni o‘z tasarrufiga kiritish uchun Abu Saidning o‘g‘illari — Umarshayx (Boburning otasi) bilan Sulton Ahmad o‘rtasida jangga tayyorgarlik ko‘rila boshladi. Lekin raqiblarni Xo‘ja Ahror yarashtirib, muzokara natijasida Toshkent shahar va viloyati Yunusxonga berildi (1485). Yunusxon 1487 yil shol kasalligidan vafot etgan va Toshkentdagi Shayx Xovandi Tohur qabristoniga dafn etilgan. Yunusxondan keyin xonlik taxtiga uning o‘g‘li Sulton Mahmudxon o‘tirgan.
Toshkent allomalari va tarixiy shaxslari (ikkinchi kitob)
Abdulaziz Muhammadkarimov
“Toshkentnoma”. 2009 yil
https://shosh.uz/uz/yunusxon/