Nikolskoye posyolkasi (Siolkovskiy)

Post Views:
38

Nikolskoye posyolkasi (Nikolskoye) – Toshkent shahriga eng yaqin masofada joylashgan qishloq (taxminan Siolkovskiy). Ruslar bosqiniga qadar bu yerlar Sho‘rtepa va Saritepa deb nomlanib, qisman jaloyir, sirg‘ali, qipchoq, qirg‘iz kabi urug‘lar, qisman shu atrofda va shaharda yashovchi o‘zbeklar (sartlar)ga tegishli bo‘lgan. Mazkur joyning rus posyolkasiga aylanishi haqida turli ma’lumotlar mavjud.

Ayrim rus manbalarida bu yerlar, garchi shaharliklarning qir-adirlari deb sanalsa ham, shahardan uzoq, o‘simligi juda kam bo‘lgani uchun, ulardan hech kim foydalanmaganligi qayd etilgan. Boshqa rus manbalarida esa Saritepadagi yerlar general Chernyayevning buyrug‘iga binoan, shu yerda qamish o‘rish bilan mashg‘ul bo‘lgan qirg‘izlardan tortib olingan va kazna hisobiga o‘tkazilib, foydalanish uchun 1864 yildan 1872 yilga qadar askarlarga berilgani yozilgan. Uchinchi guruh manbalarda Nikolskoye posyolkasi uchun Yalang‘ochdagi yerlar ajratilgan bo‘lib, ular Toshkent aholisiga tegishli ekani ko‘rsatilgan. Jumladan, arxiv hujjatlarida bu yerdagi ba’zi joylar Toshkentning Shayxontohur qismidagi Darxon mahallasida yashagan Ashurmuhammad Tabaopalov, Rasulmuhammad Qurbonboyev va Rahmatulla Mirzayevlardan tortib olingani va bu shaxslar 1895 yilda ham hali bu yerlar uchun Shahar boshqarmasiga murojaat qilib, pul talab qilib yurganlari haqida bayon qilinadi. Shuningdek, hujjatlardan bunday da’vogarlar ko‘pligi, ular orasida sobiq rus askarlari ham bo‘lgani ma’lum. Rus askarlari tortib olingan yerlar evaziga, asosan pul yoki boshqa joydan yer so‘ragan bo‘lsalar, mahalliy aholi ko‘proq pul yoki shu yerlarni o‘zini qaytarilishini talab qilgan. Bunga javoban 1873 yili ba’zi da’vogarlarga, chorva boqish uchun qulay, Niyozbek yerlaridagi maydonlar ajratilgan, ayrimlariga ma’lum miqdorda pul berilgan, yana boshqalari esa umuman javobsiz qoldirilgan. Ma’lumotlarga asoslanib, Nikolskoye posyolkasi uchun SHo‘rtepa, Saritepadagi qirg‘iz, o‘zbeklarning va Yalang‘ochdagi Toshkent aholisiga tegishli yerlar ruslar tomonidan 1864 yildan dastlab zo‘rlik bilan tortib olingan, keyinroq esa, 1873 yildan, kazna buyrug‘iga binoan, qisman sotib, qisman tortib olingan, degan xulosaga kelish mumkin.

XIX asr oxirlarida asos solingan mazkur rus qishlog‘ining “Nikolskoye” deb nomlanishiga sabab, bu yerda 1865 yili may oyida rus qo‘shinlari qo‘qon askarlari ustidan g‘alaba qozonishgan. Shu bois general Chernyayev shu yerda “namunali rus turar joyi barpo etish niyatida” maxsus komissiya tuzgan, unga bu ish bilan shug‘ullanishni yuklagan va “Toshkent shahri taqdirini hal qilgan kun”, 1865 yil 9 may – Nikolskiy kuniga to‘g‘ri kelgani uchun, rus askarlarining qo‘lga kiritgan g‘alabasi sharafiga “Nikolskoye” deb nom qo‘ygan.

Nikolskoye posyolkasi uchun ajratilgan joy taxminan 500 desyatinani tashkil qilib, Toshkentdan 10 versta masofada, shaharning sharqiy tomonida bo‘lgan, atrofi qirlar bilan o‘ralgan, ko‘proq nam yerlar, botqoqlik, qamishzorlardan iborat edi. Yer maydonlarining deyarli barchasiga sholi va kamroq miqdorda klever ekilgan. Sarisuvga tutashgan hudud esa botqoqliklardan iborat bo‘lib, bu joylarda qamishzorlar ko‘p edi va qamish mahsulotlarini ishlab chiqarish shu yerlik aholining qo‘shimcha bir hunariga aylangan. Qishloq hududidan oqib o‘tgan asosiy ariq Kichik Qorasuv bo‘lib, undan sug‘oriladigan yerlarda, keyinroq esa, botqoqlarni quritish natijasida vujudga kelgan maydonlarda ham g‘alla yetishtirilgan.

1890 yili 2 oktyabrda Nikolskoye qishlog‘ining aholisi ro‘yxatdan o‘tkazilganda, u yerda 748 odam yashagani, bulardan 46,7 % – erkak, 62,4 % – ayollar bo‘lgani aniqlandi. 1895 yilda oilalar soni 260 bo‘lgan. Erkaklar, asosan dehqonchilik (120 oila dehqonchilik bilan shug‘ullangan), shuningdek ba’zi hunarmandchilik turlari bilan mashg‘ul bo‘lib, oila boqqanlar, ayollar esa ko‘pincha shaharda yashab, farzandlarining ta’lim-tarbiyasi bilan shug‘ullanganlar.

1890 yili butun qishloqda 167 turar joy binosi bo‘lib, ikkita asosiy ko‘cha o‘tgan. Bu ko‘chalarni bir-biri bilan bog‘lovchi yana bir katta ko‘cha keyinroq, 1884–1895 yillarda, polkovnik Abgral boshchiligida qurilgan. Ko‘chalar bir-biriga parallel yotqizilgan bo‘lib, shimoldan janubga tomon yo‘nalgan, berk ko‘chalar ularga perpendikulyar tarzda joylashgan. Nikolkoyeda maktab (1885 yili Ayxodjinov tomonidan qurilgan, maydoni 300 sajen, 1 bino, 6 xona), qishloq xo‘jaligi bilim yurti 1891 yili qishloqning janubiy qismida Turkariqqa yaqin yerda), Turbat (Turkiston batalyoni) ambulatoriya punkti (1891 yili Zokirxo‘ja Imonov uyini ijaraga olgan), politsiya punkti, Mineral suvlar va vino mahsulotlari zavodi (1889 yili Beloklonovning uyida ochilgan. Nikolskoyening o‘zida 1890 yildan vino sotish man etilgan, go‘yo qishloqning hali butunlay qurib bitkazilmaganligi sababli, shu bois zavod vinosi Toshkentda sotilgan) kabi muassasalar bo‘lgan. Qishloq aholisi g‘allachilik va chorvachilikdan tashqari ustachilik (15 kishi), etikdo‘zlik (4), tikuvchilik (14), aravakashlik (6), g‘ildirak yasash (3), temirchilik (3), qandolatchilik (1), vinochilik (2), uy qurish va ta’mirlash (11), pechkachilik va tosh terish (5), ichak tozalovchilar (2), terichilik (10), kashtachilik (4), kir yuvish (1) kabilar bilan mashg‘ul bo‘lgan.

Davr mobaynida Nikolskoye qishlog‘ining aholisi ko‘payib borgan. Turar joylar soni ortgan. Bozor kunlari, Toshkentga yaqinlikni hisobga olgan holda, seshanba va shanba kunlariga belgilangan. (Toshkentda bozor kunlari, asosan – chorshanba va yakshanba kunlari bo‘lgan). Sababi – bu yerda odamlar Chirchiq va boshqa uzoqroq joylardan kelib mahsulotlarini sotib ketganlar. Nikolskoye aholisi ko‘pincha vositachi savdogarlar vazifasini bajargan, shuningdek, Toshkentlik savdogarlar shu yerdan mol xarid qilganlar.

Nikolskoye qishlog‘ining tarixiga oid ma’lumotlar o‘rganilayotgan davrda mazkur hududda mahalliy va ko‘chib kelgan yevropali aholi hayotida sodir bo‘lgan o‘zgarishlar, ularning yangicha turmush tarzi bilan tanishish imkonini beradi va, shuningdek, umuman Turkiston general-gubernatorligi hududida vujudga kelayotgan rus qishloqlari, shahar bilan aloqalari haqida ham tasavvur hosil qilishda yordam beradi.

X.Bo‘riyeva
Toshkent shahrining tarixiy toponimiyasi