Ногаҳоний туртки
Эсимни таниб, елкамдан бунчалик қаттиқ туртки еганимни ҳеч эслай олмайман. Бошим бориб нақ товонимга теккан бўлса керак. Худди камалакдек эгилиб қолдим. Яхшиямки спортдан сал-пал хабарим бор, бўлмаса ё бўйним, ё белим узилиб кетар экан…
Бундан уч-тўрт йил илгари, шубҳасиз, мен ҳам бошқа ўртоқларимни орқа томонидан келиб туртган бўлсам керак. Бунинг учун улар ҳам ҳақини юбормаган, албатта. Бироқ, мана бундай туртишдан Худо сақласин… Мен бу гал ўзимни худди бир машина кранининг хартуми келиб туртдимикан, деб ўйловдим, йўқ, бошқа нарса экан! Қаранг-а, тағин ҳам менинг ўрнимда бошқа бир бўшангроқ одам, ё аёл киши бўлмагани. Йўқса, нақ боши узилиб, кўчанинг ўртасида думалаб ётган бўларди.
Эҳтимол, ўша куни талай бошлар думалагандир…
Гавдам орқамга чайқалиб, йиқилиб бораётганимда, ҳалиги ўзимни туртиб юборган нарса ким ёки нима эканини билгим келиб, орқа томонимга қараб улгурдим. Аммо ҳеч ким ва ҳеч нарса кўринмади менинг кўзимга. Зотан, бу воқеа жуда тез – кўз очиб юмгунча бўлиб ўтганди. Бироқ инсон идроки ундан ҳам илдамроқ бўлгани учун, шу қисқагина муддат ичида мен анча нарсани илғаб қолишга улгурдим: орқа томонимдан бир-бири билан елка тирашиб турган муҳташам ғиштин бинолар бор бўлиб, энди эса бирортаси ҳам йўқ эди. Фақат уларнинг ўрнида қоракуяга беланган харобаларининг ўрнигина қолганди. Баъзан ёнғин ё зилзила бўлган вақтларда ҳам сарновлар қора кўмирга айланиб, чанг босган оғочлар, сўррайган тутун қувурлари, йиқилиб тушган деворлар кўзга ташланиб турарди-ю, лекин ҳеч қачон бунчалик бўлмасди. Аммо бу гал ер бетида ҳеч нарса қолмаганди: ялаб қўйгандек тап-тақир эди ҳаммаёқ. Илгарилари муҳташам бинолар ортида кўринмай турган тоғлар негадир бу гал нақ кўзим ўнгида турарди. Ҳа, фақат тоғларгина ўз ўрнида турарди…
Бир маҳал қарасам, осмондан ҳатто мен тасаввур қилолмайдиган даражада катта-катта тахталар қалқиб тушиб келаяпти. Гўё юзлаган уйларнинг шифтлари бир варакайига кўтарилган-у, энди эса бирин-кетин тушиб келаётгандек. Ундан ташқари, яна аллақандай нарсалар учиб юришарди.
Не кўз билан кўрайки, ўша осмондан учиб тушаётган тахталар ораларида ҳатто одамларнинг ҳам таналари кўзга чавлинар ва гўё улар ҳам уйларининг шифти билан бирга осмонга отилиб, олдинма-кетин бўлиниб-бўлиниб тушиб келарди. Баъзи таналарнинг қўллари худди бутга ўхшаб керилган, баъзилариникини эса – у одамнинг танасими ёки бошқа нарсаникими – таниб бўлмасди.
Мен бу воқеаларнинг ҳаммасини камалакдек эгилиб турган маҳалимда, қаддимни тиклашга уриниб, бошимни кўтараётганимда, лекин бунга мадорим етмай йиқилиб бораётганимда, сўнг йиқилиб, эс-ҳушим кирди-чиқди бўлиб, оқни қора, қорани оқ деб ҳис қила бошлаган пайтимда кўрдим. Ёнгинамга келиб тушган қора тош қип-қизил чўғ бўлиб ёниб турган маҳалда кўрдим. Бу ёғи қоронғилик, бу ёғи тилсимот, бу ёғи менинг учун англаб бўлмайдиган зулмат бўлди…
Мен, муҳташам ғиштин бинолари ҳозиргина бир-бири билан елка тирашиб турган даҳалар орасидан кесиб ўтган ва шаҳарнинг бир қаватли иморатлар қурилган чеккасига эндигина етиб келган эдим. Япон шаҳарларидаги бир қаватли иморатларда яшаш нақадар файзли ва роҳатбахш бўлади. Ундан ташқари, бу жойларни боболарнинг боболари ва бувиларнинг бувилари бунёд қилган. Бу ҳовлиларнинг биронта тоши йўқки, уни одам ўз қўли билан ўрнатмаган бўлсин. Ҳар бир ҳовлининг кўриниши ва ҳар бир тошнинг ўрнатилишидан япон географиясининг бир жилосини кўргандек бўласан. Кичик-кичик тоғлар, кафтдек-кафтдек кўллар, тарам-тарам сойлар ва уларга қурилган бежирим кўприклар… Маймунжон дарахтлари, тарвақайлаб ўсган пакана қайрағочлар, хризантема гуллари, туки ўсиқ гиламларга ўхшаш кўм-кўк майсали майдончаларни айтмайсизми?!. Ҳолбуки, япон аёллари ҳатто уруш йиллари ҳам ўзларининг қийналганига қарамай, бу ҳовлиларни гард юқтирмай авайлаб-асраб келишарди.
Япон мусиқаси ҳам, унинг дунёга машҳур рассомчилик санъати ҳам гўё ўз табиатидан кўчирилиб олинган каби гўзал экани ҳаммага маълум. Шунинг учун бўлса керак, япон болалари унинг ҳеч қайсисига путур етказмайди. Новда-ниҳолларни синдириб, майсаларини топтамайди.
Рўпарамдан мунгли япон мусиқаси эшитилди. Уруш азоб-уқубатларини тотиб кўрган япон халқи бу маҳалларда мунгли мусиқаларни, қўшиқларни куйлашарди. Ўша куни кун иссиқ эди. Қайсидир бир ҳовлидан мусиқа товуши келарди. Мени худди шу пайтда орқамдан туртиб юборишди. Бир лаҳзада ҳалиги бир қаватли даҳаларнинг қаёққа ғойиб бўлиб кетганини англамай қолдим. Чунки мен ногаҳоний кучли туртки зарбидан, ниҳоясиз… ҳушсиз йиқилган эдим…
Мен уйқудан уйғондимми ёки ўзимга келдимми, қаерда, қандай қилиб эсимни йиғиб олдим – буни шу кунгача англолмайман. Мен ҳамон ўралган, танғиб боғланган ҳолда ётардим. Наздимда, фақат бир кунгина ўзимни йўқотиб қўйган бўлсам керак, деб ўйлайман. Бироқ Америка институти ходимлари, айниқса, бир ҳарбий доктор икки ойдан бери мени: “бу қанақа қайсар одам ўзи!” деб куйиб-пишиб койирмиш. Орқасининг қандай куйганини ва бомба ёрилган жойдан қанча масофа нарида бўлганини нега тезроқ айтмайди? Наҳотки, бу гапларнинг қанчалик ҳарбий аҳамияти зўр эканига тушунмаса бу одам? Йўқ, чамамда яхши тушунадиганга ўхшайди. Фақат атайлабдан қайсарлик қилиб айтмаяпти. Гўё номус қилади, хўрлиги келади. Ҳм, мамлакати бош эгиб таслим бўлиб турибди-ю, номус қилганига ўласанми, бунинг! “Э, аҳмоқ, мамлакатинг таслим бўлди, императоринг бош эгди!..”
Лекин ўша дамларда хўрлигим келмаганди. Кейин хўрлигим келди. Куйган орқамнинг алами босилай деб қолганида хўрлигим келди. Эҳтимол, бу – орқамнинг куйгани учундир? Агар шундай бўлса, америкалик доктор мендан бекорга ранжибди…
Чунки мен у кезларда ҳаттоки нима учун танғилиб ётганимни ҳам билмас эдим. Бироқ кунлар, ойлар бўйи хаёлимга бир нарса элас-элас келар, у ҳам бўлса ҳалиги орқамдан туртилган кунларнинг хира хотираси эди. У ким эди ёки нима эди? Мен буни ҳамон тушунолмасдим. Фақат… кейинчалик тушундим.
Эсим инганидан кейин, оқ халатли доктордан бу ерда нима учун ётганимни сўрадим.
– Орқангиз Япониянинг географик харитасига ўхшайди, – деди у. – Ўнг кафтингизда Хаккайда оролининг сурати… Худди шу томонингизнинг ўзида яна улуғ Хансю… Биқинингизда Симўнасеки адири, пастроғида Кюсю… Худога шукур қилинг. Агар бу тасвирлар чап томонингизда бўлганида борми, унда уйғонишингиз амримаҳол эди…
У бу гапларни менга қачон айтди ва шунгача неча ой ўтган – буни ҳам аниқ билмайман. Лекин яна анча вақтгача аллақандай бир нарсани сўрагим келиб, бироқ сўрашга тилим келмай ётганим эсимда.
Доктор кейинги сафар келганида менинг орқамни анча мақтаброқ тасвир қилди:
– Мана, энди орқангиз мақтаса арзигудек орқа бўлибди! Энди унда Фудзиама тоғи ҳам, Асаки тоғи ҳам бор. Тюгўку, Кюсю адирлари ҳам бор. Хиросима, Нагасаки шаҳарлари ҳам ўз ўрнида… Уруш йилларида чиққан хариталар орасида бундан яхшисини топиш қийин…
– Доктор, буларнинг ҳаммаси нимадан бўлди! Шуни айтиб беринг-чи? – деб сўрадим ундан.
Докторнинг кўзойнаги синиб кетай деди. Японларнинг кўзи у қадар катта бўлмайди. Буни сиз яхши биласиз. Уларнинг кўзи кўпинча ўйчан ва мунглироқ келади. Мен билан ҳазил қилиб ўтирган докторнинг хўрлиги келди, шекилли, кўзлари чақнаб, кўзойнагини тешиб юборай деди. Сўнг у:
– Таека Ўрикў! – деб хитоб қилди-да, эшик томонга бурилиб, тез-тез юриб чиқиб кетди. – Шу вақтгача айтмаганмидингиз?
Эшикдан кириб келган ўрта ёшли Ўрикў-Сан деган аёл:
– Айтиб боққанман. Эси ўзида эмас эди, – деб жавоб қилди унга.
Ҳа, эсим ўзимда эмаслиги рост эди. Иккита катта шаҳарнинг халқи кўз очиб юмгунча қирилиб, йўқ бўлиб кетди, дейишганида, ўзимни йўқотиб қўйган эдим. Энди англасам, шунга ҳам анча вақт бўлган экан.
Доктор бошини чайқаб, ёнимга келиб ўтирди-да, гап бошлади:
– Сиз энди эркакларга хос чидам билан тингланг. Икки шаҳримиз устига америкаликлар атом бомбаси ташлаган, – деди у менга. Сўнг бир зум сукут қилиб, яна давом этди: – Нега дейсизми?.. Ҳалигина чидам билан тингланг демадимми сизга?.. Тажриба учун ташлашган бўлса керак. Олдингиси тажриба учун, кейингиси эса ўша тажрибанинг тўғри эканини аниқлаш учун, шекилли… Ҳа. Ҳозирча икки хил фикр бор: бири – Япония таслим бўлиб, бош эгса ҳам, бир йўла бош кўтармайдиган қилиб қўйиш, иккинчиси – унинг иттифоқчиларини ҳам чўчитиб қўйиш масаласи бўлса керак… Уруш тамом бўлганидан кейин, яна нималарнидир бўлиб олиш ёки шунга ўхшаш жанжалли нарсалар ҳам бўлади-ку, ана ўшаларга барҳам бериш каби нарсалар бор эмасми?.. Одамларнинг тахминий фикрича шундай. Энди ётиб дамингизни олинг…
– Менинг онам бор эди, синглим бор эди… Улар билан учрашсам бўлармикин?
– Фамилиянгиз нима? Қайси даҳада турар эдингиз?
– Ёзги тонг даҳасида…
– Э, бечора, у даҳа энди йўқ бутунлай…
– Онам марказий боғчада ишлар эди…
– Марказий боғчанинг ўрнигина қолган қора кукун бўлиб… Энди ётиб дамингизни олинг. Товушингизни чиқарманг…
Доктор тўғри айтибди. Товушимни чиқармаслигим керак экан… Хор-зор бўлган халқ қайғуриб, йиғи-сиғи қилиб ўтирса – бундан нима фойда!
Шундан бери ҳам мана, йигирма йил ўтиб кетди. Мен касалхонада ўн олти марта ётиб чиқдим. Орқамни ҳам ўн олти марта яматдим. Ахир, Япониядек бутун бошли бир мамлакатнинг каттакон харитасини орқалаб юравериш осон гапми? Япон географиясининг бир томони Тинч океани, иккинчи томони Япон денгизи-ку. Худди ўшанга ўхшаб, хайриятки, менинг ҳам баданимда соғ жойларим қолган экан. Мен ҳар гал ўша соғ қолган жойлардан тилдириб олардим-у, кесиб ташланган жойларимни яматардим… Териси тилиб олинган жойларимда эса янги яралар пайдо бўларди…
Ҳозир мен оқ қонли одамман. Қизил қоним борган сайин озайиб бораяпти. Йигирма йил яшаш учун озмунча курашмадим. Мана, ҳали ҳам курашиб келяпман.
Ёшим ҳали қирққа етганича йўқ. Баъзан ҳатто уйлангим келади. Лекин кимга ҳам уйланардим? Агар икки оқ қонли қўшилсак – унда наслимиз нима бўлади? Қийшиқ-қинғир, чалажон фарзанд туғилса нима қиламиз?
Ҳақиқатан ҳам доктор тўғри айтган экан. Бу гапларга мардларча бардош керак, шекилли…
Оҳ, менинг кўзларим
Айкўни мен анча жойдан танидим. У ҳам мени таниб кутиб турарди. Бошқа қизлар бўлса машинага аллақачон ўтириб олишибди. Япон қизларнинг қичқириб чақириш одати йўқ. Дугонам Айкў мени тўр халтасини ҳавода айлантириб чақирарди.
Усиз ҳам ўзим ошиқиб келардим. Бугун бизлар бир қўшни мактабга ёрдамга боришимиз керак эди. Қарама-қарши келаётган икки трамвай рўпарадаги тўхтайдиган жойга яқинлашиб қолмаганда, мен аллақачон кўчадан кесиб ўтиб кетган бўлардим.
Трамвайлар ўтиб кетгач, мен дарҳол кўчадан ўтиб олиб, қадамимни тезлатдим. Айкў ҳамон қўлидаги тўр халтасини ҳавода айлантириб, мени чақиришда давом этарди. Мактабимиз боғ ичида, трамвайнинг шовқин-сурони эшитилмайдиган жойда эди. Машина устидаги қизлар чувуллашиб қўшиқ айта бошлашди, Айкўнинг ичига термос солиб олган тўр халтаси офтоб нурида ялтираб, ҳавода доира ясаб айланарди. Мен югургилаб борардим. Бирдан…
Бирдан бутун Япон осмони ёрилиб кетгандек бўлди. Ёки ўзимнинг қулоқларим ёрилиб кетдимикин?..
Мен ҳангу-манг бўлиб осмонга қарадим. Осмон билан шаҳар ўртасига қандайдир оқ-сариқ, қуюнга ўхшаш, бош томони қўзиқоринга ўхшаб кетадиган каттакон бир устун ўрнатиб қўйилибди. Устун ўзидан кўз қамаштирадиган даражада ўткир нур ва олов пуркаб турарди. Тепа томони худди қўзиқорин салласидек қайнаб, тобора кенгайиб борарди. Қуйи томони эса шаҳарнинг қоқ ўртасига қандай қадалганини пайқай олмай қолдим. Устуннинг йўғонлиги, нима десам экан, нақ шаҳримизнинг ўртасига қурилган дум-думалоқ саройча келарди…
Шошиб, мактаб томонга қарадим.
– Айкў, Айкў! – деб бақирдим. Бироқ ўз товушимни ўзим эшитмадим.
Айкўдан ҳам садо бўлмади. Машина ҳам йўқ, мактаб ҳам йўқ эди ўрнида. Гўё ҳаммаси учиб кетгандек. Кўз ўнгимда фақат қоп-қора бўлиб куйиб кетган далагина элас-элас гавдаланарди. Ҳамма ёқ кул, кукун эди…
Мактабнинг мен турган томонидаги дарахтлари ер бағирлаб ёнбошлаб қолганди. Нари-берида йиқилиб ётган дарахтлардан куйик ҳиди келарди. Мен бирдан кўйлагимнинг тугмалари қизиб бораётганини ва баданимга михдек қадала бошлаганини сезиб қолдим… Кейин гандираклаб кетдим ва бирдан тубсиз қоронғилик қаърига қулаб тушдим. Бошқа ҳеч нарсани эслолмайман…
Мана, шу қоронғиликда йигирма йилдан бери ётибман… Ҳалиги кўрдим деганларимнинг ҳаммаси одатдаги умумий бир тушунчагина, холос. Бинобарин, уларнинг ҳеч қайсисини кўз билан кўриш мумкин эмас. Фақат кўнгил билангина кўриб, фақат хирагина тасаввур қилиш мумкин. Чунки ҳали бу балонинг ҳаётда қиёси йўқ. Ҳатто ўлим, қирғин деган гаплар ҳам бу воқеанинг тугал маъносини беролмайди!..
Халқ орасида тош балқиди, темир эриди, деган иборалар бор. Хўш, кўз очиб юмгунча тош ва темирлар куйиб кул бўлиб кетса – буни нимага қиёс қиламиз? Каттакон бир шаҳар кўзингни очиб юмгунча ғойиб бўлиб кетса – буни нимага ўхшатамиз?..
Майли, бу менинг ишим эмас. Лекин гап шундаки – мен йигирма йилдан бери қоронғиликда ётибман. “Шаҳар қайта ўз аслига келди”, дейишади. “Ҳатто илгаригисидан ҳам бой, илгаригисидан ҳам кўркам бўлган”, дейишади. Ростми шу! Агар рост бўлса, кошки эди мен ҳам уни ақалли бир мартагина кўрсам! Ҳа, ҳеч бўлмаса бир мартагина!.. Шундан кейин яна кўзларимни юмиб олардим ва яна… қоронғилик бағрига чекинардим.
Негадир шу орзумдан ҳеч умидимни узгим келмайди. Уза олмасам ҳам керак. Дастлаб касалхонага тушган кезларимда ҳам доктордан шу ҳақда сўраган эдим:
– Жон янгажон, айтинг-чи, кўзимнинг аҳволи қалай?
– Нимасини сўрайсан, чироғим? Кўзинг чақнаб турибди? – деб жавоб берди доктор аёл.
– Кўр бўлиб қолганим йўқми?
– Йўқ, йўқ!.. Фақат кўрмай қолганинг рост, холос. Лекин бунинг ҳечқиси йўқ, кўп ўтмай тузалиб кетасан…
– Юзларим қалай?
– Ҳаммаси жойида, илгаригисидек оппоқ, худди оқ мармардек…
– Сочларим-чи?
– Сочларингни олиб ташлашга тўғри келди. Осонгина ўсиб чиқадиган сочни ҳам сўз қиласанми?..
Икки қўлим билан оёқларим қаёқда? Борми, йўқми – мен буни билолмасдим. Кўзларимни, юзларимни, сочларимни суриштирарканман, қўлларим билан силаб кўргим келарди. Лекин бунинг иложи йўқ эди. Икки қўлим танғиб қўйилганга ўхшарди. Эҳтимол, кесиб ташлашгандир қўл-оёқларимни?
Ҳаммаси ҳам майли-ку, бироқ ҳеч икки кўзимдан умид узолмайман. Кўзларим ўрнига келса, афтимни осонгина тузатиб олармидим… Ҳали доктор юзларинг мармардек оппоқ деди-ку. Аксари япон қизлари оққувдан келади. Айкў менинг юз-кўзларимга ҳавас қилар эди.
– Кўзларингнинг қорачиғи тип-тиниқ, чақнаб турибди. Киприкларинг қуюқ, сал юқори томонга қараб эгилган… – дерди у менга.
Йигирма йилдан бери хонамга одамлар кириб-чиқиб туришади. Лекин шулардан бирортаси ҳали мени, мана бу қиз басир экан, деганича йўқ. Ростини айтишса, биров уларга бир нима дермиди? Шунинг учун ҳам мен юзларимни очиб ўтираман. Товуш чиққан томонга ўгирилиб қарайман. Кўришгандек жилмаяман… Мана, сизларга ҳам шундай қилдим. Агар менинг кўзларим оқиб тушган ва юзларимни чандиқ босган бўлса, унда сизлар олдимга келишга жирканган бўлармидинглар, эҳтимол?..
– Йўқ, йўқ, кўзларингиз чақнаб турибди. Бу сизга чет эл кишиси сифатида айтаётган сипойи гапимиз эмас, ишонинг, фақат шундай чақнаб турган кўзингизнинг кўрмаслиги бизни ҳайратда қолдирди, холос. Чет эл кишиси бўлганимиз учун сал ийманиб турибмиз. Бўлмаса шу уйнинг ёруғлигида сизнинг кўзларингизнинг ҳам улуши бор, деган бўлардик…
– Мен ҳозир ўттиз беш ёшга кирдим. Ёруғ дунёдан маҳрум бўлганимда ўн беш ёшда эдим. Ўзим иштирок этмаган сўнгги йигирма йилни ҳеч ҳам ёшимга қўшгим келмайди. Ҳали ҳам ўн беш ёшдаман. Кўзларимдан умидим борлиги ҳам шунда. Шу умид мени олға чорлаб келяпти…
Кўзим тузалган куни мактабимизга бораман. Бояги айтганим, ёнбошлаб қолган мактабимиз боғининг дарахтлари қайтадан бош кўтаришиб, чиройли боғ бўлган, дейишади. Илгариги икки қаватли мактаб ўрнига эндиликда беш қаватли мактаб тушганмиш. Фотограф келиб суратимни олиб кетди. Уни мактабимизнинг каттакон залига илиб қўйганмиш.
Мактабни битиришимга фақат бир йилгина қолган эди. Тузалишим билан бориб, ўша чала қолган ўқишимни битириб олсам, дейман. Токиодаги университетларнинг бирида болаларни овқатлантириш факультети очилганмиш. Шунга ўқишга кирсам, дейман.
Мен бир марта кўриб қолганим вайрона шаҳар қайта аслига келган, дейишади. Албатта, харобага айланган, қайғуда қолган шаҳарни ким ҳам эслагиси келарди, дейсиз? Эҳтимол, шу сабабдан ҳам уни ҳамма унутган чиқар… Бироқ, одамлар уни унутмаслиги керак. Бахтим чопиб, кўзим очилса, ўша кунги кўрганларимни ёзиш ниятим ҳам йўқ эмас. Мен бу лаҳзани кўзларимни қурбон қилиб кўрганман, ахир. Ҳаммаси кўнглимда худди ҳозиргина бўлиб ўтгандек кўриниб турибди. Аммо илгарилари бундан ҳам равшанроқ туюларди улар менга. Лекин кейинги пайтларда баъзи нарсалар нима учундир ҳотирамда туманга айланиб бораётгандек туюлади. Агар кўзларим тезроқ тузалмаса, бу аҳволда баъзи нарсаларни унутиб ҳам қўядиганга ўхшайман… Қичқириб айтай десам – бунга ҳам товуш йўқ менда. Шунинг учун аста бир чеккадан қоғозга тушираверсаммикан ҳам дейман…
Хиросима тепасига атом бомбаси ташлангандан кейин бутун дунё норозилик билдирибди, дейишади. Бироқ у пайтларда мен ҳали қил устида ётган эдим. Норозиликлар қаттиқ бўлдими ё юмшоқ бўлдими – мен буни яхши билмайман. Сизлар нима қилдингиз ўшанда?..
Ҳа, ўзим ҳам шундай қилган бўлсангиз керак, деб ўйловдим…
Шаҳримиз аҳолисининг ярмиси бир неча сония ичида куйиб кулга айланиб кетди. Кул бўлиб кетмаганлари эса, қайтадан куйдирилиб кул қилинди. Ҳолбуки, шаҳримиз ҳарбий шаҳар ҳам эмасди. Аксинча, бола-чақалар, хотин-халаж, кампир-чоллар яшайдиган тинч шаҳар эди. Бировга ёмонликни ҳам раво кўрмасди, бунга ҳаракат ҳам қилмасди. Менинг нодон ақлим ҳалигача бир нарсага бовар қилолмайди: бизнинг нима айбимиз бор экан, кимга ёмонлик қилибмиз? Эркак зоти кам бўлгани учун қўшни мактабга ёрдамга бораётган қизларнинг нима ёзиғи бор экан шунчалик? Йигирма икки нафар қиз бир дақиқа ичида куйиб кул бўлди-қолди – тўзонга айланиб кетди. Йигирма учинчиси бўлиб менгина омон қолдим. Омон қолганмишман. Қанақа омонлик эканини мана ўзингиз кўриб турибсиз-ку, ахир…
Ў, Айкў қанақа қиз эди! Торгина хоналарда камбағалгина яшовчи тўрт-беш кампирга овунчоқ эди у. Ўзининг оқ кўнгиллилиги, шўхлиги билан уларни сира зериктирмасди. У шундай чаққон пазанда эдики, бир дона гуруч, бир ҳовуч жува, битта балиқдан бир уйга етгулик овқат пишира оларди… Ҳа, чиндан ҳам сен буюргунингча, у қилиб улгурарди ҳар қандай овқатни. Икки қўлидаги ўнта бармоғи ўнта қўлга арзигулик эди унинг. У менинг кўзимга ҳавас қилса, мен унинг қўлига ҳавас қилардим…
Баъзида бошимизга шундай ташвиш, шундай офат келтирганларга лаънатлар айтгим келади. Бизнинг ичиб ўтирган ошимизга тушган заҳар ўзларининг косаларига ҳам тушса экан, дейман уларнинг. Шундан сўнг бу ёғи маълум эди, албатта: туғиладиган болалари қийшиқ-қинғир, чалажон… Насл-насаблари ҳам шундай ногирон, майиб бўлиб етишармиди уларнинг ҳам…
Йўқ, бу ёвуз фикрни мен кашф қилган эмасман! Бироқ… бироқ бунақа ёвуз фикр ҳеч қачон менинг бошимга келган эмас ва келмайди ҳам десам – ишонманглар!.. Чунки талай марта келди, келганда ҳам алам билан келди. Бироқ мен уни йиллар бўйи яшириб келдим, мана эндигина ошкор айтяпман.
Ҳамма халқда ҳам: мен душманимга ҳам ёмонликни раво кўрмайман, деган гап бўлиши турган гап. Бу гап бизларда ҳам бор. Японлар меҳрибон, меҳмондўст халқ бўлади. Мен бу балони ҳеч кимга тиламайман. Айниқса, саксон, тўқсон, юз қаватли уйларнинг кунпаякун бўлишини сира-сира истамайман. Ҳа, ўша уйлардаги чумоли янглиғ одамларнинг куйиб кул бўлишини истамайман. Аксинча, мана шундай офатларнинг тезроқ йўқ бўлишини истаган кучларнинг ўсишини хоҳлайман мен!..
Эҳтимол, кўп кишилар билан гаплашаверганимдан, учрашаверганимдан гапларим ҳам худди биров ўргатиб қўйгандек бўлиб туюлар сизларга. Начора, ишонсангиз… ўзингиз биласиз…
Менинг борлиғим – умидимда… Умидим эса – ўз ихтиёримда эмас. Бошқаларнинг умиди нимада, уни ўзлари айтишар…
Оҳ, кўзларим тезроқ тузала қолсайди!..
(Давомини журналдан ўқийсиз)
Қозоқ тилидан Носир Фозилов таржимаси
2020/3
Ижтимоий тармоқларда ёйиш: