Shayx Shibliy

Post Views:
264

Bu zamindan ne-ne ulug‘ zotlar yetishib chiqmagan deysiz. Afsus, ularning barchasi haqida ham yetarli darajada ma’lumotga ega emasmiz. Jumladan, Shayx Shibliyni biladiganlar ham ko‘p emas. Vaholanki, Farididdin Attorning “Tazkirat ul-avliyo”sida, Alisher Navoiyning “Nasoyim ul-muhabbat” kabi asarlarida bu ulug‘ shayx nomi alohida ehtirom bilan tilga olinadi.

Bobur Mirzo Hazrati Xoji Ubaydullo Ahror qalamiga mansub “Risolai volidiya”si (Otalik risolasi) tarjimasi xotimasida Shayx Shibliy nomini Junayd Bag‘dodiy nomi bilan

Xojalar Xojasi ul Xoji Ubayd

Xodim-u Chokariy Shibliy-yu Junayd, deb zikr etadi.

Xo‘sh, mana shunday yuksak e’tirofga sazovor bo‘lgan ulug‘ shayx kim? Uning tasavvuf ta’limoti tarixida tutgan o‘rni qanday?

Abubakr Shibliy (859-946) o‘z davrining ko‘zga ko‘ringan ulamolaridan bo‘lgan. U avval Mansur Xallojning (858-922) shogirdi bo‘lgan. Keyin Junayd Bag‘dodiy (vafoti 911) qo‘lida ta’lim olgan.

Hazrat Navoiy «Nasoyim ul-muhabbat»da shayx Abu Ja’far Xaddoddan quyidagi so‘zlarni iqtibos keltirgan: “Agar aql kishi suratig‘a kirsa erdi, Junayd surati bo‘lg‘ay erdi”. Ana shu donishmandning suyukli va martabali shogirdi Abubakr Shibliy xalq orasida fiqh, olimi sifatida mashhur bo‘lgan.

Alisher Navoiyning yozishicha, Junayd o‘z shogirdiga bunday baho bergan: «Har bir qavmning toji bor, bu qavmning toji esa Shibliydur!»

Abubakr Shibliy suhbati, hatto uni ko‘rishning o‘ziyoq zamondoshlariga g‘urur bag‘ishlagan. Uning aytgan hikmatlari, shariat qonunlariga oid fikrlaridan Shibliy dunyodan o‘tganidan keyin ham ko‘p mashoyixlar dalil sifatida foydalanganlar.

Ma’lum sabablarga ko‘ra, sho‘rolar davrida Shibliy ta’limoti nazardan chetda qolib keldi. Uning ilmni xalqqa yoyish, Xudoni yurakka jo etib, halol mehnat bilan shug‘ullanish, ta’lim-tarbiya haqidagi fikr-xulosalari, ba’zi hikoyat va rivoyatlari, pand-nasihatlari xanuzgacha xalqimiz orasida barhayot.

Shayx Shibliy darvesh libosida bozorga kelib, nonvoydan Xudo yo‘liga bir non so‘rabdilar. Nonvoy esa, “Qaysi biringga beray, bor, yo‘lingdan qolma”, deb u kishini ranjitibdi. Ikkinchi nonvoy esa sherigiga “Shayx Shibliyni ko‘rish istaging yolg‘on ekan-da?” debdi. Qilmishidan pushaymon nonvoy Shayxni darhol topib, bu gunohini yuvish uchun xaloyiqqa “xudoyi” deb osh beribdi. Shayx Shibliy ham ziyofatga tashrif buyurib, to‘rda o‘tirgan ekanlar. Ma’raka oxirida jamoaning xalfasi Shayxga qarab nonvoy haqida bir duoi xayr tilabdi. Shunda Shayx Shibliy: “Bu nonvoyga duoning xojati yo‘q, u do‘zaxiydir. Zero, u Xudo yo‘liga bir nonni ravo ko‘rmadi, Shibliy uchun shuncha ziyofat berdi”, degan ekanlar.

Qissadan hissa shuki, xayr-exson, mehru muruvvat shunchaki “xo‘jako‘rsin” uchun emas, chin dildan, Xudo yo‘liga, savob uchun bo‘lmog‘i kerak.

Hazrat Bahouddin Naqshband asarlarini mutolaa qilsak, Abubakr Shiblining kim ekanligini yaqqolroq his etamiz. Hazrat Bahouddin Shibliy Junayd, Mansur Halloj suluki, ta’limoti va martabalarining ulug‘vorligini shunday izhor yetganlar:

“Kunlardan birida xazrat Bahouddin Hazrat sayyid mir kulol suhbatlarini qo‘msab, Nasaf tomon yo‘lga tushibdilar. Hazratning otlari jilovidan tutib bir darvesh borardi. Hazrat Bahouddin deydilarki: Men Boyazid Bastomiy (q,s) maqomlariga sayr qildim va Sulton Boyazid borgan joyga yetdim. Shayx Junayd, Shayx Shibliy, Shayx Mansur chiqqan maqomlarga ham ko‘tarildim va bir dargohga yetdimki, undan muazzamroq, buyukroq maqom yo‘q edi. Bildimki, bu Muhammad alayxissalom borgohlaridir.

Hazrat Jomiy naql eturlar: “Shibliy zamona imomi erdi. Undan oldin ham mashoyixlar o‘tgan, ammo u hammadan ulug‘roq edi… Junayd keldiyu bu ilmni tartibga soldi va kutub qildi, chun Shibliy keldi, bu ilmni minbarga chiqardi va xalqla oshkor etdi”.

Shayx Shibliy: «Ertaga bugungi vaqtni qaytarib bermagay, ixtiyoringdagi hozirgi damni g‘animat bil, undan bahra olgin», degan ekanlar, Ushbu hikmatning xaqqoniyligi, xayotiyligi o‘z-o‘zidan ayon. Shu bilan bir qatorda, alloma murakkab falsafiy aqidalarni ham ilgari surgan.

Shibliy o‘z ta’limoti bilan vahdati vujudga yo‘l ochgan. Uning falsafasida insofli, g‘amxo‘r bo‘lmoq halol mehnat bilan rizqu-ro‘z topmoq, boriga shukr etmoq, o‘z imkoniyatidan kelib chiqib orzu qilmoq va hamisha Xudoni yurakka jo etmoq zarurligi ta’kidlanadi.

Shayx Shibliy hikmatlari, pandlari hikoyatlar shaklida “Qobusnoma”da, Shayx San’diyning “Bo‘ston”ida zikr etilgan. Ular hozir ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. Ushbu asarlarni o‘qigan zamondoshlarimiz Shayx Shibliy hikmatlaridan hanuz bahramand bo‘lib kelmoqdalar. Shuning o‘ziyoq bu allomaning merosi mudom barhayot ekanligi dalilidir.

Toshkent allomalari va tarixiy shaxslari (ikkinchi kitob)

Abdulaziz Muhammadkarimov
“Toshkentnoma”. 2009 yil

Ma’lumot uchun («Toshkent» ensiklopediyasi. 2009 yil):

SHIBLIY, Shayx Shibliy, Shivliota (to‘liq ismi Abu Bakr Dulaf ibn Jahdar (ibn Ja’far) (861–946) – bag‘dodlik sufiy. Suryoniycha «Shibli» – «arslon bolasi» demakdir. Junayd Bag‘dodiy va Mansur al-Xallojning eng yaqin shogirdi va safdoshi. Shibliyning otasi xalifaning bosh hojibi, amakisi Iskandariyada amir ul-umaro bo‘lgan. Shibliyning o‘zi xalifa al-Muvaffaqning hojibi vazifasida ishlagan. 40 yoshida Shimoliy Erondagi Damovand viloyati voliysi etib tayinlangan, biroq to‘satdan voz kechib sufiylikni ixtiyor etgan. Olimlarning fikricha, huquqiy (fiqhiy) va Qur’on ilmlarida Shibliy bu sohadagi eng kuchli allomalardan qolishmagan va hatto ulardan ustun turgan. Shibliyga nisbat beriladigan sufiyona she’rlar badiiy qimmatga ega. Uning tarjimai holiga oid parchalar, aytgan so‘zlari va she’rlarini barcha mo‘’tabar sufiylik risolalaridan topish mumkin. Uning Bag‘doddagi qabri saqlangan va bugungi kunda ham ziyoratgoh sanaladi.

Toshkentda Shibliy (Shivli) nomi bilan mavze, ariq bo‘lgan, rus manbalarida Shibli arig‘i Chovli (Chauli) deb qayd etilgan. «Tarixi jadidayi Toshkand» asariga ko‘ra bu ariq O‘zbek darvozasi yaqinida, shahar devori tashqarisidagi Mirzo Yusuf yeridagi buloqdan suv olgan va shahar ichiga kirib Qiyot darvozasi yonidan qo‘rg‘on tashqarisiga chiqib ketgan va Salor arig‘iga quyilgan.

SHAYX SHIBLIY MAHALLASI (Shuhrat ko‘chasi, 9) – Yunusobod tumanidagi mahalla. Firdavsiy, Mirzo Ulug‘bek, «Xiyobontepa», «Bodomzor» mahallalari bilan chegaradosh. Mashhur mutasavvif Shayx Shibliy nomi bilan atalgan. Aholisi 3763 kishi, ko‘p millatli. Mahalla hududida Davlat test markazi, «Texnofarm» va «Novofarm» qo‘shma korxonalari, «Radisson SAS» mehmonxonasi, Mirza Yusuf jome masjidi, o‘rta maktab mavjud. Mahallada shoir Shuhrat, akademik Abdumannon Rahimjonov, professorlar Shomurod Shomansurov, Fani Najimov yashab o‘tgan.