GʻARBIY SHPISBERGEN — Shpisbergen arxipelagidagi eng katta orol, Norvegiya hududi. Mayd. 39 ming km2. Qirgʻoqlari fyordli. Yer yuzining katta qismi togʻlik. Eng baland joyi 1712 m (Nyuton togʻi). Metamorfik va choʻkindi, qisman otqindi jinslardan tuzilgan. Soʻngan vulkanlar va issiq buloqlar bor. Hududining yarmidan ortigʻi muzlik (21,2 ming km2). Iqtimi arktika iqlimi. Yillik yogʻin gʻarbida 300—400 … Читать далее
GʻARBIY AVSTRALIYA — Avstraliya Ittifoqining gʻarbiy qismidagi shtat. Mayd. 2,53 ming km2. Aholisi 1,9 mln. kishi (2000). Maʼmuriy markazi — Pert sh. Yer yuzasining aksari qismi bal. 400—500 m li choʻlli plato (Gibson, Katta Qumli, Katta Viktoriya choʻllari). Shoʻr koʻl koʻp. Shim. da savannalar bor. Gʻarbiy va shim.-gʻarbiy qismida togʻ tizmalari va massivlar uchraydi. Eng … Читать далее
GʻAZNAVILAR DAVLATI — Xuroson, Shim. Hindiston hamda qisman Mova-rounnahr va Xorazmda gʻaznaviylar sulolasi boshqargan turkiy davlat. Gʻ. d. ga Alpteginning gʻulomi va kuyovi Sabuktegin asos solgan. Davlat nomi saltanatning poytaxti Gʻazna sh. nomidan olingan. Turkiy gʻulomlar xizmatlari evaziga somoniylardan Xuroson va Afgʻonistonning turli viloyatlari (Gʻazna, Kobul va b.) ni boshqarish huquqini olganlar. Sabuktegin Gʻazna viloyatining … Читать далее
GʻAZA — shahar-qalʼa. Sirdaryo boʻyida joylashgan 7 shahar-qalʼadan biri. Aleksandr Sugʻdda Spitamen boshchili-gida qoʻzgʻolon koʻtarilganidan xabar topgach, sarkardasi Kraterni Kiropolga joʻnatib, oʻzi qarorgohiga yaqin joydagi shahar — Gʻ. ga qoʻshin tortgan. Gʻazaning paxsadan ishlangan, uncha baland boʻlmagan mudofaa devori boʻlgan. Makedon qoʻshini Gʻazani bir hamla bilan olish niyatida devor atrofiga shotular oʻrnatgan. Biroq mudofaachilar ularni … Читать далее
GʻOʻZA ILDIZ BITI (Tprgpas1argpGʻoʻza va b. ekinlar zararkunandasi. Oqish zargʻaldoq tusli, tanasi deyarli dumaloq, ogʻiz apparati sanchib-soʻruvchi, moʻylovlari uch boʻgʻimli. Shira naychalari va dumi yoʻq. Tanasi, oyogʻi va moʻylovlarining usti mayda tukchalar bilan qoplangan. Toshkent, Samarqand viloyatlari, Fargʻona hamda Zarafshon vodiylarida ekinlarga juda katta zarar yetkazadi. Gʻoʻza ildiz biti lichinka hamda voyaga yetgan holida keng … Читать далее
GʻUMBAK — hasharotlarning toʻliq oʻzgarish bilan rivojlanishidagi bosqich. Gʻumbak oziqlanmaydi, odatda harakatsiz, biroq uning ichida juda chuqur oʻzgarishlar yuz berishi tufayli lichinka organlari qayta shakllanib, yetuk forma — imago vujudga keladi. Gʻumbakning 3 xili mavjud: erkin (ochiq), yopiq, yashirin (soxta pillali). Erkin Gʻumbakning oyoq, moʻylov va qanotlari tanasiga yopishmasdan, faqat jips yigʻilib turadi; voyaga yetgan … Читать далее
GʻUZOR — Qashqadaryo viloyati Gʻuzor tumanidagi shahar (1977-y. dan), tuman markazi. Yaqin t. y. statsiyasi Gʻuzor (3 km). Viloyat markazi (Qarshi sh.) dan 58 km jan.-sharqda. Aholisi 22,3 ming kishi (2005). Paxta tozalash. q. x. mahsulotlarini qayta ishlash, taʼmirlash, qurilish, «Shoʻr-tangaz» unitar shoʻba, «Shoʻrtangaz-kimyo» sanoat korxonalari, non k-ti, avtokorxona, MTP, savdo, madaniy va maishiy xizmat … Читать далее
GʻOZPANJA — raʼnodoshlar oilasiga mansub bir va koʻp yillik oʻsimliklar turkumi. Oʻzbekistonda sharq Gʻ. si (R. opepshNzZig.), pakana Gʻozpanja (R. virta .), koʻp qirqilgan Gʻozpanja (R. tiShSha I..), jungʻor Gʻozpanjasi (R. 50op§opsa V§1.), chiviqsimon Gʻozpanja (R. U1p>a1a yet), oʻrmalovchi Gʻozpanja (R. ger1ap5 .), osiyo Gʻ. si (R. a51apsa Zt.) va b. koʻplab turlari uchraydi. Osiyo … Читать далее
GʻILDIRAK — mashina va mexanizmlarning aylanma harakatni uzatish yoki boshqa harakatga oʻzgartirib berish uchun xizmat qiladigan detali. Gupchakka oʻrnatilgan disk yoki spi-sali chambarak shakliga ega. Gʻildirak mashina yoki mexanizm oʻqida erkin aylanishi yeki unga mahkamlab oʻrnatib qoʻyilishi (oʻq bilan birga aylanishi) mumkin. Gʻildirak insoniyatning ilk kashfiyotlaridan biri. U taxm. mil. av. 4 min-ginchi yillar oʻrtalaridan … Читать далее
GʻARBIY SHAMOLLAR OQIMI — Jan. yarim shardagi yuza oqim, gʻarbdan sharqqa yoʻnalgan. Taxm. 40° va 55° j. k. lar oraligʻida Atlantika, Hind va Tinch okeanlarni kesib oʻtib, Yer sharini aylanib chiqadi. Uz. 30 ming km, eni 1000 km chamasida. Suvining t-rasi shim. qismida 12—15° dan jan. da 1—2° gacha oʻzgaradi. Yuza qatlamidagi tezligi 0,4—0,9 km/soat, … Читать далее