PANA JOY (harbiy ishda) — kishilarni turli zaharlovchi moddalar, snaryad, aviatsiya bombasi, atom qurollari va h. k. dan muhofaza qilish uchun moʻljallangan muhandislik inshooti. Pana joy yogʻoch, beton, temir-beton yoki toshdan quriladi. Aholi yashaydigan joylarda, odatda, aholini muho-faza qilish uchun alohida qurilgan yoki fuqaro va sanoat binolarining yertoʻlalarida qurilgan turli xil Pana joylar boʻladi. Qoʻshinlarning … Читать далее
MIKROORGANIZMLAR — asosan, bir hujayrali mikroskopik tirik mavjudotlarning katta guruhi. Mikroorganizmlarga bakteriyalar, aktinometsitlar, achitqilar, mogʻor zamburugʻlari, mikroskopik suvoʻtlar va b. kiradi. Mikroorganizmlar prokariotlar (hujayrasida yadro va xromosoma apparati yoʻq organizmlar) va eukariotlar (hujayrasida sitoplazma va membrana bilan ajratilgan yadrosi bor bir yoki koʻp hujayrali organizmlar)ga boʻlinadi. Mikroorganizmlar tabiat (tuproq, suv, oʻsimlik qoldiqlari va b.)da keng … Читать далее
METILORANJ, geliantin (natriy yadimetilaminoazobenzol sulfonat) — sunʼiy organik boʻyagich modda. Diazolangan sulfanil kislotani di-metilanilinga qoʻshib olinadi. rN 3,1—4,4 boʻlganda qizil rangi sariqqa aylanadi. Analitik kimyoda 0,04% li suvdagi eritmasi yoki 0,1% li etanoldagi eritmasi indikator sifatida ishlatiladi. Eritmalar muhitining vodorod koʻrsatkichini aniqlashda qoʻllanadi (yana q. Indikatorlar). Пост Навигацияси
METAMORFOZ (yun. metamorphosis — oʻzgarib qolish) — hayvonlarda Metamorfoz, yaʼni metaboliya — organizm tuzilishining tubdan oʻzgarishi. Metamorfoz tufayli lichinka voyaga yetgan organizmga aylanadi. Metamorfoz koʻpchilik umurtqasizlar, ayrim umurtqalilar — minogalar, ayrim baliklar (ikki xil nafas oluvchilar), suvda va qurukdikda yashovchilar uchun xos. Metamorfoz, odatda, ontogenezda hayvon yashash tarzining keskin oʻzgarishi, mas, suvda hayot kechirishdan quruklikka … Читать далее
METALLAR FIZIKASI — metall va krtishmalarning atom tuzilishi hamda fizik xossalarini oʻrganish bilan shu-gʻullanadigan fizika boʻlimi; qattiq jism fizikasinint tarkibiy qismi. 20-a. boshlarida nemis olimi P. Drude metallarning tuzilish modelini taklif qilib, bu model yordamida ularning elektr va issiqlik oʻtkazuvchanligini tushuntirdi. Shu modelga koʻra, metall atomlari oraligʻi «elektrongaz» bilan toʻlgan. X. Lorents bu nazariyani rivojlantirdi … Читать далее
MUTLAQ TEMPERATURA — mutlaq nol (—273,16°S) dan hisoblanadigan t-ra, Tmu11 bilan belgilanadi. Mutlaq temperatura tushunchasini U. Tomson (Kelvin) kiritgan; shusababli Mutlaq temperatura shkalasi Kelvin shkalasi yoki termodinamik t-ra shkalasi deb yuritiladi. Mutlaq temperatura Selsiy shkalasi t» b-n Tiugl =/»+273,16° tenglik vositasida bogʻlangan. Mutlaq temperatura shkalasi, odatda, K (Kelvin) bilan belgilanadi. Mutlaq temperaturani turli shkalalardan oʻlchash … Читать далее
MUTAGENEZ (mutatsiya va… genez) — fizik, kimyoviy mutagenlar taʼsirida sunʼiy mutatsiya olish. Mutatsiya keltirib chiqaradigan omillarni mutagenlar deyiladi. Mutagenlar muta-siyalarni tezlashtiradi (q. Mutatsiya). Mutagen omillar fizik (ionlovchi nurlar, rentgen nurlari, protonlar, neytronlar, ultrabinafsha nurlar, yuqori va past harorat), kimyoviy (pe-stitsidlar, gerbitsidlar), biologik (parazit organizmlarning hayot mahsulotlari, toksinlar) boʻlishi mumkin. Mutagenezdan seleksiyada qayvon, oʻsimlik va mikroorganizmlarning … Читать далее
MUQOVA — kitob, albom, jurnal, daftar va sh. k. ni yaxlit qilib biriktirib turuvchi ustki qismi. Muqovada nashrning nomi, mualliflari yoziladi, turli bezaklar ishlanadi. Muqova kitob blokini kay darajada ushlab turishiga karab, old va orka, tub (korishok) tomonlarga ajraladi. Muqovaning juzlangan varaklar sarbandiga biriktirilgan qismi Muqova sarbandi deyiladi. Muqova tomonlari karton va b. xom ash-yolardan … Читать далее
MENDEL QONUNLARI — irsiy belgilarning avlodlarda taqsimlanishi toʻgʻrisidagi G. Mendel yaratgan qonuniyatlar. Mendel qonunlari Mendelning oʻzi yaratgan duragay avlodlarini genetik taxlil qilish metodini qoʻllash orqali olib borilgan koʻp yillik (1856 — 63) tadqiqotlar tufayli asoslab beriddi. Mendel oʻz-oʻzidan changlanuvchi noʻxat oʻsimligining oʻrganilayotgan belgi boʻyicha irsiy toza, yaʼni genotipi gomozigotali hamda fenotipiga koʻra keskin farq qiluvchi … Читать далее
POLINEZIYA KICHIK OBLASTI — Avstraliya quruqlik zoogeografik oblastining kichik oblasti. Polineziya kichik oblastiga Yangi Zelandiya kichik oblastitsan shim. da joylashgan Tinch okean o. lari va arxipelaglari (Gavayi o. dan tashqari) kiradi. Polineziya kichik oblasti faunasida barcha o. fau-nasiga oʻxshab endemik turlar koʻp, sut emizuvchilar kam. Quruqlikda sut emi-zuvchilardan qoʻlqanotlilar (shomshapalaklar, uzunqanotlilar, katta qanotlilar) hamda odamlar … Читать далее