MATADI — Kongo Demokratik Res-publikasining garbiy chekkasidagi shahar, Kongo daryosi estuariysi yaqinida, Atlantika okeaniga 150 km yetmaydi. Aholisi 180 ming kishi (1990-y. lar oxirlari). Yirik savdo-trans-port markazi. Port orqali (yillik yuk ortib-tushirish 1,5 mln. t chamasida) chetga konchilik sanoati va rangli metallurgiya mahsulotlari chiqariladi. Kinshasa sh. bilan t. y. va avtomobil yoʻllari orqali bogʻlangan. Oziq-ovqat … Читать далее
MASSA (lot. massa — katta tosh; boʻlak) (fizikada) — jismning inertlik va gravitatsion xususiyatlarini ifodalovchi fizik kattalik. Massa tushunchasini fanga birinchi boʻlib I. Nyuton 1687-y. da «Natural falsafaning matematik asoslari» nomli asarida olib kirgan. Har qanday jism unga boshqa jismlar taʼsir etmaguncha tinch yoki toʻgʻri chiziqli tekis harakatini saqlaydi. Jismlarning bu xususiyati inertlilik deb ataladi. … Читать далее
MAO DUN (taxallusi; asl ismsharfi Shen Yanbin) (1896, Chjeszyan viloyati — 1981.27.3, Pekin) — xitoy yozuvchisi. Ijtimoiy-psixologik nasr ustasi, zamonaviy xitoy adabiyotining yirik namoyandalaridan. Ijodi 20-a. ning 20-y. laridan boshlangan. «Tutilish» trilogiyasi Xitoydagi 1924—27 y. lardagi inqilobiy voqealar haqida. Mao Dun 1928—30 y. larda Yaponiyada muxrjirlikda boʻlgan. U yerda «Naʼmatak», «Oʻtgan yilgi oʻt» (1929) hikoyalar … Читать далее
MANIPUR TILI, manipuri .-Shim. — Sharqiy Hindistondagi tillardan biri, tibetbirma tillari guruhiga mansub. Asosan, Manipur shtatida, shuningdek, Assom, Tripur shtatlarida va Bangladesh, Myanma davlatlarida tarqalgan, unda taxm. 1 mln. 650 ming kishi soʻzlashadi (2001). Manipur tili fonetikasining oʻziga xosligi unda 2 xil undoshlar tizimining (ayni shu tildagi va bengal, assom tillaridan oʻzlashgan) mavjudligidir; grammatik jihatdan … Читать далее
MALDIV (Dhivehi Rajjge) , Maldiv Respublikasi (Dhivehi Rajjeyge Jumhooriyya) — Jan. Osiyoda, Hind oke-anining shim.-gʻarbiy qismidagi Maldiv o. larida joylashgan davlat. Shri Lanka o. ningjan. garbida. Mayd. 298 km2. Aholisi 310,7 ming kishi (2001). Poytaxti — Male sh. Maʼmuriy jihatdan 20 orollar guruhiga boʻlinadi. Davlat tuzumi. Maldiv — respublika. Buyuk Britaniya boshchiligidagi Hamdoʻstlik tarkibida. Amaldagi … Читать далее
MENDELEYEV DAVRIY SISTEMASI, kimyoviy elementlar davriy sistemasi — D. I. Mendeleyevning oʻzi kashf etgan davriy qonun asosida tuzgan elementlar davriy sistemasi, davriy qonunning grafik ifodasi. Mendeleyev davriy sistemasi mavjud elementlarning hammasini bir butun qilib birlashtiradi, ular oʻrtasida obyektiv qonuniy aloqa borligini koʻrsatadi va hali maʼlum boʻlmagan elementlarni, ularning xossalarini oldindan aytishga imkon beradi. Mendeleyevgacha ham … Читать далее
MASHHAD — Eronning shim.sharqiy qismidagi shahar. Xuroson ostonining maʼmuriy markazi. Kashafrud daryosi vodiysida. Aholisi 1,9 mln. kishi (1998). Tehron — Mashhad t. y. ning oxirgi st-yasi. Avtomobil yoʻllari tuguni. Mamlakat shim.-sharqiy qismining savdosanoat, siyosiy va madaniy markazi. Metallsozlik, yogʻochsozlik, toʻqimachilik (ip gazlama), koʻn-poyabzal, oziq-ovqat, kimyo sanoati korxonalari mavjud. Qurilish materiallari ishlab chiqariladi. Issiqlik elektr styasi, … Читать далее
MASHINA VA MEXANIZMLAR NAZARIYASI, mexanizmlar nazariyasi — mashina va mexanizmlar uchun umumiy boʻlgan xossalarni urganish va ularni loyihalashning umumiy usullari haqidagi fan. Mexanizmlar nazariyasi va mashinalar nazariyasi deb ataladigan qismlarga boʻlinadi. Mexanizmlar nazariyasi da mashina, asbob yoki apparatning barcha mexanizmlar (yoki mexanizmlar guruhi) uchun umumiy boʻlgan xossalar oʻrganiladi. Mashinalar nazariyasi da — texnikaning turli sohalaridagi … Читать далее
MAXSAR KAPALAGI (Myelois cinctipalpellachrestoph.) — maxsar ekinining eng xavfli zararkunandasi. Oʻrta Osiyoda tarqalgan. Kapalagining qanoti ochilganda 2,5 sm, oq rangda, oldingi qanotining oldi tamonida kora doglari bor. Qurti uz. 2 sm, oqish. Tanasining birinchi boʻgʻimida xitinli boʻrtmasi bor. Qurt fazasida madaniy yoki yovvoyi maxsar poyasining pastki qismida, tuproqdan 2—10 sm yuqorida qishlaydi. Apr. oyida shu … Читать далее
METROPOLITEN-OPERA (Metropolitan Opera) — AQSH ning yetakchi opera teatri, opera sanʼatining yirik markazlaridan. 1883-y. da Nyu-Yorkda tashkil etilgan. Yirik firmalar, jamiyatlar, shaxslar tomonidan ajratilgan mablagʻlar hisobiga faoli-yat koʻrsatadi. AQSHda yagona doimiy ishlaydigan opera teatri (har yili 7 oy davomida faoliyat koʻrsatadi). Faqat xor va orkestri muqim, yetakchi xonanda va dirijyorlar butun dunyodan mu-ayyan spektaklga yoki … Читать далее