SHILPILDOQ — xamirdan tayyorlanadigan taom turi. 1 kg qoʻy yoki mol goʻshtini qozondagi suvga solib, sust olovda 1—1,5 soat davomida qaynatiladi. Goʻsht pishgach, shoʻrvadan olib toʻgʻraladi, sardagi esa yigʻib olinadi. Sardakka toʻgʻralgan pishgan goʻsht, 2—3 bosh piyoz, oshkoʻklar, 1—2 ta mayda toʻgʻralgan sabzi qoʻshib bir oz qaynatiladi, tuzi taʼbga qarab solinadi. Bugʻdoy unidan xamir qorib, … Читать далее
TELOMERLANISH (rus. telo tana va yun. meros — qism, ulush) — toʻyinmagan birikmalar (monomerlar) bilan reaksiya zanjirini uzatuvchi (telogen) moddalar oʻrtasidagi zanjir reaksiya. Telomerlanish natijasida mol. m. turlicha boʻlgan mahsulotlar aralashmasi (telomerlar) yuzaga keladi. Bu mahsulotlarning molekulalari monomerlar molekulasi va chekka guruxdan tuzilgan. Telomerlanishni nur, radikallar, ionlar bilan initsirlash mumkin. Initsirlash usuliga koʻra, ionli va … Читать далее
SIGIRQUYRUQDOSHLAR (Scrophulariaceae) — ikki urugʻpallalilar sinfiga mansub oʻsimliklar oilasi. Koʻpchiligi oʻt va yarim buta, ayrimlari buta va daraxt (daraxtsimon turlari tropik va subtropik rayonlarda uchraydi). Toʻpguli shingilsimon, roʻvaksimon. Gullari har xil, changchilari 2 — 5 ta, urugʻchisi bitta. Tugunchasi ikki uyali. Koʻpchiligining mevasi koʻsakcha. 5000 dan ortiq turi (300 ta turkumi) bor. Aksariyati oʻrta mintaqalarda … Читать далее
SIBIR — RF Osiyo hududining katta qismidagi tabiiy oʻlka. Gʻarbda Ural togʻlari, sharqsa Tinch okean suvayirgʻichi togʻ tizmalarigacha va shim. da Shim. Muz okeani qirgʻoqlaridan, jan. da Qozogʻistonning sertepa dashtlari hamda Mongoliya va Xitoy chegarasigacha davom etadi. Shim. dan janubga 3500 km, gʻarbdan sharqqa 7000 km dan koʻproq masofaga choʻzilgan. Mayd. 10 mln. km2. Sibir … Читать далее
TRINITROTOLUOL, trotil, tol, S7N5 O6N3 — portlovchi modda; rangsiz, lekin saklanganda sargʻayadigan kristall. Mol. m. 227,13. Aseton va benzolda yaxshi, suvda oz eriydi; suyuqlanish trasi 80,85°, zichligi 1641 kg/m3 (25° da). Kimyoviy barqaror, uzoq vaqt mobaynida parchalanmaydi va portlash xususiyatini yoʻqotmaydi. Portlaganda koʻp miqdorda zaharli uglerod (II)oksid (SO) hosil boʻladi. Trinitrotoluol toluolni nitrat va sulfat … Читать далее
TRANSFORMATSIYA (lot. transformatio — qayta oʻzgarish, qayta hosil boʻlish) (genetikada) — hujayraga yot DNK kirishi natijasida uning irsiy xususiyatlari oʻzgarishi; prokariotlarda genetik material almashinish usullaridan biri. Birinchi marta ingliz olimi F. Griffit (1928) pnevmokokklarda kashf etgan. F. Griffit patogen pnevmokokklarni qizdirib oʻldirganda ular sichqonlarni zararlamasligini, lekin bakteriyalarni patogenlik xususiyatiga ega boʻlmagan tirik bakteriyalar bilan birga … Читать далее
GOʻSHT — qimmatli oziq-ovqat mahsuloti; soʻyilgan hayvon nimtasi yoki nimtasining bir qismi. Goʻsht inson isteʼmol qiladigan oziq-ovqatdagi oqsilning asosiy manbai hisoblanadi. Goʻshtning tuzilishi va taʼmi, sifatlari hayvonlar turi, zoti, jinsi, yoshi, boqish va saqlash sharoitlariga bogʻliq. Hayvonlarning turiga qarab, mol (qoramol), qoʻy, ot goʻshti va b. ga ajratiladi. Qoramol, qoʻy, echki G. i sifati va … Читать далее
CHIM — tuproqning koʻp yillik oʻt (ajriq, itqoʻnoq va b.) ildizlari, poyalari va ildizpoyasi oʻrami bilan qoplangan ustki qavati. Tarkibida organik modda koʻp. Qoʻriq va oʻtloq yerlarda paydo boʻladi, nam toʻplash va shimish uchun xizmat qiladi. Chimdan maxsus usulda koʻchirilgan boʻlaklar koʻkalamzorlashtirish va sugʻorishda egatlarga suv tarashda suv tuproqni yuvib ketmasligi uchun dahana yonlariga bosishda … Читать далее
HOJIBEKOV Uzeir Abdul Husayn oʻgʻli (1885.17.9, Togʻli-Qorabogʻdagi Shusha sh. yaqinidagi Agjabedi qish-logʻi — 1948.23.11, Boku) — ozarbay-jon kompozitori, dramaturg, qashunos, pedagog, Xalq artisti (1938), Ozarbay-jonFAakad. (1945). Ozarbayjonda zamonaviy professi-onal musiqa sanʼ-ati va taʼlimi asoschisi. Moskvada musiqa kursi (1911) va Peter-burg konservatoriyasi (1914)da oʻqigap. Ozarbayjonda musiqa maktabi (1922), konservatoriya (1938—48 y. lar prof. va direktori; 1949-yildan … Читать далее
HALIM — bugʻdoy va mol goʻshtidan tayyorlanadigan qadimiy taom, oʻzbek pazandaligida tansiq taomlardan biri. Uzoq qaynatib pishiriladi. Buxoro va Samarqand viloyatlarida «halisa» deb ham nomlanadi. Halim tayyorlash uchun qayroqi bugʻdoy bir oz namlanib, yogʻoch keli (oʻgʻir)da tuyilib, sovuq suvda yuviladi, soʻng 5 — 6 soat davomida iliq suvda ivitiladi. Oʻsimlik yogʻi qizdirilgan qozonda loʻnda-loʻnda toʻgʻralgan … Читать далее