VATTMETR (vatt va… metr) — oʻzgaruvchan va oʻzgarmas tok elektr zanjiri quvvatini oʻlchashda ishlatiladigan asbob. Elektrodinamik, ferrodinamik, induksion, elektrostatik va issiqpik Vattmetr lari bor. Ishi ikki magnit maydonining oʻzaro taʼsiriga asoslangan. Aniq oʻlchaydigan elektrodinamik Vattmetr (rayem) qoʻzgʻalmas gʻaltak 1, qoʻzgʻaluvchan gʻaltak 2, prujinalar 3 va havo tinchlantirgichi 4 dan iborat. Qoʻzgʻalmas gʻaltak yoʻgʻon mis simdan … Читать далее
BUYRAK YETISHMOVCHILIGI — buyrak faoliyatining pasayishi sindromi. Toʻsatdan (oʻtkir) yoki sekinasta (surunkali) roʻy beradi. Koʻp qon yoʻqotish, mexanik shikastlanish tufayli qon bosimining pasayib ketishi yoki bemorning qon guruhiga moye kelmaydigan qon quyish, tok urishi, septik abort va b. ; dorilar va b. metall tuzlaridan zaharlanish oqibatida buyrak parenximasining shikastlanishi; siydik yoʻlining oʻsma yoki buyrak toshlari … Читать далее
BRYUSSEL KARAMI (Brassica oleracea var. Gemmifera) — krestguldoshlar oilasiga mansub ikki yillik sabzavot ekini. Gʻarbiy Yevropada, ayniqsa Buyuk Britaniyada koʻp ekiladi. Poyasi tik oʻsadi, yuqori qismida bandli sillis barglar chiqaradi, barg qoʻltigʻida (diametri 2—2,5 sm li 90 tagacha) mevaboshchalar hosil qiladi. Keyingi yili uchki kurtaklari va yon novdalaridan gul novdalar chiqaradi hamda urugʻli qoʻzoq meva … Читать далее
VISMUT RUDALARI — vismut olinadigan birikmalar. Sof tugʻma vismut, vismutin, tetradimut, kozalit, bismit, bismutit minerallaridan tashkil topadi. Qalay, volfram, mis, qoʻrgʻoshin va b. metallarning rudalari bilan koʻpincha birga uchraydi. Dunyoda olinadigan vismutning 90% tarkibida vismut boʻlgan qoʻrgʻoshin, rux, mis, qalay rudalari va konsentratlarining metallurgiyada qayta ishlanishidan olinadi. Rudalarda vismutning mikdori 0,01, baʼzan 0,1%. Vismut olinadigan … Читать далее
BOSTIRIB SUGʻORISH, yoppasiga sugʻorish — sugʻorish usullaridan biri. Tuproq sharoiti va yerning nishabiga qarab, sugʻoriladigan yer 0,1—0,25 ga kattalikdagi mayd. larga boʻlinadi, atrofiga 0,2—0,4 m balandlikda marza olinadi. Bostirib sugʻorish usuli faqattuproqshoʻrini yuvish, yaxob berish, sholi va bedani sugʻorishda qoʻllaniladi. Bostirib sugʻorish suvning ortiqcha sarflanishiga, tuproq tarkibining buzilishiga, yerning shoʻrlanishi va botqoklanishiga sabab boʻlgani uchun … Читать далее
VALLERIIT — mineral. Kimyoviy formulasi Cu3Fe4S7. TpHroHan singoniyali. Rangi sariq, toʻq kulrang va qora, yaltiroqligi metallsimon. Qattiqligi 1. S. og. 4,2. V. yuqori haroratli gidrotermal yertomirlarda hosil boʻladi. Kam uchraydi. Valleriit Qurama togʻlarida (Novgar-zansoy, Qoʻshbuloq) va Gʻarbiy Uzbekistonda (Langar, Muruntov) topilgan. Valleriit konlari Shvetsiyada (Kaveltorl), JAR (Palabora) va b. joylarda bor. Mis olinadigan ruda. Пост … Читать далее
BLENNOREYa (yun. blennos — shilimshiq va rheo — oqaman) — koʻz shilliq pardasi (konyunktiva) ga gonokokklar tushishi natijasida uning oʻtkir yiringli yalligʻlanishi. Chaqaloqlar, bolalar va kattalar Blennoreyasi farq qilinadi. Chaqaloqlarga soʻzak (gonoreya) b-n ogʻrigan onadan tugruq vaqgida yoki bolani parvarish qilish vaqtida ishlatilgan buyumlardan yuqadi. Blennoreya koʻproqqiz bolalarda kuzatiladi; shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilmaslik sababli … Читать далее
VITERIT [ingliz olimi W. Withering (1741—1799) nomidan] — karbonatlar sinfiga kiruvchi mineral. Kimyoviy formulasi VaSO3. Rombik singoniyali. Rangi oq, kulrang, sariq, baʼzan rangsiz. Yaxlit buyraksimon, sharsimon, tolasimon agregatlar, kamdan kam kristallar. Qattikligi 3—3,5, s. og. 4,3. V. changi odam organizmiga zaharli taʼsir etadi. Odatda gidrotermal konlarda kalsit, dolomit Rv, Zn, Fe sulfidlari, koʻpincha barit bilan … Читать далее
BAROQ, Buroq, Baroq oʻgʻlon (? — 1428) — dashti qipchoqlik hukmdor (1423—28). Oʻrusxonning nabirasi. Baroq 1419-y. may oyida taxt uchun kurashda koʻmak istab Samarqandga Ulugbek huzuriga kelgan. Ulugʻbek unga harbiy yordam beradi va shu yilning avg. oxirida oʻzi ham katta qoʻshin bilan safarga chiqib, 5 sent. da Chinoz yonida Sirdaryodan kechib oʻtadi. Dushman (Tugʻa Temur … Читать далее
VENGER MUSKATI, Vaniliya, Muskat de Jezyu, Muskat krokan, Muskat Primavi — kelib chiqishi nomaʼlum boʻlgan xoʻra-ki va vinobop uzum navi. Yevrosiyoning uzumchllik hududlarida tarqalgan. Rossiyaning jan., Oʻzbekiston, Kozogʻiston va Kirgʻizistonda r-nlashtirilgan. Tupi oʻrtacha oʻsadi. Guli ikki jinsli. Bargi oʻrtacha (diametri 15—16 sm), toʻgarak, kam kertikli. Besh boʻlakchali, toʻq yashil. silliq, tuksiz, cheti arratishli, bargi shapalogʻi … Читать далее